بحران تأمین انرژی از کمبود برق تا آب در نخستین ماه تابستان بحران زیادی در روند زندگی شهروندان، صنایع و محیط زیست ایجاد کرده است.
در روزهای گذشته تشدید بحران تأمین انرژی در ایران با قطع گسترده برق در ادارات و صنایع و آبرسانی با تانکر به روستاها و برخی مناطق شهری نمایان شده است.
در پی کمبود برق شرکت برق تهران روز سه‌شنبه ۱۳ تیرماه ۱۴۰۲ انشعاب برق ۴۶ دستگاه اداری پر مصرف از جمله ساختمان مرکزی تعدادی از بانک‌ها و سازمان‌های دولتی پایتخت را قطع کرد.
قطع برق ادارات و سازمان‌های دولتی در روزهای گذشته بارها تکرار شده و از جمله ۲۲ خردادماه نیز مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ گفته بود که «اشتراک برق ۱۵ دستگاه اجرایی شامل سه وزارتخانه، دو بانک عامل و ساختمان مرکزی متعلق به یکی از شرکت‌های بیمه قطع شد.»
در کنار قطع برق ادارات و سازمان‌های دولتی، از اول خردادماه امسال برق صنایع از جمله صنایع فولادسازی و سیمان سهمیه‌بندی شده و این سهمیه‌بندی قرار است تا اواخر تابستان ادامه پیدا کند.
جیره‌بندی برق برای صنایع در نخستین ماه اجرای این طرح، زیان گسترده‌ای به این صنایع وارد کرده است. بر اساس طرح دولت از اول خردادماه واحدهای تولیدی برای سه ماه باید با ۳۰ درصد کاهش یا با ۷۰ درصد ظرفیت خود فعالیت کنند. در چنین شرایطی واحدهای تولیدی باید یا شش هفته با ۴۰ درصد ظرفیت یا یک ماه با ۱۰ درصد ظرفیت فعالیت کنند. این روند به معنای کاهش قابل توجه تولید، کاهش فروش و کاهش صادرات در شرایط تحریم‌های شدید نفتی است.
رضا شهرستانی عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران درباره کاهش تولید صنایع فولادسازی گفته که با اجرای طرح دولت در عمل واحدهای تولیدی در کل سال، یک ماه را از دست می‌دهند که یعنی سه تا ۳۰ درصد در یک ماه یا ۶۰ درصد در یک و نیم ماه یا ۹۰ درصد در یک ماه که در مجموع به معنی یک ماه تعطیلی است. در این شرایط در مجموع تولید سه میلیون تن، یعنی یک سوم تولید تابستان را بخاطر کمبود برق از دست می‌دهیم. کاهش سه میلیون تنی به معنی کاهش حدود ۱.۵ میلیارد دلاری صادرات است که رقم زیادی است.
رضا شهرستانی با بیان اینکه «همه جای دنیا وقتی مشکل کمبود انرژی داشته باشند، ابتدا نقاط حساس مثل مراکز نظامی، پزشکی و غیره را حفظ می‌کنند و اولویت بعدی صنعت است» گفته که «تأمین منابع برای منازل شخصی معمولا در آخرین مرحله قرار می‌گیرد و در کشورهای دیگر تولیدکننده را فدای مصرف کننده نمی‌کنند. از طرف دیگر مبالغی که در بخش صنعت پرداخت می‌شود، به مراتب بالاتر و تا ۱۰ برابرمنازل است. اگر الگوی مصرف برای منازل تعیین شود، این صرفه جویی میتواند به صنعت داده شود و پولی که صنایع پرداخت می‌کنند میتواند به عنوان مشوق به افرادی پرداخت شود که الگوی مصرف را رعایت می‌کنند.»
گزارش دیگری افزوده که قطع برق الکتروپمپ‌های چاه‌های کشاورزی موجب آسیب‌های فراوان به محصولات زراعی و امنیت غذایی کشور شده و ضرر اقتصادی برای کشاورزان به همراه دارد.
خبرگزاری «ایانا» که خبرهای بخش کشاورزی ایران را پوشش می‌دهد در گزارش داده که «درحال‌حاضر کشت‌های بهاره در اوج نیاز آبی هستند و زمان قطعی آب با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شوند. همچنین زارعانی که کشت صیفی‌جات تابستانه دارند، در زمان قطعی چند ساعته مشکل کمبود آب خواهند داشت و زمان و نوبت آبیاری خود را از دست خواهند داد. زیرا در فصل کمبود آب قرار داریم و در حالت طبیعی مقدار دبی آب چاه‌ها در این فصل با کاهش مواجه است.»
اتاق بازرگانی نیز راهکار طرح عرضه برق در بورس را ارائه داده و کارشناسان این اتاق معتقدند در چنین شرایطی با رقابتی شدن فعالیت نیروگاه‌ها کمبود برق طی بازه زمانی سه ساله حل خواهد شد.
در همین رابطه حمیدرضا صالحی رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی گفته که «دولت در بخش صنعت که یک سوم برق کشور را مصرف می‌کند، اجازه دهد که نیروگاه‌ها در بورس انرژی برق را عرضه کنند و صنایع نیز از آنجا برق بخرند. دولت باید اجازه دهد خرید و فروش برق در بورس انرژی شروع شود تا قیمت هم تعادلی شود. نیروگاه دار‌ها نیز در این بین منتفع می‌شوند و نیروگاه‌های دیگری راه می‌اندازند یا نیروگاه خود را توسعه می‌دهند. با این حساب طی ۳ سال کمبود برق کشور جبران می‌شود.»
این روزها در کنار کمبود و قطع برق، کمبود آب نیز بحران‌زا شده است بطوری که حتی اجازه قطع آب ادارات و سازمان‌ها صادر شده است. بر اساس مصوبه ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران استان مبنی بر الزام کاهش ۲۵ درصدی مصرف آب ادارات و ارگان‌های شهر تهران در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، آبفا این اختیار را دارد تا آب ادارات متخلف را قطع کند.
«تمام ایران» گرفتار فاجعه خشکسالی، گسترش فرونشست‌ها و فروچاله‌ها
مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان نیز از آبرسانی با تانکر به ۳۶۰ روستای استان اصفهان خبر داده است. منصور شیشه‌فروش مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان گفته که «در حال حاضر ۳۶۰ روستای استان اصفهان به علت خشکی چاه‌ها و نبود امکان تأمین آب از طریق تانکر سیار آبرسانی می‌شود، این درحالیست که حتی روستاهایی که در مناطق غرب و در محدوده سد زاینده‌رود هستند بدون منابع آب پایدار است.
منصور شیشه‌فروش توضیح داده که در روستاهای شهرستان‌های فریدونشهر. چادگان، بویین‌میاندشت و فریدن در مناطق غرب استان و نیز شهرستان‌های شرق و شمال جنوب و مرکز استان اصفهان، اردستان، نائین، کاشان، شرق اصفهان، سمیرم، شهرضا، دهاقان، جرقویه، کوهپایه، هرند، ورزنه، نجف‌آباد مواجه با کمبود آب بوده و در نقاط شهری در شهرهای اصفهان، چادگان، خورو بیابانک، ورزنه، انارک، جندق، فریدن، سمیرم، دهاقان و بسیاری از مناطق دیگر استان کاهش فشار آب به ویژه در روزهای پایان هفته وجود دارد و طبقات بالای مجتمع‌های مسکونی در مناطق شمال و مرکز شهر اصفهان مواجه با کاهش جدی فشار آب است.
مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان همچنین گفته که خزان‌درختان در شهرها و روستاهای مسیر زاینده‌رود و در حاشیه رودخانه و مادی‌های شهر اصفهان که درختان کهن و چند ساله هستند، به علت افت آب چاه‌ها و تغییر کیفی منابع آب زیر زمینی باعث برگ‌ریزان و بروز تنش آبی و آسیب‌پذیر شدن در برابر آفات شده که با وزش باد سقوط درختان افزایش یافته است.
به گفته این مقام مسئول در استان اصفهان، بسیاری از طرح‌های مطالعه شده از جمله تأمین پایدار آب شهرستان‌های غرب و طرح‌های احیای زاینده‌رود اجرایی نشده است و مصوبات شورای عالی آب مبنی بر عدم بارگذاری در زاینده‌رود و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه در بالا دست زاینده‌رود توسط وزارت نیرو اجرایی نشده است.
کمبود آب سبب قطع شدن یا اُفت شدید فشار آب در محلات شهرهای مختلف شده است. وبسایت «آفتاب‌‌نیوز» آخر خردادماه گزارش داد که همزمان با افزایش دمای هوا، در مناطق گسترده‌ای از شهر کرمان مردم با قطع و اُفت فشار آب مواجه شده‌اند.
خبرگزاری «تسنیم» نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در گزارشی با عنوان «دو لبه قیچی چالش آب در پایتخت» نوشته که تهران با چالش‌هایی روبرو است که مانند قیچی دو لبه، تأمین پایدار آب در تهران را در روزهای باقی‌مانده از تابستان گرم امسال، به خطر می‌اندازد.
در ادامه این گزارش آمده که تهران با وضعیت چالش‌برانگیزی مواجه است که مثل قیچی دولبه، تأمین پایدار آب در تهران را در روزهای باقی‌مانده از تابستان گرم امسال، تهدید می‌کند؛ یک لبه از این قیچی، بحث افت عجیب ذخایر آبی سدهای تهران در سال آبی جاری است که این میزان افت، در سال‌های خشک نیز کم‌سابقه بوده، بطوری که در پایان خردادماه، میزان ذخایر آبی سدهای ۵گانه تأمین آب شرب تهران، تنها ۵۹۷ میلیون مترمکعب بوده است.
چهل سال ناکارآمدی و سوء مدیریت؛ سدهای خالی و خشکسالی گریبان سبزترین استان‌های ایران را نیز گرفت
وضعیت منابع آبی در اکثر سدهای مهم کشور بسیار بحرانی است و گزارش‌ها نشان می‌دهد که ۹ سد از جمله سدهای عمده تأمین آب شرب و کشاورزی، ذخیره آب کمتر از ۲۰ درصد دارند و بیش از ۸۰ درصد فضای این سدها خالی است.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، سدهای «چاه‌نیمه‌ها» در سیستان و بلوچستان با ۶ درصد، «رودبال داراب» در فارس با ۳ درصد و «وشمگیر» گلستان که به صورت کامل خشک شده، دارای پرشدگی کمترین هستند.
حسین اسماعیلیان مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب شهر مشهد از وضعیت نامطلوب سد «طرق» خبر داده و گفته که «ذخیره آب این سد به حدود پنج میلیون مترمکعب رسیده است که تقریباً ۱۵ درصد ظرفیت آن را تشکیل می‌دهد.»
حسین اسماعیلیان افزوده که «اگر شرایط فعلی ادامه پیدا کند، ممکن است سد طرق تابستان امسال خارج از دوره بهره‌برداری قرار بگیرد.» وی همچنین گفت: «برای تأمین آب شرب مشهد فقط می‌توان روی ۱۰/۵ درصد از سد «دوستی»، ۱۶/۵ درصد از سد «کارده» و ۲۴/۵ درصد از سد «ارداک» حساب کرد.»
بحران انرژی در ایران در نتیجه چهار دهه ناکارآمدی جمهوری اسلامی صورت گرفته است. کاهش بارندگی، خشکی رودخانه‌ها به دلیل سیاستهای نادرست سدسازی در چهار دهه گذشته و عدم تغییر الگوی کشت سبب برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی از طریق حفر چاه شده است.
