روی سنگ مزار پدرم نوشته شده «دکتر مصطفی مصباح زاده، پدر مطبوعات نوین ایران». نوشته نشده پدر مطبوعات ایران. کلمه «نوین» به آن اضافه شده برای اینکه او همیشه در فکر آینده و پیشرفت مطبوعات ایران به‌خصوص روزنامه کیهان و نشریات وابسته به آن بوده است.
او می‌دانست که موفقیت کیهان تنها با داشتن آخرین ماشین‌آلات چاپ، حروف‌چینی و توزیع میسر نیست. بلکه باید نیروی انسانی داشته باشد که بتواند کیفیت و سطح بالای روزنامه‌نگاری را در ایران حفظ کند. به این خاطر بود که دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی را به وجود آورد.
امروز من خوشحالم که ثمره آن همه تلاش و کوشش‌های آن بزرگمرد را به چشم می‌بینم و در جمع استادان و فارغ‌التحصیلان عزیز دانشکده حضور دارم.
در ضمن از برادر و همکار کیهانی عزیزم سیاوش آذری صمیمانه تشکر می‌کنم که این گردهمایی را امروز تشکیل داده است.
در اینجا بد نیست که به سابقه این تلاش‌ها اشاره کنم که همه آنها زمینه ایجاد دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی را فراهم کرد.
در سال ۱۳۳۴ پدرم پیشنهاد تأسیس یک دانشکده روزنامه‌نگاری در دانشگاه تهران را به شورای این دانشگاه ارائه کرد. شورای دانشگاه تهران پیشنهاد مذکور را پذیرفت و در سال ۱۳۳۵ برنامه آموزشی دانشکده روزنامه‌نگاری را به تصویب رساند. دانشگاه تهران با انتخاب پدرم به عنوان رئیس این دانشکده، به وی مأموریت داد تا برای مطالعه درباره چگونگی تأسیس دانشکده روزنامه‌نگاری به کشورهای غربی مسافرت کند و با استخدام چند استاد خارجی و تهیه وسایل فنی مورد نیاز، مقدمات تأسیس دانشکده را فراهم سازد.
پدرم برای انجام این مأموریت به آمریکا مسافرت کرد و ضمن بازدید از دانشکده‌ها و مؤسسه‌های آموزش روزنامه‌نگاری مشهور این کشور، چند نفر از استادان معروف آمریکایی را برای همکاری آموزشی به ایران دعوت نمود.
در این کلاس‌ها که در دانشگاه تهران تشکیل می‌شد، عده‌ای از نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات شرکت می‌کردند و از دروسی که به زبان انگلیسی و با دشواری به کمک مترجم ترجمه می‌شدند، بهره می‌گرفتند.
عدم موفقیت تجربه دانشگاه تهران در زمینه آموزش روزنامه‌نگاری، پدرم را بر آن داشت تا با استفاده از امکانات مالی کیهان، عده‌ای از همکاران مطبوعاتی خود را برای تکمیل تحصیلات عالی در رشته روزنامه‌نگاری و شاخه‌های وابسته به آن، به دانشگاه‌های اروپا و آمریکا بفرستد و در بازگشت آنان، اندیشهٔ چندین‌ساله تأسیس دانشکده مورد نظر را به اجرا درآورد.
در سال ۱۳۴۳ در حالی که چند نفر از همکاران اعزامی کیهان به آمریکا و اروپا، تحصیلات عالی تخصصی خود را در دانشگاه‌های غربی به پایان رسانده و به ایران مراجعت کرده بودند، مؤسسه کیهان به منظور تقویت هیأت تحریریه نشریات خود و به عنوان یک اقدام آزمایشی، با کوشش شادروان دکتر کاظم معتمدنژاد و همکاری دکتر ابوالقاسم منصفی، یک «دورهٔ آموزش عالی روزنامه‌نگاری» ایجاد کرد. به این منظور، در تیرماه ۱۳۴۳ یک مسابقه ورودی برگزار شد و از میان ۶۰۰ نفر داوطلبان دیپلمه و لیسانسیه که در این مسابقه شرکت کردند، ۲۵ نفر برای گذراندن دوره مذکور، که مدت دوسال در نظر گرفته شده بود، انتخاب گردیدند.
دروس تخصصی این دوره راجع به روزنامه‌نگاری و ارتباطات جمعی را دکتر کاظم معتمدنژاد و دکتر ابوالقاسم منصفی به عهده داشتند. در آموزش شیوه نگارش فارسی، دکتر محمد استعلامی، دکترمحمد دبیر سیاقی و مرحوم حسین عمادافشار همکاری داشتند و عده‌ای از صاحب‌نظران و متخصصان هم برای دانشجویان سخنرانی‌هایی در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بین‌المللی و مسائل مهم روز ایراد می‌کردند.
موفقیت این تجربه جدید، پدرم را تشویق کرد تا برای تأسیس دانشکده مورد نظر و تربیت نیروی انسانیِ متخصص، از شورای مرکزی دانشگاه‌ها تقاصای تاسیس موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی را بکند. شورای مرکزی دانشگاه‌ها در سال ۱۳۴۵ با این تقاضا موافقت کرد و این مؤسسه از پاییز سال ۱۳۴۶ با پذیرش دانشجو در دوره‌های لیسانسِ روزنامه‌نگاری، روابط عمومی، تبلیغات، فیلمبرداری، عکاسی و مترجمی، شروع به فعالیت کرد.
این را هم بگویم که در خرداد ۱۳۵۰ ، همزمان با پایان تحصیلات دوره لیسانسِ نخستین دانشجویان، نام این مؤسسه عالی به «دانشکدهٔ علوم ارتباطات اجتماعی» تغییر یافت.
ریاست دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی از زمان تأسیس تا سال ۱۳۵۶ به عهده مرحوم دکتر علیقلی اردلان وزیر اسبق امور خارجه ایران بود. شادروان دکتر کاظم معتمدنژاد معاونت آموزشی و پژوهشی و دکتر ابوالقاسم منصفی معاونت اداری و مالی دانشکده را به عهده داشتند.
دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی از چهار گروه آموزشی شامل «گروه روزنامه‌نگاری» به ریاست دکتر صدرالدین الهی، «گروه روابط عمومی» به ریاست شادروان دکتر حمید نطقی، «گروه مترجمی» به ریاست دکتر حسین الهی قمشه‌ای، و گروه «مدیریت» به ریاست دکتر احمد طلوع شمس تشکیل شده بود.
پس از آغاز انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹ و تعطیلی دانشگاه‌ها، فعالیت‌های آموزشی دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی نیز متوقف و دانشکده دولتی شد.
در سال ۱۳۶۱، همزمان با تدوین برنامه‌های جدید برای بازگشایی دانشگاه‌ها از سوی ستاد انقلاب فرهنگی، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی عملاً منحل گردید.
از زمان بازگشایی دانشگاه‌ها در مهرماه ۱۳۶۲، که برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها پس از سه سال توقف از سر گرفته شدند، بجای آموزش دروس تخصصی دوره‌های لیسانس «روزنامه‌نگاری» و «روابط عمومی»، تنها به آموزش ۳۸ واحد دروس گرایش «ارتباطات اجتماعی» پرداخته شد.
لازم به یادآوری است که در سال ۱۳۶۳ طرح ادغام دانشکده‌ها و موسسات آموزش عالی مستقر در تهران عملی شد و دانشگاه علامه طباطبایی با هشت دانشکده ایجاد گردید. دانشکده علوم اجتماعی که دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی را نیز در بر می‌گرفت، در این دانشگاه قرار گرفت.
پس از آن، کوشش‌های اعضای هیأت علمی گروه آموزشی «ارتباطات اجتماعی» به‌خصوص شادروان دکتر کاظم معتمدنژاد و دکتر نعیم بدیعی برای تجدید نظر در برنامه آموزشی و استقلال مجدد رشته «علوم ارتباطات اجتماعی» دنبال شد.
دکتر بدیعی که پس از پایان تحصیلات خود در رشته روزنامه‌نگاری در آمریکا در سال ۱۳۵۹ به ایران مراجعت کرده بود، از زمان بازگشایی دانشگاه‌ها در سال ۱۳۶۲، مدیریت گروه ارتباطات اجتماعی را به عهده گرفت و مدت ۱۸ سال این مسئولیت را حفظ کرد و به احیای استقلال دانشکده کمک‌های فراوانی نمود.
آشنایی من و برادرم ایرج با نعیم از دوران دبستان شروع شده و تا به امروز مثل یک برادر و دوست بهم نزدیک هستیم. در ضمن پدر ایشان شادروان جعفر بدیعی از دوستان و یاران نزدیک پدرم و پایه‌گذار کیهان بچه‌ها بودند.
سرانجام در سال ۱۳۶۸ برنامه آموزشی پیشنهادی گروه آموزشی ارتباطات اجتماعی برای تأسیس دوره لیسانس «علوم ارتباطات اجتماعی» با دو شاخه «روزنامه‌نگاری» و «روابط عمومی» از طرف وزارت فرهنگ و آموزش عالی به تصویب رسید و همزمان با آن، برنامه آموزشی دوره فوق لیسانس «علوم ارتباطات اجتماعی» نیز تصویب گردید و با پذیرش دانشجو بطور مستقل برای دوره‌های لیسانس و فوق لیسانس علوم ارتباطات اجتماعی گام‌های جدیدی در راه گسترش و پیشرفت این رشته برداشته شد.
پس از برگزاری نخستین آزمون گزینش دانشجو برای دوره فوق لیسانس علوم ارتباطات و تشکیل کلاس‌های درس این دوره، ضرورت تأسیس دوره دکترای علوم ارتباطات نیز مورد توجه قرار گرفت. در سال ۱۳۷۵ نخستین آزمون گزینش دانشجو برای دوره دکترای این رشته انجام شد.
با همت و پافشاری هیأت علمی رشته علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده مستقل علوم ارتباطات با سه رشته «روزنامه‌نگاری»، «روابط‌عمومی» و «مطالعات ارتباطی و فناوری اطلاعات» در سال ۱۳۸۳ شروع به فعالیت نمود.
در این زمان، ریاست دانشکده به عهده دکتر محمد مهدی فرقانی که خود از فارغ‌التحصیلان دوره لیسانس روزنامه‌نگاری دانشکده در قبل از انقلاب بود و همچنین در آن زمان در هیات تحریریه روزنامه کیهان مشغول به کار بود، قرار داشت، و دکتر نعیم بدیعی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی دانشکده بود. دکتر بدیعی در سال ۱۳۸۵ پس از ۳۰ سال فعالیت دانشگاهی حود را بازنشسته کرد.
بدین ترتیب دانشکده علوم ارتباطات با کوشش‌های شادروان دکتر کاظم معتمدنژاد، دکتر نعیم بدیعی و دکتر محمد مهدی فرقانی نه تنها از بین نرفت بلکه مجددا بازگشایی شد.
از سال ۱۳۵۷ که پدرم کشور را ترک کرد تا سال ۱۳۸۳ که دانشکده علوم ارتباطات بازگشایی شد، همواره در جریان فعالیت‌های دانشکده از طریق شادروان دکتر معتمدنژاد بودند. دکتر معتمدنژاد در سفرهای خود به پاریس پدر را در جریان فعالیت‌های دانشکده قرار می دادند.
در نتیحه این کوشش‌ها آرزوی پدرم برای راه‌اندازی رشته روزنامه‌نگاری در ایران پس از بیش از ۴۰ سال به بار نشست و دانشکده‌ای تاسیس شد که در آن دوره لیسانس- با سه رشته «روزنامه‌نگاری» ، «روابط عمومی» و «مطالعات ارتباطی و فناوری اطلاعات» و دوره فوق لیسانس علوم ارتباطات اجتماعی و دوره دکترای علوم ارتباطات تدریس می‌شود.
*متن سخنرانی پرویز مصباح زاده در گردهمایی استادان و فارغ التحصیلان دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی نخستین بار ۱ مهرماه ۱۳۹۳ (سپتامبر ۲۰۱۴) در کیهان لندن منتشر شد.
