فیروزه خطیبی – بنیاد غیرانتفاعی، غیرسیاسی و غیرمذهبی «فرهنگ» در کالیفرنیای جنوبی در یک همکاری تازه با Craft Contemporary شهر لس آنجلس، نمایشگاه تازه‌ای را با عنوان «هنر ایران: دلداده به زبان» بازگشایی کردند که عصر روز شنبه ۲۷ ژانویه ۲۰۲۴ طی مراسمی‌در محل موزه واقع در شماره ۵۸۱۴ خیابان ویلشیر رسما افتتاح شد وآثار هنری منحصر به فرد ۹ هنرمند بصری ایرانی، برای نخستین بار در معرض تماشای عموم و جمع هنردوستان و مهمانانی که به این مراسم دعوت شده بودند قرار گرفت.
در نمایشگاه «هنر ایران: دلداده به زبان» که تا پنجم ماه مه امسال ادامه خواهد داشت، هنرمندان ایرانی و ایرانی- آمریکایی که از زبان ونشانه‌های خطی بیان اندیشه به عنوان سمبل‌های بصری برای ارائه دیدگاهی هنری خود در ارتباط با وطن، مرز و بوم، پراکندگی و جامعه مهاجر استفاده کرده‌اند، آثاری از فرم‌های گوناگون الفبا، دستنوشته‌ها و خط‌نوشته‌های فارسی را به عنوان عوامل اصلی و محوری آثار هنری خود به نمایش گذاشته‌اند. این نمایشگاه شامل آثار طراحی، کلاژ، خوشنویسی و چیدمان‌های هنری است که تماشاگران می‌توانند بطور Interactive در فعل و انفعالات آن شرکت و یا جزئیات آن را عوض کنند.
برخی از شیوه‌هایی که از آن برای خلق این آثار هنری بهره گرفته شده عبارتند از دوزندگی، چیدمان حروف و کلمات، سرامیک و نقاشی روی دیوار. برای مثال، «اتاق مکتوب» یک چیدمان طراحی شده برای یکی از گالری‌های نمایشگاه، اثر پرستو فروهر هنرمند و فعال حقوق بشر ساکن آلمان است که در همان محل موزه و در یکی از تالارهای سفید و راهرومانند آن با مرکب سیاه بر روی دیوارها به شکل خوشنویسی نقاشی شده است. در این چیدمان، بازدیدکننده وارد اتاقی می‌شود که زمین و دیوار و سقف آن همگی پوشیده از دست‌نوشته‌های هنرمند است. اما در این اثر، الفبای فارسی و شیوه‌های آشنای خط‌نگاری، عمدا به شکلی ناخوانا نوشته شده که حتی خواننده ایرانی هم قادر به خواندن آن نیست. اما حسی که در این نوشته‌های هنری انباشته شده حسی عمومی و آشنا برای همگان است.
«اتاق مکتوب» یکی از قدیمی‌ترین کارهای هنری پرستو فروهر است که از بیش از سه دهه پیش تا کنون در گوشه و کنار جهان به نمایش درآمده است. وی درباره این تازه‌ترین چیدمان «اتاق مکتوب» در موزه Craft Contemporary شهر لس آنجلس می‌گوید این اثر به مرور زمان و در جریان اجراهای پیاپی، سیال‌تر و روان‌تر شده است: «این کار برای من بازنمای چالش‌های مهاجرت و درگیرشدن با دوپارگی آن، یعنی همزمانی آشنایی و آشنایی‌زدایی است. دو عنصر اصلی این کار را زبان مادری من (در نمود بصری آن یعنی خط فارسی) و مکان تشکیل می‌دهند. زبان مادری یا خطاطی فارسی در اینجا از کارکرد اصلی خود که ارتباطگیری به مفهوم رایج زبانی است تهی یا رها شده است. در «اتاق مکتوب» انبوه واژه‌ها اگرچه کلامی نمی‌سازند، اما همچنان حامل خاطره یک زبان هستند. در ضمن تکرار واژه‌ها، ضرب‌آهنگ موسیقی‌گونه و نقش و نگارمانندی می‌سازند، که مخاطب را در درون خود می‌گیرند و به روی او امکان بدیلی از ارتباطگیری همراه با تخیل را می‌گشایند. عنصر مکان در این کار دستخوش تغییر می‌شود و جریان سیال خطنگاریها روی سطح زمین و دیوارها از قواعد معماری مکان سرپیچی می‌کنند. درواقع این خطنگاریها مثل پوستی بر سطح مکان کشیده می‌شوند و حضور آن را تغییر می‌دهند، یا به تعبیری مکان را بازتعریف می‌کنند.»
چیدمان دیگر از هدیه شفیعی هنرمند زاده‌ی تهران با عنوان «دایره سقف و دایره زمین» شامل یک تندیس کاغذی آوایزان شده، یک طرح دایره‌وار در رابطه با آن بر روی زمین و سه نقاشی با عنوان «سفر» است. در این چیدمان کلمه «عشق» در لایه‌های پرشماری از کاغذ نوشته شده و کلمه «Love» هزاران بار تکرار شده و هر دو اثر در هم پیچیده و لوله شده تا یک شکل واحد را تشکیل بدهد.
حضورچشمگیر زنان هنرمند ایرانی در نمایشگاه
در نمایشگاه تازه «هنر ایران: دلداده به زبان» علاوه بر تیمی متشکل از دو بانوی جوان ایرانی، روشنک قزلباش و هدا رهبرنیک، که کار گزینش هنرمندان و آثار هنری آنها را بر عهده داشته‌اند، تقریبا تمامی هنرمندان شرکت‌کننده را زنان ایرانی تشکیل می‌دهند:
گلنار عدیلی هنرمند ایرانی – آمریکایی است که در نیویورک فعالیت دارد و بخش اعظم آثار او تحت تاثیر محیط رشد او در ایران بعد از انقلاب شکل گرفته است. او که زاده‌ی ویرجینیا است در ۴ سالگی به همراه خانواده‌اش به ایران بازگشت اما خانواده او که از فعالین سیاسی بودند مدت کوتاهی پس از بازگشت، یکبار دیگر مجبور به ترک ایران شدند.
پرستو فروهر هنرمند بصری، نویسنده، فعال حقوق بشر و فرزند داریوش فروهر و پروانه اسکندری در شهر فرانکفورت آلمان زندگی می‌کند و آثار هنری او در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ایران، آلمان، آمریکا، ترکیه، روسیه و انگلستان به نمایش درآمده است. او و برادرش– آرش- پس از به قتل رسیدن پدر و مادرشان، مجبور به مهاجرت از ایران شدند.
ترانه همامی هنرمند تجسمی زاده‌ی تهران و ساکن سن فرانسیسکو در آثار خود از طریق پروژه‌های چندرشته‌ای فردی و گروهی که معمولا با استفاده از هنر چیدمان خاص و یا پروژه‌های جمعی انجام می‌گیرد، در آثارش اغلب به کاوش در سیاست‌های فرهنگی پیچیده تبعید می‌پردازد.
الناز جوانی استاد دانشگاه ساکن کلرادو هم که فارغ‌التحصیل رشته هنر از دانشگاه تهران است و تحصیلاتش را در رشته ماتریال و الیاف در انستیتوی هنر شیکاگو به پایان رسانده، با بهره گرفتن از پارچه، طراحی و چاپ، آثاری خلق کرده که بر محور فروپاشیدگی و تکه تکه شدن هویت می‌گردد.
مریم پالیزگیر هنرمند، استاد و کنشگر اجتماعی ساکن نیویورک، دانش‌آموخته رشته گرافیک از دانشگاه «الزهرا» (مدرسه عالی دختران) و دارای مدرک کارشناسی ارشد هنرهای زیبا از دانشگاه جورجیاست که برخی از ویژگی‌های آثارش، استفاده از مواد طبیعی و دست‌ساز ایرانی، طراحی در فضا با نور و نخ و دلالت‌های اجتماعی بر مسائل روز است.
هدیه شفیعی زاده‌ی تهران و ساکن بروکلین دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته تصویرسازی و هنر دیجیتال از دانشگاه مریلند است که اغلب آثار او را لوله‌های کاغذی رنگی سخت پیچیده و خوشنویسی تشکیل می‌دهد و بسیاری از طراحی‌ها و تندیس‌های او در موزه بریتانیا، موزه متروپولیتن نیویورک، موزه ویکتوریا و آلبرت لندن و موزه هنری لس آنجلس نگهداری می‌شود.
شادی یوسفیان هنرمند زاده‌ی تهران و دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد هنرهای زیبا در عکاسی از دانشگاه ایالتی سن فرانسیسکو در ۱۶ سالگی به آمریکا مهاجرت کرده است. او در آثارش اغلب به مسائل شخصیِ زندگیِ معاصر، و مشخصاً، هویت فرهنگی و تجربه‌‌های انسان مهاجر می‌پردازد و بر موضوعاتی با درون‌مایه‌های جهانشمولی چون فقدان، آوارگی، ازخودبیگانگی و بازآفرینی دست می‌گذارد. این آثار، هم گونه‌‌ای ازهم‌‌گسیختگی و فروپاشی را نشان داده و آن را گسترش می‌دهد، و هم کوششی است برای بازآفرینی و بازسازیِ خود در یک بسترِ اجتماعی و فرهنگیِ تازه.
ندا مریدپور و پویا افشار هم به صورت یک زوج هنری آثارخود را در این نمایشگاه تازه عرضه کرده‌اند. ندا مریدپور زاده‌ی کرمانشاه در ۵ سالگی به همراه خانواده مجبور به ترک ایران شد. او تحصیلات خود را در رشته «استودیو آرتز» در دانشگاه لوئیزیانا به پایان رسانده و بیش از هر چیز به خاطر خلق آثار تجربی مدرن و تندیس‌های روی بوم شناخته می‌شود. پویا افشار- تنها هنرمند مرد در این نمایشگاه – مدرک کارشناسی ارشد در رشته انیمیشن را از مدرسه فیلم، تلویزیون و رسانه‌های دیجیتال دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس دریافت کرده و آثار نقاشی او در موزه‌های هنر از جمله «لاکما» در شهر لس آنجلس در معرض تماشا قرار دارد.
«هنر ایران»؛ یک تلاش شش ساله
نمایشگاه «هنر ایران: دلداده به زبان» با حمایت مالی سخاوتمندانه «بنیاد فرهنگ»– در همکاری با موزه صنایع و هنرهای معاصر برپا شده است. علیرضا اردکانی مدیر اجرایی این نهاد فرهنگی ایرانی غیرانتفاعی، غیرسیاسی و غیرمذهبی در جنوب کالیفرنیا درباره طرح و اجرای برپایی این نمایشگاه کم‌نظیر که درواقع روندی طولانی بوده و از آغاز تا انجام به مدت ۶ سال به طول انجامیده می‌گوید: «بیش از هرچیز دیگر، من واقعا از حضور زنان هنرمند ایرانی با چنین صداهای قدرتمند زنانه و دیدگاه‌هایی با چنین ابعاد عمیق و گوناگون که به زیبایی در هنر آنها تجلی کرده و به شکلی چنین ابتکاری و نوآورانه به نمایش گذاشته شده خوشحالم.»
تیم گزینش آثار
تیم دونفره کیوریتورهای نمایشگاه– روشنک قزلباش و هدا رهبرنیک– از طریق رقابت‌هایی که با عنوان «Art Iran Curatorial Competition» توسط «بنیاد فرهنگ» و «Craft Contemporary» برنامه‌ریزی شده بود، انتخاب شدند. این رقابت هنری که در سال ۲۰۲۱ به اطلاع عموم گذاشته شد، درواقع دعوتی بود از «کیوریتور»ها یا هنرمندان حرفه‌ای و با تجربه‌ای که بتوانند برای ایجاد یک نمایشگاه گروهی با بیشترین تمرکز بر روی فرهنگ و هنر خاورمیانه هنرمندان و آثار هنری مناسب را برای آن گردآوری کنند. در آن زمان از واجدین شرایط خواسته شد تا طرح‌های پیشنهادی خود را برای ایجاد نمایشگاهی هنری با تم میراث فرهنگی ایرانیان که در عین حال با صحنه هنرهای معاصر و امروزی ایران هم در ارتباط باشد ارائه بدهند. بعد از بررسی این طرح‌ها توسط پنج عضو یک هیئت گزینش ممتاز و برجسته شامل فرشته دفتری (فارغ‌التحصیل دانشگاه کلمبیا و از مسئولان موزه هنرهای مدرن نیویورک)، مریم اختیاری مسئول گزینش آثار «هنرهای اسلامی» موزه متروپولیتن نیویورک، طلا مدنی هنرمند بصری، بنت سیمپسون کیوریتور ارشد موزه هنرهای معاصر شهر لس آنجلس (MOCA) و‌هالی جرگر کیوریتور و مسئول گزینش نمایشگاه در موزه «Craft Contemporary» طرح روشنک قزلباش و هدا راهبرنیک از بین ده‌ها طرح ارائه شده انتخاب کردند.
روشنک قزلباش می‌گوید: «هنرمندان ایرانی ضمن کار و زندگی در گوشه و کنار جهان، راه‌های گوناگون و مسیر رشدهای مختلفی را دنبال می‌کنند. اما در همین شرایط پراکندگی همچنان ارتباط محکمی با زبان فارسی به عنوان یک وسیله بصری نمادین و سمبلیک دارند. این هنرمندان مهاجر هرچند نهایتا به صورت اجتناب‌ناپذیری جذب فرهنگ میزبان می‌شوند، اما هنوز آنچه از وطن و یا زادگاه با خود آورده‌اند در و جودشان پایدار مانده و در هنرشان تداوم پیدا می‌کند.»
رادی لوپز مدیر اجرایی و گرداننده موزه «Craft Contemporary» امیدوار است تا این نمایشگاه منحصر به فرد در شرایط پرچالش کنونی جهان نه تنها پایداری فرهنگ و هنر ایران را به نمایش بگذارد، بلکه بتواند نمونه‌ای برانگیزنده و تاثیرگذار در راه توانمندسازی کل جامعه و به ویژه اقلیت‌ها در شهر لس آنجلس باشد.
علاوه بر جشن شب گشایش همراه با موزیک DJ و پذیرایی به سبک ایرانی، ظهر روز یکشنبه ۲۸ ژانویه نیز جلسه گفتگوی هنری در رابطه با چگونگی ایجاد نمایشگاه و آثار به نمایش درآمده در آن، با شرکت «کیوریتور» نمایشگاه، روشنک قزلباش و برخی هنرمندان در محل موزه Craft Contemporary برگزار شد.
