براثر زلزله مهیبی که در ساعات اولیه بامداد ۶ فوریه ۲۰۲۳ در جنوب ترکیه و شمال سوریه روی داد، ده‌ها هزار تن جان خود را از دست دادند و بیش از چهارصد هزار ساختمان فرو ریخته و حدود ٢۵ میلیون نفر بی‌خانمان شده‌اند. آمار قربانیان این زلزله روز به روز افزایش می‌یابد و تخمین زده می‌شود که به حدود دو برابر میزان کنونی- که حدود ۴۵ هزار نفر است- برسد. در چنین شرایطی دولت ارمنستان پیشگام شده و در ١١ فوریه نخستین کمک‌های اضطراری را به ترکیه فرستاد. کاروانی متشکل از ۵ کامیون با مجموع ١٠٠ تن شامل دوا، آب ومواد غذایی از دروازه مرزی آلیکان عبور کرده و عازم مناطق زلزله زده شد و برای اولین بار در ۳٠ سال گذشته مرز زمینی بین دو کشور موقتاً باز شده است. به دنبال آن ارمنستان محموله‌ای دیگری توسط هواپیما به ترکیه فرستاد و نیز کاروان دوم کامیون‌ها در روزهای گذشته رهسپار ترکیه شده است. علاوه بر این، تیم امداد و تجسس ارمنستان متشکل از ۲۷ نفر راهی ترکیه شده است.
رابطه دو کشور همسایه به دلایل تاریخی و به ویژه آنچه به عنوان نسل‌کشی ارمنیان توسط دولت عثمانی در ١٩١۵ از سوی بسیاری کشورها به رسمیت شناخته شده ولی حکومت ترکیه همواره آن را تکذیب کرده است، و همچنین حمایت فعال ترکیه از جمهوری آذربایجان در جنگ ۴۴ روزه ٢٠٢٠ بسیار پیچیده است. درباره احتمال گشایشی که این اقدام ارمنستان می‌تواند در عادی ساختن رابطه با ترکیه به وجود آورد و نیز تاثیری که می‌تواند بر رابطه ارمنستان با روسیه و ایران و جمهوری آذربایجان بگذارد، با خبرنگار آزاد در ارمنستان، روبیک میناسیان، گفتگو کردیم.
-آقای میناسیان، فکر می‌کنید دلیل اصلی کمک ارمنستان به ترکیه در وضعیت موجود چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ آیا فقط حسابگری دیپلماتیک عمل کرده یا گامی انساندوستانه است؟
-این زلزله یک فاجعه دهشتناک طبیعی بوده و معمولاً در اینگونه حوادث حس انساندوستی جایگاه اول را دارد. دولت ارمنستان هم با همین سیاست پیش رفت و از همان ساعات اولیه تا جایی که می‌دانم با مقامات ترکیه در تماس بوده و پیشنهاد کمک داده است که مقامات ترکیه هم آنرا بلافاصله قبول کرده‌اند. تیم امداد و تجسس ارمنستان هم از اولین تیم‌هایی بوده که به ترکیه رسید. به دور از ترفندهای دیپلماتیک این یک اقدام انساندوستانه از طرف دولت و مردم ارمنستان است. ترکیه هم از این گام استقبال کرده. در جریان سفر وزیر امور خارجه ارمنستان، آرارات میرزویان، به ترکیه و کنفرانس مطبوعاتی که همراه با داود چاووش اوغلو داشتند، این نظر مثبت در سخنان وزیر امورخارجه ترکیه نیز انعکاس یافته است.
– فکر می‌کنید این اقدام به کاهش تشنج در رابطه‌ی بین دوکشور خواهد انجامید و به سوی عادی شدن روابط پیش خواهد رفت؟
-این اقدام به نظر من به کاهش تشنج و آب شدن یخ‌ها در برقراری رابطه دیپلماتیک بین دو کشور کمک خواهد کرد. با اخباری که از سفر وزیر امور خارجه ارمنستان به ترکیه شنیده‌ایم، قرار بر این شده که عادی ساختن رابطه بین دو کشور و باز شدن مرز زمینی با توافق دو طرف روند سریع‌تری به خود بگیرد. نکته مهم در اینجاست که این زلزله طبیعی یک زلزله سیاسی هم در ترکیه بوده است. هم زیان مالی عظیمی به ترکیه رسانده و هم محبوبیت و جایگاه رئیس جمهور اردوغان را به شدت متزلزل کرده و شانس موفقیت او در انتخابات پیش رو را که- چندان هم دور نیست- تا حد زیادی کاهش داده است. طبیعی است که سردمداران ترکیه از این واقعیت باخبرند و از هر فرصتی استفاده می‌کنند که زندگی زلزله‌زدگان به روال عادی برگردد. برای همین هم از تمام کمک‌های پیشنهادی استقبال می‌کنند تا عواقب زلزله سیاسی را هرچه زودتر و بیشتر کاهش دهند. اینست که ترکیه دست کمک ارمنستان را فشرده است.
-به این ترتیب، آیا سفری که وزیر امور خارجه ارمنستان همزمان با این فاجعه به ترکیه داشته از پیش برنامه‌ریزی شده بود یا اینکه دولت ارمنستان به دنبال وقوع این فاجعه، اقدام به این سفر دیپلماتیک کرده است؟
-فکر نمی‌کنم که سفری از پیش برنامه‌ریزی شده بوده بلکه به دنبال این فاجعه تصمیم بر آن گرفته شد. دلیل اصلی این سفر هم بازدید آرارات میرزویان از تیم امداد/ نجات و تجسس ارمنستان اعلام شده است. ولی وقتی که وزیر امور خارجه یک کشور از کشوری دیگر بازدید می‌کند، طبیعی است که دیدار و مذاکراتی هم بین وزرای امور خارجه دو کشور صورت بگیرد، که چنین هم شد.
-ولی آیا این معرف یک سیاست جدید و پویاتر در عرصه بین المللی نسبت به وزرای خارجه قبلی ارمنستان است؟
-البته نمی‌توان مقایسه کرد زیرا چنین فاجعه طبیعی در زمان وزرای امور خارجه قبلی فقط یکبار در سال ١٩٩٩، در زمان ریاست جمهوری روبرت کوچاریان، پیش آمد که در آن زمان هم ارمنستان به ترکیه کمک‌های بشردوستانه فرستاد. ناگفته نماند که ترکیه هم در جریان زلزله مهیب ۱۹۸۸ شهر سپیتاک و گیومری در ارمنستان کمک‌های بشردوستانه به ارمنستان ارسال داشت. می‌توان گفت که آرارات میرزویان و پاشینیان خیلی خوب و سریع توانستند از وضعیت ناشی از این فاجعه‌ی طبیعی برای مقاصد دیپلماتیک بهره‌برداری کنند.
-برخورد افکار عمومی در ترکیه و ارمنستان نسبت به این اقدام و عادی ساختن رابطه با این کشور چگونه است؟
-ببینید، افکار عمومی در مورد عادی ساختن رابطه و بازگشایی مرز زمینی بین دو کشور، در هر دو سوی مرز دو دسته است. مردم در مناطق شرقی ترکیه، مانند وان، و مناطق غربی ارمنستان، مانند شهر گیومری و مناطق مرزی، به عادی ساختن رابطه بنا به ملاحظات اقتصادی تمایل بیشتری نسبت به مردم مناطق دورتر از مرز در دو کشور دارند. مردم این مناطق هر دو کشور به یادشان هست که وقتی مرز باز بود چه اثرات اقتصادی مثبتی داشت. من با اهالی گیومری و کل آن منطقه، یعنی شیراک، صحبت کرده‌ام و می‌توانم بگویم که اکثریت آنها موافق بازگشایی مرز و به دنبال اثر مثبت اقتصادی آن هستند. واکنش مشابه را را هم من از دوستان خبرنگارم در ترکیه شنیده‌ام که مردم مناطق مرزی و بخصوص پایانه‌های مرزی با ارمنستان در آن کشور به زبان عامیانه «خدا، خدا می‌کنند» که بازگشایی مرزها تحقق یابد.
-عادی ساختن رابطه ارمنستان و ترکیه چه تاثیری بر رابطه ایران و ارمنستان، ارمنستان و روسیه و اختلاف بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان خواهد گذاشت؟
-اینجا هم افکار عمومی را می‌شود به دو دسته تقسم کرد. یکی تاثیر اقتصادی است و دیگری تاثیر سیاسی. از نظر اقتصادی باید بگویم این اصلاً به نفع ایران و بازرگانان ایران نیست و بیشتر به ضرر ایران تمام خواهد شد. همین الان هم که مرز باز نیست، اجناس ایرانی مقبولیت چندانی درارمنستان ندارند و مردم کالاها و محصولات ترکی را ترجیح می‌دهند. طبیعی هم هست که وقتی مرز باز شود و اجناس و کالاهای ترکی مستقیم و با قیمت کمتر وارد شوند، برتری ترکیه تازه بیشتر هم خواهد شد و اجناس ایرانی را به حاشیه بازار خواهد راند. ولی از نظر سیاسی فکر نمی‌کنم که تاثیر چندانی بر رابطه ایران و ارمنستان بگذارد زیرا این یک رابطه استراتزیک است و مستقل از اینکه چه حکومتی در ایران و ارمنستان سر کار باشد ادامه خواهد یافت.
ولی تاثیر عادی ساختن رابطه با ترکیه روی روسیه فرق دارد. چون در صورت باز شدن مرز یکی از دلایل اساسی حضور نیروی نظامی روسیه در ارمنستان تضعیف خواهد شد. یعنی حضور لشکر ۹۰۲ روسیه در ارمنستان به اصطلاح برای جلوگیری از حمله ترکیه است. از نظر سیاسی هم روسیه از حربه ترکیه بسیار علیه ارمنستان استفاده کرده. این حربه را هم روسیه از دست خواهد داد.
-منظور شما اینست که این تحولات قدرت مانور ارمنستان را زیاد خواهد کرد؟
-خیلی بیشتر خواهد کرد.
-تاثیر آن بر اختلاف و منازعه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان چه خواهد بود؟
-دقیقاً همان تاثیری را روی این منازعه خواهد گذاشت که روی روسیه می‌گذارد. یعنی جمهوری آذربایجان همیشه از حربه ترکیه علیه ارمنستان بهره برده. ارمنستان با این گام می‌تواند آن کارت برنده را از دست جمهوری آذربایجان بگیرد.
– گفتید که این زلزله روی جایگاه و موقعیت اردوغان در ترکیه تاثیر منفی گذاشته و در انتخابات آینده شانس اردوغان احتمالا چندان بالا نیست. به نظر شما به قدرت رسیدن یک نیروی غربگرا درترکیه چه تاثیری بر رابطه ارمنستان و ترکیه خواهد گذاشت؟
-همیشه غرب شامل اروپا و آمریکا خواهان این بودند که مرز بین ارمنستان و ترکیه باز شود و رابطه عادی بین آنها برقرار شود. دولت اردوغان کمتر به این خواسته تن داده. می‌توانیم بگوییم که با روی کار آمدن یک دولت غربگرا در ترکیه، این کشور حرف شنوی بیشتری از غرب خواهد داشت و دست به مانور کمتری با تشبث به روسیه خواهد زد و در نهایت بیشتر قابل کنترل خواهد بود. اینهمه به نفع ارمنستان و کاهش تشنج در منطقه عمل خواهد کرد.
