مهاجرت کادر درمان در یکسال اخیر بیش از گروه‌های دیگر خبرساز شده است. دبیرکل خانه پرستاری کشور با اشاره به اینکه سالانه حداقل ۲۵۰۰ پرستار از ایران مهاجرت می‌کنند، گفته که حقوق پرستاران در مقاصد مهاجرتی حداقل چهار هزار دلار است، در حالی که در ایران حدود ۳۰۰ دلار پرداخت می‌کنند.
مهاجرت نیروی کار و سرمایه انسانی از ایران طی سال‌های گذشته به شکلی نگران‌کننده افزایش یافته است. در این میان مهاجرت کادر درمان به ویژه پس از شیوع کرونا با سرعت در حال افزایش است. محمد شریفی مقدم دبیرکل خانه پرستاری کشور گفته که «آمار دقیق مهاجرت پرستاران را نمی‌توان اعلام کرد. پرستاران به روش‌های مختلف مهاجرت می‌کنند. برخی از آنها گواهی گوداستندینگ دریافت می‌کنند.»
وزارت بهداشت به تازگی از درخواست سالانه ۱۲۵۰ پرستار برای دریافت «گوداستندینگ» (گواهی مورد نیاز برای مهاجرت) خبر داده بود. محمد شریفی مقدم البته توضیح داده که برخی از کشورها نیاز به «گوداستندینگ» ندارند و بسیاری از پرستاران بدون دریافت این گواهی اقدام به مهاجرت می‌کنند. آمار مهاجرت پرستاران حداقل ۲ برابر این میزان است. به عبارتی سالانه حداقل ۲۵۰۰ پرستار از ایران مهاجرت می‌کنند.
سال ۲۰۱۸ و تنها در کشور امریکا، چهار هزار پرستار ایرانی فعال بودند. تعداد پزشکان ایرانی که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند.
کشورهای اروپایی مقصد اصلی پرستارانی هستند که ایران را برای داشتن درآمد و کرامت شغلی بیشتر ترک می‌کنند. در سال‌های گذشته کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله قطر و امارات نیز به عنوان یکی از مقاصد مهاجرت کاری پرستاران ایرانی تبدیل شده اما این کشورها برای اکثر پرستاران ایرانی حکم سکوی پرتاب را دارد تا پس از مدتی کار و زندگی بتوانند ویزای کشورهای اروپایی یا استرالیا و کانادا را دریافت کنند.
درآمد ناچیز و نداشتن امنیت شغلی مهمترین علت مهاجرت پرستاران از ایران است. محمد شریفی مقدم در اینباره توضیح داده که «در حال حاضر پرستاران در ایران حدود ۱۲ میلیون تومان در ماه حقوق دریافت می‌کنند. یعنی حدود ۳۰۰ دلار دریافتی دارند. در حالی که در کشورهای اروپایی، حداقل چهار هزار دلار درآمد دارند.» به عبارتی پرستاران در کشورهای دیگر حدود ۱۳ برابر ایران درآمد دارند.
این فعال صنفی افزوده که «پرستاران مهاجرت را به ماندن در ایران ترجیح می‌دهند، زیرا منزلت اجتماعی و درآمد بیشتری در کشورهای مقصد دارند. استاندارد کاری هم در مقاصد مهاجرتی کادر درمان بالاتر است. شرایط کاری این کشورها مانند ایران نیست که یک پرستار کار ۱۰ نفر را انجام می‌دهد.»
فساد اداری نیز یکی دیگر از موارد محرک در زمینه مهاجرت پرستاران است. محمد شریفی مقدم در اینباره گفته که «ساختار نظام سلامت ما معیوب و فساد در آن نهادینه است. جایی‌که نظارت نباشد، فساد اجتناب‌ناپذیر است. هیچ کجای دنیا اینگونه نیست که قانون‌گذار، مجری و نظارت‌کننده از یک گروه خاص باشد.»
در آنسو اما ایران با وجود شمار لازم و کافی پرستار فارغ‌التحصیل اما با کمبود پرستار در بیمارستان‌ها و چرخه درمان روبروست. به گفته دبیرکل خانه پرستاری کشور در حالی که ۱۰۰ هزار پرستار بیکار داریم، با کمبود ۱۰۰ هزار پرستار هم روبرو هستیم اما بودجه‌ای برای استخدام این پرستاران و رفع نیاز پرستاری کشور نداریم.
بودجه پیشنهادی دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۲ برای وزارت بهداشت، حدود ۲۷۳ هزار میلیارد تومان است. بنابراین بودجه پیشنهادی نظام سلامت ۲۹ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. با اینهمه پرستاران جویای کار امیدوار نیستند که بخشی از این بودجه برای استخدام آنها بکار گرفته شود.
طی سال‌های گذشته علاقه به مهاجرت در انواع مختلف آن، در میان ایرانیان افزایش یافته و از پزشک و پرستار و مهندس، تا دانشجو و کارگر و هنرمند به دنبال راهی برای مهاجرت و اقامت یا کار در کشورهای دیگر هستند. سازمان نظام پزشکی به تازگی از رشد ۱۲۰ درصدی درخواست پزشکان برای مهاجرت خبر داده بود و چند روز پیشتر اتاق بازرگانی تهران از سیل مهاجرت تاجران به کشورهای حاشیه خلیج فارس گفته بود.
یکی از مهمترین دلایل مهاجرت و خروج و سرمایه نقدی از ایران، عدم امنیت اقتصادی و اشتغال است. نه تنها صاحبان سرمایه با توجه به کاهش روزافزون ارزش ریال و افزایش ریسک‌های سرمایه‌گذاری در ایران به دنبال تبدیل سرمایه خود به طلا و ارز یا خروج آن در کشور هستند تا ارزش آن حفظ شود بلکه نیروی کار نیز برای درآمد و امنیت شغلی به دنبال مهاجرت است. دستمزدهای ناچیز در ایران که نه تناسبی با دستمزدهای مشاغل همتراز در منطقه دارد و نه تناسبی با تورم و خط فقر در ایران مهمترین انگیزه نیروی کار برای مهاجرت به دیگر کشورهاست.
در شرایطی که در دهه‌های گذشته نخبگان و دانشجویان مقاطع تکمیلی بیشترین جمعیت مهاجران تحت عنوان «فرار مغزها» را تشکیل می‌دادند، اکنون از نیروی کار تحصیلکرده از جمله پزشک و پرستار و مهندس، تا دیگر نیروهای کار حرفه‌ای و ماهر مانند استادکاران ساختمانی، کشاورزان و طراحان فرش در حال مهاجرت به کشورهای دیگر هستند.
بهرام صلواتی مدیر رصدخانه ملی مهاجرت ایرانیان با اشاره به موج مهاجرت نیروی انسانی از ایران گفته که «هزینه‌کرد دولت برای هر ایرانی در بخش‌های آموزش و سلامت تا ۲۳ سالگی ۴۵ هزار دلار است. این عدد البته با حساب هزینه خانواده‌ها بیشتر است. این افراد را به سادگی از دست می دهیم در صورتی که باید برنامه ای برای جذب و نگهداشت نیروی انسانی بالفعل داشته باشیم.»
مدیر رصدخانه ملی مهاجرت ایرانیان معتقد است که مقامات کشور در مسئله مهاجرت برنامه منسجمی برای به‌کارگیری سرمایه انسانی برای حال حاضر و آینده ندارد و به همان میزانی که از ظرفیت‌های نیروی انسانی غافل شویم، یا دچار فرار مغزها خواهیم شد و یا اتلاف نیروی انسانی! و هر کدام از این‌ها اتفاق بیفتد، خسرانی برای کشور است.
سالانه ۱۰ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج می‌شود؛ موج مهاجرت سرمایه انسانی افزایش یافت
بر اساس گزارش «رصدخانه مهاجرت ایران»، مهاجرت داوطلبانه نیروی متخصص تحصیلکرده و نیروی کار ماهر در سه سال گذشته منجر به خروج بیش از چهار هزار پزشک از ایران شده است.
بر اساس داده‌های سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، سه دسته عوامل مرتبط با مسائل اقتصادی، مدیریتی و شغلی- رفاهی بر مهاجرت بخش سلامت تاثیرگذار است. آنطور که نتایج این پیمایش نشان می‌دهد، از نظر عوامل کلان اقتصادی و اجتماعی موثر بر مهاجرت بیش از ۵۰ درصد از افراد شرکت‌کننده معتقد بودند بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی در ایران، فساد نهادینه در کشور و شیوه حکمرانی در کشور مهمترین عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت در حوزه سلامت هستند. به طور کلی در میان شاغلان بخش سلامت، عواملی مانند عدم تناسب میان درآمد و هزینه‌های زندگی، تبعیض و نابرابری درآمدی در افزایش انگیزه افراد برای مهاجرت بیشتر است. همچنین رانت و روابط ناسالم مدیران و ناکارآمدی مدیران بهداشت و درمان کشور نیز به عنوان عوامل مدیریتی تأثیرگذار بر مهاجرت کادر درمان است.
خبرگزاری رکنا در گزارشی به مهاجرت ایرانیان پرداخته و نوشته که «یافته‌های گالوپ در سال ۲۰۱۸ حاکی از آن است که میل به بازگشت در میان مهاجران ایرانی یک درصد است کـه در مقایسه با میانگین جهانی هفت درصد، فاصله قابل توجهی دارد. از دلایل این امر می‌توان به غلبه رویکرد امنیتی در مواجهه با آنان، ناتوانی در اعتمادسازی، فقدان چشـم‌انداز روشن برای کشور و ناامیدی از اصلاح امور جامعه اشاره کرد که موجب دلسرد شدن ایرانیان خارج از وطن برای همکاری با کشور شـده است.»
