نادیا صادقی- بیشتر ما هر روز از خواب بیدار می‌شویم، دوش می‌گیریم، سریع صبحانه‌ای می‌خوریم و برای رفتن سر کار از خانه خارج می‌شویم. عرض خیابان را طی می‌کنیم، سوار مترو یا اتوبوس می‌شویم، از پله‌ها بالا وپایین می‌رویم و…
بیشتر ما آنقدر این کارهای معمول را ساده و عادی انجام می‌دهیم که کمتر به ذهن‌مان می رسد شاید برای برخی انجام همه این کارهای به ظاهر ساده کمی دشوار باشد؛ برای برخی که از نعمت بینایی برخوردار نیستند و یا به دشواری می‌بینند.
یکی از اهداف روز جهانی نابینایان یا روز جهانی عصای سپید بالا بردن آگاهی عمومی نسبت به همین گروه است.
روز ۲۳ مهر ماه برابر با ۱۵ اکتبر به نام روز جهانی عصای سپید نام‌گذاری شده است. روزی که نه تنها هدف آن ارتقای آگاهی نسبت به مشکلات نابینایان بلکه آگاهی‌رسانی درباره نابینایی قابل اجتناب نیز هست.
در جهان ۳۹ میلیون نفر نابینا و ۶ برابر این میزان کم‌بینا هستند.
آنطور که خبرگزاری رویترز در سال گذشته گزارش داد، ۸۰ درصد اختلالات بینایی از طریق پیشگیری و درمان قابل اجتناب است. همین گزارش می‌گوید بیشتر ۳۹ میلیون نابینا در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.
در مورد ایران اما در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد نابینایان وجود ندارد و سازمان‌های مسوول در این زمینه گزارش جامعی ارایه نداده‌اند و آمارهای منتشر شده در این خصوص بیشتر از سوی انجمن‌های غیر دولتی مطرح شده است.
در آخرین امار منصور شادکام قائم مقام انجمن نابینایان ایران در دی ماه سال گذشته از وجود ۱۱۵ هزار نابینا در ایران خبر داد. به گفته او همچنین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار نفر در کشور دچار اختلال بینایی و کم‌بینایی هستند.
کشوری بدون قانون برای معلولان و نابینایان
هدف اولیه نام‌گذاری روز جهانی عصای سپید آشنا کردن مردم به حقوق نابینایان و توجه جامعه و مسوولان به نیازهای خاص این گروه بود.
در بسیاری از جوامع غربی حقوق شهروندی مشخصی برای نابینایان تعریف شده است. در کشوری همانند بریتانیا آنها از خدمات ویژه دولتی برخوردار هستند. بیمه و کمک‌های دولتی برای آنها متفاوت است. مسیرهای مترو، ایستگاه‌های اتوبوس، گذرگاه‌ها و چهارراه‌ها و خیابان‌ها به نحوی طراحی و با امکانات مختلف از جمله الکترونیک تجهیز شدهاند که برای نابینایان مناسب باشد.
علاوه بر آن تکنولوژی‌هایی که زندگی را برای این افراد راحت‌تر کند هر روز پیشرفته‌تر می‌شوند؛ تکنولوژی‌هایی که به افراد نابینا کمک می‌کنند بتوانند مانند افراد بینا در جامعه حضور داشته باشند و فعالیت کنند.
فرانکفورت آلمان همه ساله میزبان نمایشگاه «سایت‌سیتی» است؛ نمایشگاهی که در آن تازه‌ترین محصولات و تکنولوژی‌ها برای نابینایان و کم‌بینایان عرضه می‌شود. ایران اما هنوز از این نظر فاصله بسیار زیادی با دیگر کشورهای جهان دارد. در این کشور قانون مشخصی برای نابینایان وجود ندارد. از ۶ سال پیش مسوولان دولتی خبر از تهیه لایحه‌ای برای معلولان و نابینایان داده‌اند؛ لایحه‌ای که قرار است در آن حقوق شهروندی نامعلولان و نابینایان تعریف شود. با گذشت ۶ سال اما این قانون هنوز در پیچ و خم راه مانده است و مسوولان جمهوری اسلامی همچنان از تلاش برای قانونی کردن آن می‌گویند.
فاطمه آلیا رئیس فراکسیون حقوق معلولان مجلس مرداد ماه سال جاری در گفت و گویی با خبرگزاری خانه ملت گفت که مجلس منتظر ارسال لایحه مربوط به حقوق معلولان از سوی دولت است. این در حالیست که خرداد ماه همین سال خبرگزاری ایسنا به نقل از علی ربیعی وزیر کار و امور اجتماعی خبر داد که این برنامه در دولت تصویب شده است.
این لایحه قرار است در صورت تصویب، به مسائلی همچون حقوق شهروندی، مناسب‌سازی شهری، افزایش مستمری معلولان، بیمه و سهمیه آنها در استخدام‌های دولتی بپردازد.
یکی از مشکلاتی که نابینایان همواره با آن مواجه هستند عدم تناسب معماری شهری با نیازهای آنهاست.
مرداد ماه سال جاری بود که مدیر عامل انجمن دفاع از حقوق معلولان از سقوط یک زن نابینا در منطقه ۱۴ شهرداری تهران به داخل چاله فاضلاب به علت حفاری‌های یکی از خیابان‌های این منطقه خبر داد. این سقوط منجر به شکستگی و ضرب دیدگی پا و سایر اعضای این فرد شد.
در شهریور ماه سال گذشته یحیی سخنگویی معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور اعلام کرد که تنها ۲۴ درصد معابر شهری استان تهران برای عبور و مرور معلولان مناسب‌سازی شده است.
دکتر مسعود اسماعیلو، معمار و استاد دانشگاه در ایتالیا، در این زمینه به کیهان لندن می‌گوید که ایران از نظر مناسب‌سازی فضای شهری یکی از بدترین کشورهای جهان است. او اضافه می‌کند که در این زمینه یک سری کارهای مقطعی و پراکنده در کشور انجام شده اما هیچ گاه به صورت ریشه‌ای به مشکلات نابینایان و معلولان توجه نشده است.
به گفته دکتر اسماعیلو، در سال ۱۳۶۸ ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای عبور و مرور معلولان تصویب شد اما در عمل شهرسازی ایران نه بر اساس اصول ایمنی و شهروندی برای شهروندان عادی انجام می‌شود و نه برای معلولان.
به گفته کارشناسان، دسترسی‌پذیری و مناسب‌سازی شهر دو مقوله‌ای هستند که باید برای پاسخگویی به نیازهای نابینایان در نظر گرفته شوند.
مناسب‌سازی را بیشتر بحثی فیزیکی می‌دانند که بیشتر به معابر، پیاده‌روها و گذرگاه‌ها مربوط می‌شود و دسترسی‌پذیری به معنای گسترده‌تر به نیازهای فراتری توجه دارد؛ به عنوان مثال اینکه چطور یک فرد نابینا بتواند همانند فرد بینا اطلاعات مورد نیاز خود را به دست بیاورد و یا چگونه از سیستم‌های مکانیزه شهری استفاده کند.
مسعود اسماعیلو می‌گوید متاسفانه کارهای پراکنده و مقطعی هم که در ایران انجام شده تنها بر شهرهای بزرگی همچون تهران، اصفهان، شیراز و مشهد متمرکز است و نابینایان در شهرهای دیگر از همین تسهیلات اندک هم برخوردار نیستند.
تناسب معماری شهری برای نابینایان
در شهرسازی مناسب نابینایان باید چه اصول و استانداردهایی رعایت شود؟
دکتر اسماعیلو که ۱۱ سال پیش به عنوان رئیس انستیتوی ملی بیوآرشیتکتور ایتالیا در طراحی پیشنهادی برای معماری شهری نابینایان مشارکت داشته است می‌گوید نتیجه تحقیقات او و همکارانش در این انستیتو که برای وزارت محیط زیست و شهرداری‌های ایتالیا هم ارسال شد به ۵ اصل در این زمینه اشاره دارد؛ اصل استقلال، به این معنا که معماری شهری باید به نحوی باشد که افراد با اختلال جسمی هم بتوانند بدون نیاز به کمک دیگران و تنها با استفاده از ابزارها و لوازم جانبی عملکرد قابل قبولی در محیط داشته باشند.
اصل قابلیت استفاده اصل دیگری است که او به آن اشاره می‌کند. بر اساس این اصل طراحی فضاهای بسته و باز باید به نحوی باشد که بدون هیچ‌گونه خطری برای نابینایان قابل استفاده باشد.
اصل‌های فرصت‌های برابر و عدم تبعیض از دیگر مواردی هستند که به گفته این استاد دانشگاه، در معماری شهری مناسب نابینایان و معلولان باید در نظر گرفته شود. او اضافه می‌کند حتی در معماری شهری در کشورهای غربی هم هنوز مشکلات زیادی برای نابینایان وجود دارد.
به گفته مسعود اسماعیلو یکی از مشکلات این گونه کشورها اماکن تاریخی آنها است. به عنوان مثال ساختمان‌هایی که در زمان رنسانس ساخته شدهاند و اکنون به عنوان مکان‌های عمومی همچون وزارتخانه، سینما و یا تئاتر استفاده می‌شوند تناسب کمی با نیازهای نابینایان دارند.
دکتر اسماعلیو با اشاره به اینکه سبک معماری این ساختمان‌ها به نحوی است که امکان فرصت‌های برابر را از نابینایان می‌گیرد می گوید البته برای مناسب‌سازی انها با نیازهای معلولان تغییراتی در این ساختمان‌ها داده شده به عنوان مثال آسانسورهایی در انها تعبیه شدهاند اما این ساختمان‌ها هنوز مناسب نابینایان نیستند.
این معمار با اشاره به اینکه در سال‌های دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی توجه کشورهای غربی به تناسب‌سازی شهرها برای نابینایان و حق و حقوق آنها بیشتر شد و قوانینی را در این زمینه وضع کردند اضافه می‌کند در کشورهای اسکاندیناوی در مقایسه با کشورهایی همچون فرانسه و ایتالیا توجه بیشتری به نابینایان شده است و قوانین حمایت بیشتری از آنها می‌کند.
مسعود اسماعیلو اضافه می‌کند در حالی که بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان به این نتیجه رسیده‌اند که طرح‌های قبلی آنها درباره مناسب‌سازی شهری برای نابینایان و معلولان شکست خورده است و در حال یافتن راهکارهای تازه‌ای هستند، طرح‌هایی که در ایران به صورت ناقص و پراکنده اجرا می‌شوند تنها الگوبرداری و تقلید از کشورهای غربی است آن هم بدون انکه تناسب انها با محیط‌های شهری ایران در نظر گرفته شود.
در عرصه‌های دیگر از جمله مشارکت سیاسی نیز حقوق نابینایان و معلولان زیر پا نهاده می‌شود. دو سال پیش بود که یک روز پس از روز جهانی نابینایان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی به طرح کاندیداتوری نابینایان در انتخابات مجلس شورای اسلامی نه گفتند.
طرحی که توسط فراکسیون حمایت از معلولان مطرح شده و بررسی آن دو سال طول کشیده بود. بر اساس بند ۶ ماده ۲۸ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی «سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی شنوایی و گویایی» از جمله شرایط انتخاب شوندگان برای نمایندگی مجلس است و نمایندگان دو سال پیش به اصلاح این بند پاسخ منفی دادند.
به نظر می‌رسد در کشوری که هیچ فرد نابینایی در مجلس قانون‌گذاری آن برای حمایت از حقوق نابینایان صدایی برای شنیدن ندارد، آنها راه درازی تا رسیدن به حق و حقوق اولیه‌شان در پیش دارند.
