اپوزیسیون سوریه، هزارپائی در جستجوی یک نقش بر ویرانه‌های دمشق

احمد رافت – سه شنبه ۸ دسامبر قرار است نشستی در ریاض به دعوت پادشاهی سعودی با حضور طیف‌هائی از نیروهای مخالف بشار اسد برگزار شود.

هدف این نشست که از حمایت سازمان ملل نیز برخوردار است، متحد ساختن نیروهای مخالف رژیم کنونی در سوریه است. یان الیاسون، معاون دبیرکل سازمان ملل متحد این نشست را تلاشی بسیار مهم توصیف کرد. استفان دمیستورا، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل برای سوریه نیز در نشست ریاض حضور خواهد داشت. در صورت موفقیت این نشست، در مذاکرات آینده جهت پایان دادن به بحران سوریه که در ماه ژانویه در نیویورک برگزار خواهد شد، علاوه بر قدرت‌های جهانی و کشورهای منطقه، نمایندگان مخالفان بشار اسد و نمایندگان دولت کنونی دمشق نیز بر سر میز مذاکرات حضور خواهند داشت.

جمهوری اسلامی  اما اقدام زمامداران عربستان سعودی را مغایر با نتایج کنفرانس وین که بدون حضور نمایندگان دولت بشار اسد و مخالفانش در ماه اکتبر برگزار شد می‌داند. حسین امیر عبداللهیان، معاون جهان عرب و آفریقای وزارت خارجه جمهوری اسلامی معتقد است «اصرار عربستان برای برگزاری جلسه‌ای با معرضین سوری شتابزده و مغایر توافق‌های اجلاس وین است».  معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی  بر این نظر است که «همه چیز باید در چارچوب هماهنگی با سازمان ملل و مشورت با دولت سوریه و شخص رئیس جمهور که مشروعیت قانونی دارد انجام گیرد». از جانب دیگر علی اکبر ولایتی، وزیر خارجه سابق و مشاور علی خامنه‌ای در امور بین‌المللی که اخیر در دمشق با بشار اسد دیدار داشته است می‌گوید: «رئیس جمهور سوریه قهرمانی است که محبوبیتش روز به روز افزایش می‌یابد و بدون شک در انتخابات آینده نیز باردیگر در مقامش ابقاء خواهد شد».

در نشست سوریه، بر پایه اخباری که از ریاض می‌رسند، ۶۵ نفر از شخصیت‌ها و رهبران گروه‌های مخالف بشار اسد شرکت خواهند کرد. قرار است ۲۰ نماینده از ائتلاف ملی سوریه برای شرکت در این نشست به ریاض سفر کنند. شخصیت‌های مستقلی که به این نشست دعوت شدند ۲۵ نفر خواهند بود  و ۲۰ نفر دیگر هم به نمایندگی از دیگر گروه‌های مسلح مخالف در ریاض حضور خواهد داشت.

هنوز در مورد شرکت نمایندگان  کردهای سوریه ابهام وجود دارد. حسن عبدالعظیم، رهبر حزب اتحاد دمکراتیک کردهای سوریه به روزنامه عربی الحیات گفته است که لیستی دربرگیرنده ۲۰ نام را برای مقامات عربستان فرستاده ولی هنوز پاسخی دریافت نکرده است. منابع کردی می‌گویند پادشاهی سعودی در پیامد فشارهای ترکیه از گروه‌های کرد دعوت به عمل نیاورده است. کردها حدود ۱۰ درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند و در حال حاضر در جبهه مقدم مبارزه با حکومت اسلامی یا داعش قرار دارند.

از دیگر گروه‌های مسلحی که در ریاض حضور خواهد داشت اطلاعات دقیقی در دست نیست. بدون شک جبهه النصره، وابسته به القاعده، و حکومت اسلامی یا داعش حضور نخواهد داشت. تا کنون تنها حضور احرارالشام و جیش الاسلام قطعی شده است. این دو گروه بنیادگرا  که اخیرا مواضع نرم‌تری اتخاذ کرده‌اند، از حمایت پادشاهی سعودی برخوردار هستند.

بر مبنای آخرین آمار، در سوریه ۱۰۰۶ گروه علیه رژیم بشار اسد مبارزه می‌کنند. آخرین گروه ۳۰ آبان امسال در استانبول اعلام موجودیت کرد. «جریان فردای سوریه» اولین تشکل علویان سوری است . بشار اسد از اقلیت علوی است و مناطق علوی‌نشین چون لاذقیه به همین دلیل از دولت مرکزی حمایت می‌کنند. رغده حسن، نویسنده و از شخصیت‌های علوی که از بنیانگذاران «جریان فردای سوریه» است هدف از ایجاد این تشکل جدید را « نمایندگی سیاسی علوی‌های سوریه برای شرکت در آینده کشور» اعلام کرد. او در گفتگو با رسانه‌های عربی می‌گوید: «علوی‌ها چون دیگر مردم سوریه خواستار رهائی از استبداد حاکم هستند، ولی متاسفانه برخی عوامل باعث شده است که علوی‌ها به هیزمی‌ برای ماشین جنگ نظام کنونی تبدیل شوند»».

ترسیم نقشه‌ای که تمامی ‌گروه‌های مخالف بشار اسد را در برگیرد تقریبا غیر ممکن است. حضور برخی از این گروه‌ها تنها در یک روستا و یا در یک محله مشاهده می‌شود. برخی از این گروه‌ها با سازمان‌های بزرگتر به صورت غیر متداوم همکاری می‌کنند، و برخی دیگر هم بیش از آنکه علیه نیروهای حامی‌ بشار اسد مبارزه کنند، هدف‌شان تضعیف گروه‌های رقیب است. بدون شک گروه‌های اسلامی نسبت به گروه‌هائی که خود را سکولار معرفی می‌کنند بیشترند و از کارائی بالاتری نیز برخوردارند. در ادامه تلاش خواهد شد حداقل به گروه‌هائی که نقشی برجسته‌تر در جنگ سوریه را دارند اشاره شود.

ارتش آزاد سوریه

ارتش آزاد در ژوئیه ۲۰۱۱ توسط گروهی از افسران ارتش سوریه  به دعوت سرهنگ ریاض الاسد تاسیس شد و توانست در مدت کوتاهی اکثریت افسران و سربازانی را که از ارتش بشار اسد می‌گریختند زیر یک فرماندهی واحد جمع کند. در ابتدا هدف از تاسیس این ارتش حفاظت از تظاهرکنندگانی بود که در شهرهای بزرگ مورد حمله نیروهای ویژه دولت قرار می‌گرفتند. در ابتدای سال ۲۰۱۳ نیروهای تحت فرماندهی ارتش آزاد حدود ۳۰ هزار نفر تخمین زده می‌شدند که همگی از صفوف نیروهای مسلح رژیم خارج شده بودند. امروز حدس زده می‌شود شمار اعضای ارتش آزاد نزدیک به ۵۰ هزار نفر باشد. ارتش آزاد، که امروز در مقایسه با نیروهای اسلام‌گرا از نقش کم‌تری برخوردار است، از حمایت آمریکا و برخی دیگر دولت‌های غربی و عربی برخوردار است. فرمانده کل ارتش آزاد ریاض الاسد و رئیس شورای عالی نظامی‌آن عبدالله البشیر است. ارتش آزاد بازوی نظامی‌ائتلاف ملی سوریه به حساب می‌آید.

حکومت اسلامی

بدون شک حکومت اسلامی یا داعش در حال حاضر مهم‌ترین گروه نظامی ‌در خاک سوریه است. این گروه که رهبری آن با ابوبکر البغدادی است از ژانویه ۲۰۱۴ بیش از اینکه با نیروهای حامی‌ بشار اسد درگیر شود، سرگرم مبارزه با دیگر نیروهای مخالف حکومت دمشق است. در حال حاضر حکومت اسلامی تقریبا یک سوم از خاک سوریه را تحت کنترل خود دارد. حکومت اسلامی شهر رقه را به عنوان پایتخت خلافت خود در سوریه انتخاب کرده است. دولت اسلامی عراق و شام (داعش)، که در سال ۲۰۱۴ نامش را به حکومت اسلامی تغییر دارد، در سال ۲۰۱۳ با انشعاب از جبهه النصره، شاخه سوری القاعده، به وجود آمد. دلیل اصلی این انشعاب اختلاف نظر در مورد چگونگی تشکیل یک خلافت اسلامی بود. رهبر القاعده، ایمن الظواهری معتقد است که فعالیت‌ها در عراق و سوریه باید مجزا باشند، در حالی که ابوبکر البغدادی معتقد به یک خلافت اسلامی بدون تفکیک مرزهای جغرافیائی است.

امروز برآورد شمار کسانی که زیر پرچم دولت اسلامی اسلحه به دست گرفته‌اند آسان نیست. به گفته مقامات اقلیم کردستان عراق، ارتش خلافت اسلامی در کشورهای عراق و سوریه حدود ۲۰۰ هزار نفر را در بر می‌گیرد. منابع غربی شمار آنها را ۱۵ هزار نفر در سوریه و ۲۰ هزار نفر در بغداد ارزیابی می‌کنند. رقمی ‌که تا حدی دور از واقعیت است. آنتونی بلینک، معاون وزارت خارجه آمریکا تعداد تلفات داعش در پیامد بمباران‌های اخیر حدود ۲۰ هزار نفر اعلام می‌کند. بر این پایه امروز نیمی ‌از ارتش حکومت اسلامی باید از دست رفته باشد، در حالی که این چنین به نظر نمی‌آید و حکومت اسلامی هنوز شهرهای بسیاری را در عراق و سوریه تحت کنترل خود دارد و در یک سال گذشته تنها ۲۵ درصد از اراضی تحت کنترل خود را از دست داده است. در سوریه حکومت اسلامی در شمال این کشور مستقر است و شهرهائی چون رقه، ادلب و حلب را کنترل می‌کند.

جبهه النصره

این جبهه در حقیقت شعبه سوری القاعده برهبری ایمن الظواهری، جانشین اسامه بن لادن است. جبهه النصره رسما در ژانویه ۲۰۱۲ آغاز به کار کرد، اگرچه هواداران القاعده در سوریه از ابتدای شکل‌گیری این گروه  به صورت زیرزمینی حضور داشتند و سرگرم فعالیت‌های تروریستی بودند. پس از انشعاب داعشی‌ها النصره در برخی موارد در هماهنگی با ارتش آزاد سوریه عمل می‌کند. این همکاری به ویژه در منطقه حلب انجام می‌گیرد.  البته النصره ائتلاف ملی سوریه که بازوی سیاسی ارتش آزاد است را به رسمیت نمی‌شناسد. شمار نفراتی که زیر پرچم النصره در خاک سوریه حضور دارند حدود ۲۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. گفته می‌شود که حامی‌ مالی النصره امیرنشین قطر است، البته مقامات دوحه این موضوع را تکذیب می‌کنند.

جبهه الاسلامیه

این جبهه ۷ گروه اسلامی را در بر می‌گیرد و در نوامبر سال ۲۰۱۳ اعلام موجودیت کرد. دو گروه احرارالشام و جیش‌الاسلام مهم‌ترین دو گروهی هستند که این جبهه را تشکیل می‌دهند. احرارالشام یکی از اولین گروه‌های اسلامی است که در سوریه برای مبارزه مسلحانه با رژیم بشار اسد اعلام موجودیت کرد. احرارالشام کم و بیش در تمام جغرافیای سوریه دارای گروه‌های نظامی ‌فعال است. جیش‌الاسلام که رهبری آن با زهران علوش است، دارای تشکیلات بسیار منظمی‌است و در داخل دمشق هم دارای هسته‌های مسلح است. پنج گروه دیگری که در این جبهه حضور دارند: لواء التوحید، لواء الحق، انصار الشام، صقور الشام و جبهه اسلامی کورد هستند. شمار نظامیان این ۷ گروه حدود ۶۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. حامی‌اصلی این جبهه عربستان سعودی است.

کمیته عالی کرد

این کمیته ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۲ در پایتخت اقلیم کردستان عراف اعلام موجودیت کرد و چندین حزب و سازمان مهم کردهای سوریه را در بر می‌گیرد. حزب اتحاد دمکراتیک کرد‌های سوریه و شورای ملی کردها، مهم‌ترین اعضای این ائتلاف هستند. رابطه کمیته عالی کرد با  ائتلاف ملی سوریه  از ابتدا بحرانی بوده است چون  ائتلاف ملی سوریه در برنامه دولت گذار خود حاضر نشده است مساله خودمختاری برای مناطق کردنشین را بگنجاند. این ائتلاف از حمایت دولت اقلیم کردستان عراق برخوردار است.

یگان‌های مدافع خلق

یگان‌های مدافع خلق که در شهر کوبانی مستقر هستند و با مقاومت در مقابل محاصره داعش شهرت و محبوبیت جهانی پیدا کردند، بدون شک مهم‌ترین و متشکل‌ترین سازمان کردی در سوریه هستند. این یگان‌ها در سال ۲۰۰۴ قدم به صحنه گذاشتند و از همان ابتدا به عنوان شاخه محلی پ ک ک فعالیت‌هایشان را آغاز کردند و رسما این یگان‌ها بازوی مسلح حزب اتحاد دمکراتیک کردهای سوریه به حساب می‌آیند، ولی در سال‌های اخیر عملا مستقل از این حزب عمل می‌کنند. شمار اعضای یگان‌ها مشخص نیست ولی گفته می‌شود حدود ۱۰ هزار شبه نظامی‌مسلح که تقریبا ۴۰ درصد آنها را زنان تشکیل می‌دهند در اختیار داشته باشد.

البته چنان که در ابتدا گفته شد، گروه‌های مخالف بشار اسد بیش از یک هزار هستند. مثلا در مناطق کردنشین جبهه الاکراد نیز فعالیت دارد که زمانی با ارتش آزاد همکاری می‌کرد و هم اکنون متحد یگان‌های مدافع خلق است. آشوریان سوریه نیز با آغاز جنگ، حزب و میلیشیای خود را تشکیل دادند. شاخه نظامی ‌حزب آشوریان سوریه حدود هزار عضو دارد که آنها نیز با یگان‌های مدافع خلق همکاری دارند.

از دیگر گروه‌های عرب سوری می‌توان به احفاد الرسول اشاره کرد که رسما از سوی قطر حمایت می‌شوند و حدود ۱۵ هزار مرد مسلح دارند.

جیش المهاجرون ولانصار نیز که در گذشته با جبهه النصره همکاری می‌کرد، اخیرا به صورت مستقل عمل می‌کند.  اعضای این گروه را عمدتا بنیادگرایان غیر سوری تشکیل می‌دهند، که در منطقه حلب فعالیت دارند.

فتح الاسلام گروه دیگری است که اعضای آن را فلسطینی‌هائی تشکیل می‌دهند که در اردوگاه‌های لبنان و سوریه ساکن هستند.

شام الاسلام جنگجویانی را که از کشورهای مغرب به سوریه آمده‌اند در بر می‌گیرد. رهبری این گروه با ابو احمد المغربی است که چند سالی را در زندان گوانتانامو گذرانده است.

الجیش المجاهدین هم با خروج اسلام‌گرایان از ارتش آزاد سوریه پای گرفت.