مأموریت‌ منطقه‌ای شمخانی به دستور خامنه‌ای: باز کردن کانال‌های ارزی و توافق‌های امنیتی

یک هفته بعد از دیدار علی شمخانی دبیر شورای‌ عالی امنیت ملّی جمهوری اسلامی با مقامات اماراتی در ابوظبی از جمله شیخ محمد بن‌زاید آل‌نهیان رئیس دولت امارات، کانال‌هایی برای انتقال درهم به بازار مالی ایران باز شد.

شمخانی که به نمایندگی از طرف علی خامنه‌ای بعد از پکن و ابوظبی به بغداد رفته، در عمل پا در کفش وزیر خارجه جمهوری اسلامی و مسئولیت‌های وی کرده است. تقریبا مشابه سفرهای خارجی و مأموریت‌های امنیتی قاسم سلیمانی که محمدجواد ظریف وزیر خارجه وقت در دولت روحانی را دور می‌زد و مستقیم از سوی علی خامنه‌ای به مذاکره از جمله با مسکو و بغداد می‌پرداخت. تکرار این رویه در دولت سیزدهم به ریاست ابراهیم رئیسی نشان می‌دهد خامنه‌ای به دولت کنونی و حسین امیرعبداللهیان و تیم او نیز اعتماد ندارد.

در این میان، امتیازی که اماراتی‌ها به جمهوری اسلامی داده‌اند در شرایطی است که چندی پیش افزایش قیمت دلار به بالای ۶۰ هزار تومان برای حکومت یک بحران جدّی به دنبال آورد. شماری از مقامات هشدار داده بودند که ادامه گرانی‌ها در بازار تحت تأثیر قیمت دلار موج جدیدی از اعتراضات را پی خواهد داشت.

با توجه به اهمیت قیمت درهم بر تعیین قیمت دلار در تهران، سفر شمخانی سبب شد تا دلار به ۴۵ هزار تومان کاهش پیدا کند. قیمت دلاری درهم از ضرب نسبت برابری درهم به دلار به دست می‌آید و سال‌هاست که تعیین‌کننده جهت قیمت دلار در تهران است.

محمد فرزین رئیس بانک مرکزی جمهوری اسلامی اعلام کرد موفقیت در عرصه سیاست خارجی و ارتباط با همسایگان به ویژه کشورهای عربی و توافق با عربستان و امارات عامل «گشایش ارزی» بود. وی مدعی شد که روز شنبه ۲۷ اسفند ۶۳۰ میلیون درهم در مرکز مبادله رد و بدل شده است. او همچنین وعده داد کانال‌های ارزی جدیدی نیز در آینده ایجاد خواهد شد.

محمد فرزین یکی از همراهان علی شمخانی در سفر به بغداد است. برای جمهوری اسلامی مشکل وقتی جدی  می‌شود که عراق قصد پیوستن به سوئیفت را دارد که اگر عملی شود مسیرهای دور زدن تحریم‌ها توسط جمهوری اسلامی از کانال‌های عراق را بسیار محدوتر خواهد کرد.

شمخانی و همراهانش از محل کشته شدن قاسم سلیمانی در نزدیک فرودگاه عراق نیز دیدن کردند.

شمخانی یزور مکان مقتل قاسم سلیمانی وأبو مهدی المهندس قرب مطار #بغداد pic.twitter.com/rwK6Oh5tUO

— ِِAmmar Alhadithy | عمار الحدیثی (@Ammar_alhadithy) March 19, 2023

بر اساس گزارش روزنامه وال‌استریت ژورنال، پیوستن عراق به سوئیفت بخش عمده حواله‌های دلاری روزانه عراق به ایران یا انتقال پول از طریق صرافی‌ها از عراق به ایران را مختل می‌کند. دولت عراق به آمریکا تعهد داده سیستم بانکداری این کشور در چارچوب مبارزه با فساد و پولشویی فعالیت خواهد کرد و این به ضرر جمهوری اسلامی است.

مأموریت علی شمخانی از سوی علی خامنه‌ای ترمیم روابط دیپلماتیک جمهوری اسلامی با کشورهای عربی منطقه است. عقب‌نشینی علی خامنه‌ای از مواضع قبلی خود علیه سعودی‌ها و توافق امنیتی با عربستان با میانجیگری جمهوری خلق چین مقدمه راهبرد جدید جمهوری اسلامی است. مجموع تحرکات شمخانی در هفته‌های اخیر سبب شد مجراهای تنفسی برای اقتصاد بحران‌زده جمهوری اسلامی باز شود. مقامات حکومت تلاش می‌کنند با الگوهای عمدتاً روسی «تاب‌آوری» اقتصاد را در مقابل آنچه «جنگ ترکیبی» می‌خوانند افزایش دهند.

اینهمه در حالیست که به نظر می‌رسد برای کم شدن درگیری و اختلافات بین شمخانی و وزارت خارجه جمهوری اسلامی او هر جا که برود صحبت از «توافق امنیتی» می‌کند تا موضوع منزوی‌ شدن حسین امیرعبداللهیان از آنچه واقعا هست بیشتر عیان نشود. هرچند که امیرعبداللهیان  این اختلافات را تکذیب می‌کند اما همین تکذیب نیز نشان از وجود اختلافات و انزوای وی در سیاست‌های دست‌کم منطقه‌ای جمهوری اسلامی دارد.

سفر دریابان شمخانی به امارات و عراق در چارچوب مناسبات موجود امنیتی انجام می شود. پدیده جدیدی نیست. نماینده وزارت خارجه در سفرها همراه ایشان است. در سیاست خارجی هماهنگی وجود دارد. همه چیز در چارچوب نظام و‌ زیر نظر رییس جمهورست. هماهنگی وجود دارد. دشمنان بدانند، اختلافی نیست.

— H.Amirabdollahian امیرعبداللهیان (@Amirabdolahian) March 17, 2023

از سوی دیگر، سردار پاسدار احمد وحیدی وزیر کشور جمهوری اسلامی می‌گوید «ما اتفاقات اخیر در بحث ارز را یک توطئه می‌دانیم. ما فقط مسائل اقتصادی را در التهابات بازار ارز دخیل نمی‌دانیم، بلکه توطئه‌ای است که دشمن دنبال می‌کند و می‌خواهند در صحنه اقتصادی و موضوع ارز دخالت کند و آن را مبنایی برای ایجاد ناآرامی‌ها کنند.»

اگرچه مأموریت اصلی علی شمخانی باز کردن کانال‌های ارزی است، اما رسانه‌های داخلی از توافق‌های دیگری نیز خبر داده‌اند از جمله در دیدار با قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی دولت عراق درباره حضور و فعالیت احزاب مسلح کرد گفتگو شده است. این سفر به دعوت قاسم الاعرجی انجام شده و رسانه‌های داخلی با تأکید بر «پایان حضور احزاب مسلح کُرد در اقلیم کردستان» نوشته‌اند در جریان این سفر «سند همکاری‌های مشترک امنیتی که چندین ماه در مورد تهیه آن گفتگو و تبادل نظر شده نیز به امضای مقامات عالی امنیتی دو کشور خواهد رسید.» در ادامه این خبر آمده است: «این سند که تقویت کننده مسئولیت‌پذیری و تعهد متقابل برای حفاظت فعال از حسن همجواری و حراست از امنیت مرزهای مشترک است، نقش تعیین کننده‌ای در پایان دادن به حضور غیرقانونی ضدانقلاب مسلح و عناصر وابسته به رژیم صهیونیستی در مرزهای شمال‌ غرب ایران خواهد داشت.»

در هر حال به نظر می‌رسد این سفرها اختلافات درون حکومت را تشدید کرده است زیرا برخی جریان‌های درون نظام به شدت به علی شمخانی بی‌اعتمادند و نسبت به فساد گسترده او و خانواده‌اش موضع دارند. برخی دیگر از خودی‌های نظام وی را نفوذی می‌دانند! به ویژه پس از اعدام علیرضا اکبری معاون سابق علی شمخانی به اتهام جاسوسی برای انگلیس، فشارها روی او از سوی جریان‌های وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و باندهای امنیتی حکومت بیشتر شده است. گفتنی است سردار پاسدار علیرضا عسگری معاون دیگر شمخانی نیز بطور مشکوکی در سال ۲۰۰۷ در ترکیه ناپدید شد. برخی منابع ادعا کرده بودند او با اسرائیل و آمریکا همکاری می‌کند. با اینهمه به نظر می‌رسد شمخانی از اعتماد کامل علی خامنه‌ای و اطرافیانش برخوردار است که وی را برای گشایش‌های ارزی و امنیتی به سفرهای منطقه‌ای فرستاده است.