فیروزه خطیبی – روز یکشنبه دوم فوریه، مراسم بزرگداشتی به مناسبت پنجاهمین سالگرد درگذشت سلیمان حَییم، نویسنده و فرهنگ‌نویس، شاعر، نمایشنامه‌نویس و موزیسین ایرانی در محل فدراسیون یهودیان ایرانی– آمریکایی لس‌آنجلس برگزار شد و طی آن از این مترجم برجسته، خالق فرهنگ انگلیسی به فارسی، شاعر و آهنگساز از طریق سخنرانی، نمایش فیلم مستندی درباره زندگی و آثار او و همچنین اجرای قطعاتی از آثارموسیقی وی قدردانی شد.
حییم در اواخر دهه اول قرن چهاردهم خورشیدی در سال ۱۳۰۸ برابر با ۱۹۲۹ میلادی، نخستین فرهنگ جامع انگلیسى– فارسى را منتشر ساخت و از آن پس کار فرهنگنویسى را با جدیت و پشتکار تا پایان عمر ادامه داد.
نام «حَییم» به عنوان استاد زبان‌شناس و فرهنگ‌نویس برای هر ایرانی که در یک مقطع از زندگی به فراگیری زبان انگلیسی پرداخته نامی‌‌ست آشنا که بنا بر گفته کریم امامی، مترجم، زبان‌شناس، فرهنگ‌نویس و منتقد هنری فقید: «این نام همواره با حسی مملو از احترام برای انجام کار بزرگی که او یک تنه به ثمر رسانده و نیز به خاطر دقت حیرت‌انگیزی که صرف این کار کرده همراه است.»
نخستین سخنران مراسم گرامیداشت سلیمان حییم، دکتر ژاله پیرنظر استاد ادبیات تطبیقی و مطالعات خاورمیانه و تاریخ معاصر ایران در دانشگاه برکلی در شمال کالیفرنیا بود که در سی سال گذشته به تدریس زبان و ادبیات فارسی و سینمای ایران دراین دانشگاه اشتغال داشته است. از دکتر ژاله پیرنظر رساله‌های پژوهشی به زبان‌های فارسی و انگلیسی از جمله در نشریات دانشگاهی به چاپ رسیده است. اکثر این رساله‌ها پیرامون نقد ادبی، خاطره‌نویسی زنان ایرانی در غربت، نقد فیلم، یهودیان جدیدالاسلام مشهد و بررسی چهره یهود در آثار صادق هدایت و چند نویسنده متجدد دیگر در ادبیات ایران و چگونگی آموزش زبان فارسی به دانشجویان ایرانی یا افغانستانی- آمریکایی در دانشگاه‌های آمریکا دور می‌زند. سخنرانی دکتر ژاله پیرنظر در رابطه با نقش سلیمان حییم در فرهنگ و ادبیات ایرانزمین بود.
همچنین مهندس جهانگیر صداقت فر معمار، شهرساز و شاعر ساکن لس‌آنجلس به جنبه‌های شعر و شاعری این فرهنگ‌نویس و پژوهشگر پرداخت و بیژن خلیلی ناشر و یکی ازپایه‌گذاران شرکت کتاب لس‌آنجلس درباره میراث‌های فرهنگی حییم و نقش برادران بروخیم، ناشران آثار سلیمان حییم در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی سخن گفت.
یکی دیگر از سخنرانان این گرامیداشت، علیرضا میبدی برنامه‌ساز رادیو و تلویزیون به نقش حییم در ایجاد و پیشبرد جنبش‌های تجددخواهی در دوران عبور ایران از سنت به مدرنیته پرداخت.
دکتر فرشید دلشاد پژوهشگر زاده‌ی شیراز و ساکن لس‌آنجلس و یکی از نوادگان سلیمان حییم که در زمینه زبان‌شناسی و واژه‌شناسی در سطح بین‌المللی آثار متعددی به چاپ رسانده نیز درباره نقش سلیمان حییم در زبان و زبان‌شناسی فارسی سخنرانی کرد.
سلیمان حییم چهره‌ای فرهنگی– ادبی که در عصر تجددطلبی در ایران درخشید
دکتر ژاله پیرنظر در سخنرانی خود چنین به نقش سلیمان حییم پرداخت:
«چنین آمده که در ابتدا «کلمه» بود و «کلمه» جهان بود و «کلمه» اصل و اساس بود. در فلسفه یونان باستان «کلام» (LOGOS) اصل الهی است و هم اوست که در کائنات ایجاد نظم می‌کند. و در تورات «کلام» و «کلمه» نیروی فعال و پیشبرنده‌ی تفکر و اندیشه‌ها شناخته شده است. به تفکر شکل می‌دهد و نظم می‌دهد و قالبی است برای ایجاد ارتباط. در ابتدا کلمه بود و کلمه خداوند بود.
سلیمان حییم نابغه‌ای بود که همه عمر به واژه اندیشید. به چگونگی پیدایش هر واژه، به ریشه‌ها و مشتقات آن، به موارد استفاده و درکی که از هر واژه و زبان در مخاطب تفهیم می‌شود. او متوجه بود که در جوامع بشری از همان ابتدا این واژه‌ها بودند و زبان بود که با ایجاد درک مشترک از پدیده‌ها و احساس‌ها در افراد و اقوام تمدن ساخته‌اند و حیات اجتماعی پی ریخته‌اند.
حییم در «عالَمِ» واژگان سیر می‌کرد و «عالِمِ» واژگان لقب داشت. او با اشتیاق و صبری ستودنی و پشتکاری کم‌نظیر تهیه فرهنگ‌نامه‌ها را یک‌تنه پی گرفت و به ثمر رساند و خدمات بدون تردید خود را به دانش و فرهنگ ایران به ثبت رساند. نام او در ایران هم‌تراز و مترادف است با فرهنگ‌ها و واژه‌نامه‌های انگلیسی– فارسی که او در سال‌های میانی قرن بیستم در ایران تالیف نمود.
خود من به نسلی تعلق دارم که پنجاه واندی سال پیش، زمانی که پس از اتمام دوره دبیرستان به آمریکا می‌آمدم یک جلد فرهنگ لغات س. حییم بدرقه‌ی راه، همسفر و دوست دائمی‌ام بود.
این فرهنگ قطور با جلد چرمی هدیه پدر هنوز در کتابخانه‌ام به یادگار آن سال‌های دور با من است. می‌دیدم که بی‌برو برگرد همه دانشجویان ایرانی دیگر در دانشگاه، صرف نظر از رشته تحصیلی‌شان، مدام به این دیکسیونر متوسل‌اند و از او مددخواهی می‌کنند. این دیکسیونر، اما برای من تنها همراه نبود بلکه همراز هم بود. در صفحه اول آن در کنار نام ناشر، یهودا بروخیم، آن تصویر منورا قرار داشت که برجسته در میان صفحه و آشنا با من، از یک رمز و راز نهانی هم سخن می‌گفت و یادآور یک پیوند ازلی با من بود. و در آن سال‌ها این تنها من بودم که در میان سایرین، منورا را می‌شناختم، نام یهودا بروخیم را می‌شناختم و به سلیمان حییم افتخار می‌کردم.
و سال‌ها بعد- در سال‌های نخست انقلاب- زمانی که دیکسیونرهای جدیدی در دست دانشجویان خودم می‌دیدم که تازه از راه رسیده بودند، تاسف می‌خوردم که می‌دیدم لغت‌نامه/ فرهنگ کلمات، همانست که تألیف حییم بود. ولی دیگر منورا در صفحه اول نیست. و نام س. حییم را هم اغلب زدوده بودند. مؤلفان جدید بی‌شرمانه کار حییم را گاه حتی در تمامیت آن– حتی در صفحه‌بندی و نظم انتشاراتی، عیناً به نام خود به چاپ رسانده بودند و حق عظیمی را که او به گردن نسل‌های بعد دارد، به ناحق نادیده گرفته بودند.
سلیمان حییم چهره‌ای فرهنگی– ادبی بود که در عصر تجددطلبی در ایران درخشید. در سال‌های رشد و بالندگی او، ناشی از انقلاب مشروطیت و جنگ جهانی اول، برپایی احزاب آزادیخواه و نشریات متعدد، فعالیت‌های سیاسی نسبتاً آزاد، خواندن تصنیف‌های انقلابی در کوچه و بازار و اشعار تکان دهنده‌ی شعرایی چون عشقی و عارف و ایرج میرزا و به روی صحنه رفتن نمایشنامه‌ها، معرفی ادبیات نو و شعر نو و آشنایی با دنیای خارج و… همه اینها جامعه‌ی شهرنشین ایرانی و روشنفکران زمانه را در مسیر تازه‌ای قرار داد. جامعه یهود ایران نمی‌توانست در مسیر چنین تحولاتی قرار نگیرد و از خود تحرکی نشان ندهد. روی کار آمدن رضاشاه و گشایش فضای غیرمذهبی/ لائیک و تلاش در پذیرش تجدد و ابعاد آن نیز به نوبه‌ی خود امکانات به مراتب گسترده‌تری را مقابل جوانان با استعداد و فعال یهودی فراهم کرد. ارتباط با خارج از ایران، جایگزین شدن زبان انگلیسی بجای فرانسه، رفت و آمد و تجارت با کشورهای انگلیسی‌زبان… همه و همه نیاز مبرمی به دسترسی به فرهنگ‌نامه انگلیسی به فارسی و برعکس را نمایان نمود.
سلیمان حییم با پشتیبانی و تشویق وزیر فرهنگ وقت علی اصغر حکمت و با تایید رضاشاه، کار ستبر خود را پی گرفت. با ادبا و فضلای هم‌دوره‌ی خود چون سعید نفیسی و گویا با علی اکبر دهخدا نیز آشنایی داشت. صرف رجوع دولتمردان زمان به کارشناسی چون حییم، که در این زمان «استاد لغت» لقب گرفته بود و مترجم تراز اول و مورد اعتماد وزیر بود، بازتابی بود از سیاست‌های عرفی– سکولار دولت و فضای نوینی که برای افراد اقلیت‌های دینی بر پایه‌ی لیاقت و استعداد و توان شخصی‌شان گشوده شده بود. سلیمان حییم از امکانات این دوره‌ی ویژه و تاریخ ایران بهره‌مند شد. با هوش سرشار، درایت و لیاقت ترقی کرد و بحق به چهره‌ای درخشان در فرهنگ و ادب ایران در قرن بیستم بدل شد.
سلیمان حییم یک نادره مرد پرتوان و نمونه بود. او یک مرد رنسانس/ نوزایی Renaissance Man بود. با تسلط کامل به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسه، عبری و عربی، استادی منحصر به فرد بود. شاعری بود خوش قریحه که اشعارش را با دست‌خطی زیبا در «دیوان» خود جمع‌آوری کرد. تار می‌نواخت و خوش‌الحان بود و در ایام فراغت به موسیقی رو می‌آورد. با دستگاه‌های موسیقی سنتی آشنایی کامل داشت. نمایشنامه‌نویس بود با سبک نمایشنامه‌نویسی مدرن در تهیه‌ی سه نمایشنامه بر پایه‌ی داستان‌های تورات با موفقیت اقدام نمود. این نمایشنامه‌ها عبارتند از: «استر و مردخای»، «روت و نائومی» و «یوسف و زلیخا» که خود کارگردانی هر سه را به عهده داشت و بازیگران را تعلیم می‌داد؛ خود به روی صحنه می‌رفت و موسیقی متن هر سه نمایشنامه را خود تهیه کرده بود. سلیمان حییم نابغه‌ای نادر بود و سهم بس ارزنده‌ای در دانش‌پروری و فرهنگ و ادب ایران داشت. او در حرکت جامعه به سوی تجدد و پیشرفت نقش برجسته و ماندگاری دارد. او چهره‌ای فرهنگی بود که در عصر تجددطلبی در ایران خوش درخشید.»
برنامه‌ی گرامیداشت سلیمان حَییم با اجرای قطعه‌ای از شعر و موسیقی سلیمان حییم توسط کلوئه پورمرادی هنرمند ساکن لس‌آنجلس به پایان رسید.
نور به قبرش ببارد وقرین رحمت الهی باد که به فرهنگ ایران خدمت بی شائبه کرد
من هم یک جلد از دیکشنری حیم را دارم و در زمان دانشجویی با خودم به آمریکا آوردم . بیش از ۴۰ سال است که کتاب این مرد بزرگ در روی میز کارم است و با وجود تسلط به زبان انگلیسی، هنوز در بعضی مورد برای اطمینان بیشتر به آن رجوع می‌کنم.
شک ندارم که نام و یاد این مرد بزرگ و خدمتگزار فرهنگ فارسی همیشه گرامی است
یادش گرامی و نامش جاودان!
دوستان …روان ایرانی نخستین که کمر همت به نوشتن دیکشنری انگلیسی به فارسی را کرد شاد باد ..
آری باید از چنین ایرانیانی که قلبشان تنها برای ایران و مردمش می تپید همیشه به نیکی یاد بکنیم و در آینده ای نه چندان دور جایگاه مناسبی در گاهشمار سرزمین خود به چنین مردان و زنانی نیز اهدا بکنیم…
دگر باره روانش شاد باد..
زنده باد رهبر دانای مردم ایران اعلیحضرت رضا شاه دوم وارث تاج و تخت ۲۵۰۰ ساله ایران و ایرانی.