ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه یک هفته پس از آنکه به اتهام «جنایت جنگی در اوکراین» و کودک‌ربایی حکم بازداشت او در دادگاه بین‌المللی کیفری صادر شد، در مسکو با شی جین‌پینگ رئیس‌جمهوری خلق چین «توافق‌نامه استراتژیک» امضاء کرد. توافقی که گفته می‌شود روابط پکن و مسکو را وارد «دوران جدیدی» از همکاری می‌کند.
بخشی از این توافق مربوط به سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه است که ادعا شده ارزش آن بیش از ۱۵۴ میلیارد یورو است. قرار شده یک کریدور زمینی برای ارسال غلات و انواع محصولات کشاورزی نیز از روسیه به چین ایجاد شود. این در حالیست که روسیه ادعا می‌کند تحریم‌های غرب مانع از ارسال محصولات کشاورزی روسیه شده است.
به گزارش «دیلی میل» شی جین‌پینگ پوتین را «دوست عزیز» خود خواند و به او گفت «مواظب خودت باش… تغییری در راه است که در یک قرن اخیر اتفاق نیفتاده… و ما آن را هدایت می‌کنیم». همزمان پوتین بریتانیا را تهدید کرده است که در خطر «برخورد هسته‌ای» قرار دارد. پیام‌هایی نگران‌کننده برای غرب که زنگ خطر را به صدا در می‌آورد.
رسانه‌های چینی نیز گزارش دادند یکی از توافق‌های میان روسیه و چین استفاده از ارزهای محلی برای تبادلات تجاری است.
اتفاقاً در همان روز علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز در سخنرانی خود در مشهد بر ضرورت کنار گذاشتن دلار از تبادلات تجاری تأکید کرد و گفت: «یکی از مشکلات اقتصاد ما وابستگی به دلار است. بعضی از کشورهایی که تحریم شدند، وابستگی خودشان را به دلار قطع کردند، وضع‌شان بهتر شد؛ این کار را ما هم باید بکنیم.»
Xi Jinping and Vladimir Putin emerged from two days of talks with warm words of friendship between China and Russia and joint criticism of the West, but no sign of a diplomatic breakthrough over Ukraine https://t.co/sUfUQnG8r9 pic.twitter.com/1PanSZkVQZ
— Reuters (@Reuters) March 22, 2023
به گزارش ای‌بی‌سی نیوز، چین در حال حاضر بزرگترین شریک تجاری روسیه است. در بیانیه‌های رسمی هر دو طرف جزئیات کمی در مورد توافق و جدول زمانی آن مطرح شده اما اشاره شده است که اجرای این طرح‌ها بر سال‌های منتهی به ۲۰۳۰ متمرکز است.
افزایش همکاری اقتصادی روسیه و چین در حالی صورت می‌گیرد که ایالات متحده و متحدانش روسیه را به دلیل حمله نظامی به اوکراین تحریم کرده‌اند. پکن اگرچه از محکوم کردن این تجاوز امتناع کرده اما در عین حال خواستار مذاکرات برای برقراری صلح است و در همین ارتباط طرحی را به روسیه ارائه داده که گفته می‌شود مورد استقبال قرار گرفته است.
بر اساس داده‌های گمرک چین، واردات چین از روسیه در سال گذشته تقریباً ۴۹ درصد رشد داشت و به بیش از ۱۱۰ میلیارد دلار رسید.
کرملین اعلام کرد شی جین‌پینگ در گفتگوی رو در رو با پوتین «تمرکز قابل توجهی» روی برنامه‌هایی برای مذاکرات صلح اوکراین داشت.
با این حال، مطرح شده است که بر اساس گزارش طرف روسی، غرب و کی‌یف باید آمادگی نشان دهند تا راه حلی مسالمت‌آمیز حاصل شود.
"To Biden, for bringing us together!"
Xi Jinping and Putin toasting in Moscow.
Russia and China are jumpstarting a multipolar world, while the US and Europe are stuck in the delusional past. pic.twitter.com/9cRq5IDE43
— S.L. Kanthan (@Kanthan2030) March 21, 2023
جان کربی هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملّی آمریکا یک هفته پیش از این دیدار گفته بود «جهان نباید فریب هیچ حرکت تاکتیکی روسیه را با کمک چین یا هر کشور دیگری بخورد که برای توقف جنگ بر اساس شرایط مسکو و بدون هیچ مسیر مناسبی برای بازگرداندن حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین پیش برده می‌شود.»
کربی در نشست دیگری گفته بود «اگر چین می‌خواهد نقش سازنده‌ای در این مناقشه بازی کند، باید روسیه را تحت فشار بگذارد تا نیروهایش را از اوکراین خارج کند. آنها باید از پوتین بخواهند که بمباران شهرها، بیمارستان‌ها و مدارس را متوقف کند. جنایات جنگی باید متوقف شود و همین امروز باید به جنگ پایان دهد.»
رئیس‌جمهوری خلق چین با تمجید از عملکرد پوتین به عنوان رئیس روسیه گفته «مطمئن» است که روس‌ها در جریان انتخابات سال ۲۰۲۴ نیز پشت ولادیمیر پوتین خواهند ایستاد.
حمایت چین کمونیست از تداوم حضور پوتین در قدرت
رادیو ملّی آمریکا (NPR) با اشاره به اینکه رئیس جمهوری چین سه روز کامل در روسیه ماند و با پوتین ملاقات داشت می‌گوید این دو نفر روابط نزدیکی دارند و در دهه گذشته تا کنون ۴۰ بار یکدیگر را ملاقات کرده‌اند. این دیدار نشانه‌ای قوی در حمایت چین از روسیه است و نشان داد شی تحت تأثیر حکم دیوان بین‌المللی کیفری علیه پوتین قرار نگرفته است.
در شرایطی که رهبران غرب پس از تهاجم روسیه به اوکراین مدت‌هاست از پوتین دوری می‌کنند، رهبر چین در مقابل دوربین‌ها او را به عنوان «رهبری قوی» ستود و حتا روس‌ها را تشویق کرد تا در انتخابات بعدی روسیه به پوتین رأی دهند. هرچند بعید نیست این مواضع به این دلیل باشد که پوتین نسبت به آینده‌ی خود دلسرد شده است.
شاریل کراس مدیر مرکز کوزمتسکی در دانشگاه سنت ادوارد در شهر استین تگزاس می‌گوید: «حمایت چین از روسیه اقدامی راهبردی بود که برای پوتین به تلافی تحریم‌های آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا بسیار اهمیت داشت.» اتفاقاً شی با صراحت انتقادات غرب از روابط رو به رشد خود با پوتین را رد کرد و گفت: «این انتخاب استراتژیک چین است و به دلیل یک حادثه موقت تغییر نخواهد کرد.»
تحلیل سام گرین متخصص امور روسیه در مرکز تحلیل سیاست اروپا این است که «سلطه چین بر روسیه کامل شده است.» وی نتیجه مذاکرات پکن و مسکو را «قابل توجه» ارزیابی می‌کند اما معتقد است معامله بین آنها بسیار «یکسویه» است؛ برای نمونه، با وجود صادرات مواد خام روسیه به چین اما پکن سرمایه‌گذاری کمی در روسیه دارد.
شماری از تحلیلگران می‌گوید با وجود هیاهوی زیادی که توافق میان چین و روسیه در پی آورده اما شی یک اقدام سیاسی عادی انجام داده آنهم در حالی که از یکسو نه روسیه را به دلیل حمله به اوکراین محکوم کرده و از سوی دیگر نه از پوتین حمایت نظامی کرده است.
بعد از دیدار شی و پوتین بازار سهام در چین به شدت اُفت کرد. همچنین روند نزولی روبل هم که از ماه‌ها قبل آغاز شده بود همچنان ادامه یافت.
چرا چین کمونیست و روسیه‌ی پوتین می‌توانند بهترین دوستان باشند؟
مایکل شومان رئیس اتحادیه فدرال توسعه اقتصادی و بازرگانی خارجی آلمان در مقاله‌ای که «تایم» انگلیس منتشر کرده مواضع شی در ارتباط با پوتین را بسیار فراتر از آداب دیپلماتیک دانسته اما تأکید می‌کند «اگرچه روسیه و چین بطور معمول در دو دهه گذشته اظهار دوستی کرده‌اند، اما بی‌اعتمادی بین آنها باقیست. این بی‌اعتمادی ناشی از شکاف‌های ایدئولوژیک و اختلافات مرزی از دوران جنگ سرد است. با اینهمه به نظر می‌رسد زخم‌های قدیمی در حال التیام هستند.»
شومان معتقد است آنچه دو کشور را با وجود بحران‌های زیاد بهم نزدیک کرده «ضرورت‌های اقتصادی» است اما برخلاف چین، اقتصاد روسیه مثل گذشته قوی نیست. رشد اقتصادی این کشور در سال گذشته تنها ۱/۳ درصد و مشابه رقم ناچیزی بوده که در سال ۲۰۱۴ داشتند. این امر باعث می‌شود پوتین نیاز مبرمی به سرمایه‌گذاری تازه و مشتریان جدید برای صادرات خود داشته باشد که چین به راحتی می‌تواند آن را تأمین کند.
در همین حال، چین همیشه به دنبال منابع جدید مواد خام مانند نفت، چوب و مواد معدنی برای دستگاه‌های تولیدات عظیم خود است و روسیه همان موادی را دارد که چین می‌خواهد.
شومان تأکید کرده روابط نزدیکتر روسیه و چین پیامدهای ژئوپلیتیک بزرگی برای غرب دارد و تلاش واشنگتن و بروکسل برای تحت فشار قرار دادن پوتین بر سر بحران اوکراین بسیار دشوارتر خواهد شد زیرا مسکو منابع سرمایه‌گذاری، تجارت و حمایت دیپلماتیک را از پکن پیدا می‌کند.
برخی تحلیلگران معتقدند چین در رقابت با دنیای غرب روی درگیری روسیه با آنها حساب باز کرده است. افزایش نفوذ چینی‌ها در خاورمیانه و آسیای مرکزی به ویژه از نظر اقتصادی، یکی از نتایج جدال روسیه و غربی‌ها در اوکراین نیز هست.
