اظهارات خوشبینانه جوزپ بورل مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا و مذاکره کننده ارشد همین اتحادیه در مذاکرات وین که در روزهای گذشته در تهران بود و به نوعی توئیت حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی، به معجزهای شباهت دارند که به عیسی مسیح نسبت داده می‌شود. در روایات آمده است که چهار روز پس از مرگ یکی از همراهانش به نام لازاروس، عیسی مسیح بر مزار او می‌رود و می‌گوید «لازاروس بلند شو!» لحظاتی بعد او از گور بیرون می‌آید و راه می‌رود!
تلاش‌های اخیر انریکه مورا و جوزپ بورل برای نجات توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میلادی، که آمریکا در هشتم ماه مه ۲۰۱۸ از آن خارج شد، و مذاکراتی برای احیای آن که در ماه اسفند به بن‌بست خوردند و متوقف شدند، شباهت بسیاری به داستان لازاروس و عیسی مسیح دارد. آیا گفتن «مذاکرات از بن‌بست خارج شو» برای بازگشت آمریکا به برجام و پایان این بحران کافیست؟ انریکه مورا در چمدان خود چه پیشنهادی به تهران برد که قادر است این مذاکرات را از بن‌بست خارج کرده و جانی دوباره به آن بدهد؟! چه نقشی را در این «معجزه» امیر قطر ایفا می‌کند که همزمان با نماینده اتحادیه اروپا به تهران رفت؟ در دیدار انریکه مورا و شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی در دوحه قبل از سفر به ایران، چه گفته شد؟
البته از آنجا که در رابطه با دیدارهای تهران و دوحه از سوی همه کسانی که در این مذاکرات نقشی دارند هیچگونه اطلاعاتی منتشر نشده است و انریکه مورا، زمانی که در فرودگاه فرانکفورت در بازگشت از تهران چند ساعتی در بازداشت بود، (البته هنوز مشخص نیست چرا پلیس آلمان یک مقام ارشد اتحادیه اروپا با پاسپورت دیپلماتیک را بازداشت کرد)، چندین توئیت منتشر ساخت که در هیچکدام اشاره‌ای به دیدارهایش با مقامات جمهوری اسلامی و توافق هسته‌ای نمی‌شود. جوزپ بورل نیز در توئیتی ادعا می کند «بن‌بست رفع شده است» و «چشم‌اندازی برای دستیابی به توافق وجود دارد.» حسین امیر عبداللهیان نیز در حساب کاربری خود در توئیتر می‌نویسد «توافق خوب و قابل اتکا در دسترس است.»
اروپا به دنبال «معجزهای» برای نجات برجام
۴۸ ساعت قبل از این «معجزه»، همه صحبت از آخرین نفس‌های برجام می‌کردند و احیای آن را تقریبا غیرممکن می‌دانستند. آمریکا اصرار داشت که از سه شرط جمهوری اسلامی برای احیای توافق هسته‌ای نمی‌تواند دو شرط اول را بپذیرد. این دو شرط یکی حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه‌های تروریستی خارجی (FTO) بود و دیگری دادن ضمانتی مبنی بر اینکه آمریکا دیگر از توافق هسته‌ای خارج نخواهد شد. شرط سوم را که برداشته شدن کلیه تحریم‌های برجامی و تحریم‌هایی که رئیس جمهور قبلی فرمان اجرایی آنرا صادر کرده بود، واشنگتن بدون چون و چرا پذیرفته بود. در این میان بر سر کدام یک از دو شرط اول توافقی به دست آمده است که می‌تواند مذاکرات را از بن‌بست خارج سازد؟
در پایان دور اول مذاکرات انریکه مورا با علی باقری کنی معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی و مذاکره کننده ارشد در گفتگوها برای احیای برجام، یکی از همکاران این مقام اروپایی به کیهان لندن گفت که «نوری در انتهای تونل دیده نمی‌شود.» ورود امیر قطر به تهران با پیشنهادی جدید گویا «نوری» را در انتهای تونل نشان داده است. در این روزها صحبت از «راه میانه» می‌شود که به نوعی بتواند هم مورد قبول تهران و هم واشنگتن قرار گیرد. باز هم گفته می‌شود که این راه حل «میانی» خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان های تروریستی خارجی را شامل می‌شد، ولی در ازای آن نام نیروی قدس سپاه پاسداران در فهرست دیگری ثبت خواهد شد. در آمریکا دو فهرست برای گروه‌های تروریستی وجود دارد که یکی از آنها سازمان های تروریستی خارجی را در بر می‌گیرد که با نام FTO شناخته شده و دیگری فهرست «سازمان‌های تروریستی ویژه جهانی» یا SDGT است. این دومی بر اساس یک فرمان اجرائی (شماره ۱۳۲۲۴) به وجود آمده است.
شعبده‌بازی
گویا قرار است نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از FTO حذف شود ولی نام نیروی قدس در فهرستSDGT به ثبت برسد. این پیشنهاد می‌تواند خواست کشورهای منطقه را که مخالف حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست تروریست ها هستند تا حدی برآورده کند، زیرا این نیروی قدس است که امنیت این کشورها را تهدید می‌کند. البته این پیشنهاد نوعی شعبده‌بازی است زیرا تفکیک نیروی قدس که زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است، از کلیت این نیرو غیرممکن است. اگر این گمانه‌زنی‌ها واقعیت داشته باشد، و جمهوری اسلامی این تفکیک را بپذیرد، تنها یکی از سه خواسته‌اش برای بازگشت به توافق هسته‌ای، یعنی دریافت ضمانت که آمریکا بار دیگر از برجام خارج نخواهد شد، رد می‌شود. ضمانتی که بر مبنای قوانین جاری آمریکا هیچ رئیس جمهوری نمی‌تواند در مورد عملکرد رئیس جمهور آینده بدهد.
سنای آمریکا در ابتدای ماه مه دو طرح را به تصویب رساند که یکی از آنها مخالفت با خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه های تروریستی خارجی بود. طرح دوم ادامه تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی بود. باید توجه داشت که هیچکدام از این دو طرح برای کاخ سفید الزام‌آور نیستند و رئیس جمهور می‌تواند بدون توجه به آنها امضای خود را زیر توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی بگذارد و این تحریم‌ها را بردارد. نه در دوران باراک اوباما پیوستن به توافق هسته‌ای به کنگره رفت و نه خروج از برجام در دولت دونالد ترامپ به رای نمایندگان گذاشته شد. در آمریکا اختیارات رئیس جمهور بسیار گسترده است و در بسیاری موارد احتیاجی به مراجعه به مجلس نمایندگاه و یا سنا ندارد.
امیر قطر با عبای میانجی به تهران رفت
شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی امیر قطر که دارای روابط بسیار نزدیک و دوستانه با واشنگتن و برخی کشورهای اروپایی است، در ادامه سفر خود از تهران به آمریکا و برخی کشورهای اروپایی خواهد رفت تا آنها را در جریان دیدارهای خود با علی خامنه‌ای و ابراهیم رئیسی بگذارد. جنگ اوکراین و تحریم گسترده روسیه، امنیت نفتی و گازی بسیاری از کشورهای اروپایی را به خطر انداخته است. ذخیره گاز برخی از کشورهای اروپایی، چون آلمان و ایتالیا، تا نیمه زمستان آینده به پایان خواهد رسید. تلاش‌ها برای یافتن کشورهای جایگزین در آفریقای سیاه و شمال آفریقا اگرچه موفق بودند ولی مشکل را حل نکردند. اروپا احتیاج فوری به گاز دارد و ایران که منابع گازی‌اش پس از روسیه در مقام دوم قرار دارد، می‌تواند در صورت برداشته شدن تحریم‌ها مشکل اروپا را حل کند.
اگر تا قبل از حمله روسیه به اوکراین، اروپا عجله‌ای در احیای برجام نداشت و این آمریکا بود که می‌خواست هرچه زودتر این مذاکرات به نتیجه برسند، امروز شرایط فرق کرده است. احیای برجام و بازگشت نفت و گاز ایران به بازار جهانی انرژی به اولویتی برای کشورهای اروپایی تبدیل شده است. برخی کارشناسان البته معتقدند که برداشته شدن تحریم‌ها و از سر گرفته شدن صادرات نفت و گاز ایران به کشورهای غربی تاثیر چندانی بر بهای آنها نخواهد داشت زیرا پادشاهی سعودی و امارات متحده عربی هشدار داده‌اند در صورتی که برجام احیا شود ولی محدویتی برای دخالت‌های نظامی جمهوری اسلامی در منطقه و برنامه‌های تسلیحاتی‌اش اعمال نشود، آنها هر اندازه صادرات نفت و گاز ایران افزایش پیدا کند، صادرات خود را کاهش خواهند داد تا تغییری در بازار جهانی ایجاد نشود. پادشاهی سعودی و امارات متحده عربی هنوز تصمیم جو بایدن به محض ورود به کاخ سفید، مبنی برای حذف نام انصارالله یمن، حوثی‌های تحت حمایت جمهوری اسلامی، از فهرست گروه‌های تروریستی را هضم نکرده‌اند. اقدامی که این دوکشور را وادار ساخت به تلافی آن در جنگ اوکراین اعلام بی‌طرفی کنند و به تحریم‌ها نپیوندند و در مجامعع بینالمللی به تمام قطعنامه‌ها در محکومیت روسیه رای ممتنع بدهند.
اینبار نیز روابط اقتصادی و نیاز کشورهای غربی به منابع انرژی حرف آخر را در روابط بینالمللی خواهد زد و اروپا امنیت منطقه و سرنوشت ایران را قربانی منافع کوتاه‌مدت خود خواهد کرد. سناریویی قدیمی که بار دیگر روی صحنه خواهد رفت.
احمد رأفت
