فیروزه اکبریان- کسی نمی‌داند دقیقا کی و از کجا شروع شد؛ آغاز حرکت اما کم و بیش از روزهایی بود که سرما کشور را فرا گرفته بود. نام‌اش شد «دیوار مهربانی»ِ جایی برای عرضه لباس به نیازمندان، افرادی بی‌نام و نشان لباس‌هایی که لازم ندارند را بر سینه دیوار آویزان می‌کنند و افراد بی‌نام و نشان دیگر و نیازمند آنها را برمی‌دارند. نه واسطه‌ای وجود دارد و نه دفتر ثبتی٬، نه کسی اهداءکننده را می‌شناسد و نه هدیه گیرنده را. کسی هم نمی‌داند اولین بار چه کسی این ایده را مطرح کرد.
آوازه دیوار مهربانی خیلی زود از در و دیوار یک شهر و چند شهر فراتر رفت و حالا می‌شود در همه نقاط کشور سراغش را گرفت؛ در شرق، غرب، جنوب و شمال.شبکه‌های اجتماعی هم در این میان کم نگذاشتند و با استقبال گسترده از «دیوار مهربانی» در ترویج این کار کمک کردند.
اگر تا همین چند ماه پیش کسی از «دیوار مهربانی» چیزی نشنیده بود حالا کمتر کسی است که از آن نشنیده باشد.
اما چرا این حرکت با واکنش گسترده به خصوص در شبکه‌های اجتماعی روبروشد؟
رضا کاظم‌زاده روانشناس از بلژیک در این باره به کیهان لندن می‌گوید: «در جامعه ایران امور نیکوکاری معمولا توسط دو نهاد قدرت و اسلام و تشیع انجام می‌شود. به عنوان مثال مراسمی همچون نذری دادن و یا سفره انداختن اقدام‌هایی است که از سوی نهادهای مذهبی و در مواقع خاص انجام می‌شود. اما این نخستین بار است که خارج از این دو نهاد قدرتمند و به ابتکار شهروندان عادی یک اقدام سراسری انجام و این چنین با استقبالی گسترده روبرو می‌شود».
دیوارهای مهربانی مورد توجه رسانه‌های اجتماعی و رسانه‌های داخلی قرار گرفت و حتی از مرزهای کشور فراتر رفت. در رسانه‌های خارجی نیز به آن پرداخته شد و چندین رسانه معتبر بین‌المللی هم از لباس‌های آویخته بر سینه دیوارهای نوشتند. کاظم زاده اما از زاویه دیگری نیز به این واکنش‌ها نگاه می‌کند. این روانشناس می‌گوید: «برخی رسانه‌ها و خبرگزاری‌های وابسته به جناح‌ها و گروه‌های خاص در کشور نیز همگام با سایر رسانه‌ها به انعکاس خبر مربوط به این اقدام پرداختند اما در عین حال نسبت به خودجوش بودن آن ابراز نگرانی کردند و نوشتند که دولت باید بر انجام این‌گونه اقدام‌ها نظارت داشته باشد».
این اقدام خودجوش به مرور از دایره «دیوار مهربانی» فراتر رفت. یکی شیشه مغازه کوچک فست فوود فروشی‌اش را دیوار مهربانی کرد و با نوشتن یادداشتی مردم را دعوت به خرید و هدیه ساندویچ برای افراد تهیدست کرد٬ دیگری که نانوایی داشت از نانوایی مهربانی گفت و انجمن همیاران شهر ساری از ویزیت رایگان تعدادی از بیماران به صورت روزانه خبر داد.
کاظم زاده درباره تاثیر روانی «دیوار مهربانی» بر جامعه می‌گوید: «در ایران معمولا در اقدام‌های نیکوکاری افرادی که قرار است از این خدمات از طرف نهادهای حکومت و یا نهادهای دینی کمکی دریافت کنند از پیش مشخص هستند. شاید حتی به نوعی با نهاد قدرت یا دین در ارتباط باشند و یا حداقل موضع‌گیری خاصی در زمینه این دو نهاد قدرتمند نداشته باشند. نکته قابل تامل در این حرکت اما این است که دیوار مهربانی تنها همدلی یک شهروند نسبت به شهروند دیگر است و موضع‌گیری نسبت به دو نهاد قدرت و مذهب در آن جایگاهی ندارد».
شهلا اعزازی جامعه‌شناس از تهران به دلیل متفاوت بودن «دیوار مهربانی» با اقدام‌های رایج نیکوکاری با قرار دادن آن در زیرمجموعه امور خیریه مخالف است و در گفتگویی با کیهان لندن می‌گوید که در این حرکت نه فرد اهدا کننده مشخص است و نه استفاده کننده بلکه یک گردش سیال صورت می‌گیرد که کاملا خودجوش است.
او اضافه می‌کند: «در زمان‌های نه چندان دور تلاش‌های مشابهی از سوی گروهی از جوانان صورت گرفت و آنها اقدام به تاسیس گرمخانه برای افراد تهیدست و کارتن‌خواب کردند. فکر می‌کنم این اقدام هم با الهام از اقدام‌های مشابه در کشور و یا در کشورهای دیگر دنیا و به صورت کاملا مردمی صورت گرفته است».
به گفته این جامعه شناس تفاوت اساسی دیگر این اقدام با نیکوکاری این است که سازمان‌های خیریه معمولا در امور خاص و برای افراد خاص فعالیت می‌کنند و گروه اجتماعی خاصی را هدف قرار می‌دهند. اعزازی اضافه می‌کند در ساده‌ترین نمونه اموری همچون کمک برای تهیه جهیزیه و یا تامین مخارج عروسی افراد نیازمند در قالب اقدام‌های خیریه قرار می‌گیرد.
در ایران هم اکنون بیش از ۷۰ موسسه و سازمان خیریه فعال هستند و وزارت کشور نیز وظیفه نظارت بر این موسسه‌ها را بر عهده دارد.
در عین حال بسیاری از موسسه‌های خیریه وجود دارند که ثبت شده‌اند اما فعالیت نمی‌کنند. توجه به اقدام‌های نیکوکاری در ایران چگونه است و اقدام‌هایی از این دست چه جایگاهی دارد؟
کاظم زاده در این زمینه می‌گوید: «با رشد جامعه مدنی اقدام‌های نیکوکارانه هم توسط خود مردم انجام می‌شود و از دولت مستقل است. دولت‌ها هم اگر حمایتی می‌کنند به صورت غیر مستقیم است و در امور این موسسه‌ها دخالت نمی‌کنند».
به گفته این روانشناس «با توجه به اینکه این امور در جامعه ایران بیشتر توسط دو نهاد دین و دولت اداره می‌شود به مرور نوعی بدبینی در مردم ایجاد شده است».
او اضافه می‌کند: «دیوار مهربانی نشان می‌دهد که جامعه و مردم ما در مواردی احساس مسئولیت کرده، اگر اقدامات خودجوش و به ابتکار سایر شهروندان باشد حاضر به حمایت و همدلی هستند».
با گذشت چند ماهی از «دیوار مهربانی» خبرگزاری فارس چهارم بهمن ماه به نقل از رئیس حمعیت هلال احمر آبیک از اجرای این طرح در این شهرستان خبر داد. محمد حسن رجبی رئیس حمعیت هلال احمر در گفت‌وگو با این خبرگزاری هدف از این اقدام را فرهنگ‌سازی و ایجاد حس نوع‌دوستی در بین مردم آبیک و در راستای کمک به نیازمندان و جلوگیری از آسیب اجتماعی برای این گروه دانست.
با این خبر معلوم شد که تلاش‌ها برای مصادره حرکتی که کاملا خودجوش و مردمی شروع شد، به صورت رسمی شروع شده است.
رئیس جمعیت هلال احمر آبیک توضیح نداد که ساز و کار این اقدام زیر نظر هلال احمر چگونه خواهد بود و این فعالیت غیرقراردادی شهروندی قرار است چگونه درگیر کاغذبازی‌های رایج اداری شود.
نگرانی اصلی اما این است که مداخله نهادهای رسمی و مذهبی، با ربودن ایده‌ی «دیوار مهربانی»، آن را به سرنوشت بسیاری از اقدام‌های نیکوکارانه‌‌ای بدل سازد که انگیزه و اهداف اصلی شهروندان در آنها گم شد.
