رئیس گروه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گفته فقط در طول دو سال گذشته تا ۲۵ سانتیمتر فرونشست در دشت مرودشت در اطراف تختجمشید و نقش‌رستم ایجاد شده است.
در شرایطی که از مدت‌ها پیش فرونشست در مرودشت به تهدیدی علیه نقش رستم و تخت جمشید تبدیل شده، نتیجه بررسی‌ها نشان می‌دهد سست شدن خاک در این دشت به ویژه در محدوده نقش رستم موجب نفوذ آب شده و بجز فرونشست سبب رانش زمین نیز شده است.
در همین رابطه ایمان انتظام سلطانی رئیس گروه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گفته فرونشست معمولاً در مرکز دشت مرودشت جایی که زیرساخت اصلی سازه‌های هخامنشی قرار دارد، زیاد بوده و در نواحی که به کوه می‌رسیم، فرونشست کمتر شده اما شکاف‌هایی ایجاد می‌شود که باعث ایجاد شکل نامتقارن شده است،
او افزوده در نتیجه چنین روندی، شکاف‌های زیادی در مرز سنگی سازه‌های هخامنشی مثل تختجمشید یا نقش‌رستم با بخش خاکی آن که همان دشت مرودشت است، وجود دارد.
وی توضیح داده که «فرونشست در مناطق سنگی نه رخ می‌دهد نه پیشرفت می‌کند. شکاف‌های پیش‌آمده در قسمت خاکی دشت یعنی بخش‌هایی نزدیک به نقش‌رستم یا تختجمشید هستند اما نکته حائز اهمیت این است که بارندگی باعث می‌شود شکاف‌هایی که بین دشت و کوه به وجود می‌آید، فرسایش خندقی پیدا کند و به‌مرور زمان بزرگتر شود.»
به گفته ایمان انتظام سلطانی «شسته‌شدن این شکاف‌ها و فرسایش خندقی ناشی از آن، به قسمت‌هایی از آثار تاریخی که در بخش خاکی واقع شده‌اند مثل کعبه زرتشت در نقش‌رستم، تأثیر منفی می‌گذارد، متأسفانه هرسال با شروع فصل بارش عمیق‌تر شدن شکاف‌ها بیشتر می‌شود.»
این کارشناس درباره راهکارهای احتمالی مقابله با این پدیده گفته «راهکار کوتاه‌مدت شیوه‌های مهندسی مانند تزریق سیمان در شکاف و یا دورکردن آب از آن است که همگی راه‌حل‌های موقتی محسوب می‌شوند اما نکته اصلی اینجاست که دشت مرودشت باید به حالت تعادل آبی برسد و بیشتر از ورودی از آن برداشت آبی نشود.»
ایمان انتظام سلطانی با ارائه امار تکاندهنده‌ای گفته طی دو سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ دشت مرودشت چیزی بین ۲۱ تا ۲۵ سانتی متر فرونشست داشته است و این در حالی است که در یک بازه ۹ ساله از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ حداکثر نشست‌ها تجمعی بوده است که میانگین آن در مرودشت به ۱۰۰ سانتیمتر می‌رسد!
احتمال تخریب تختجمشید، نقش رستم و میدان نقش جهان بر اثر فرونشست زمین
پیش از این نیز علی بیت الهی درباره آسیب به تحت جمشید و نقش رستم بر اثر فرونشست هشدار داده و گفته بود که در مردوشت که آثار تاریخی تخت جمشید و نقش رستم در آن قرار دارند، نرخ فرونشست به ۱۷ سانتیمتر در سال می‌رسد که رکورددار فرونشست در استان فارس است.
او گفته بود «در حالی که ۵۰ سال گذشته در مرودشت با حفر چاه ۳۰ متری به آب می‌رسیدند امروز با حفر چاهی به عمق ۱۲۰ متری هم به آب نمی‌رسند و در طول این سال‌ها با برداشت‌های بی‌رویه آب وضعیت فرونشست در این منطقه بحرانی شده است.»
علی بیت‌الهی افزوده بود «در حاشیه این پهنه فرونشستی خطرساز استان فارس دو آثار تاریخی ارزشمند و منحصربفرد نقش رستم و تخت جمشید واقع شده که متاسفانه در بازدیدها شکاف‌های فرونشستی در محوطه تخت جمشید کاملا مشخص و واضح است و مهمتر اینکه در حال توسعه است. این شکاف‌ها به مجرای نفوذ آب تبدیل می‌شوند و تونل‌های زیرسطحی را ایجاد می‌کنند و در نهایت به فروریزش سطحی زمین منجر می‌شوند.»
او در ادامه گفته بود که «در نقش رستم هم دقیقا در مجاورت و نزدیکی صخره‌های سنگی و نقش نگارهای سنگی ارزشمند، شکاف عمیق و عجیب طولی با عمق چشمی ۶ متر و با عرض نیم متری وجود دارد که این نشان می‌دهد این زون [ناحیه] بسیار خطرساز است.»
نتایج یک پژوهش که در خردادماه امسال در رابطه با فرونشست در ایران منتشر شد نشان می‌داد علاوه بر جمعیت ۲۵۶ شهر و زیرساخت‌هایی مثل مترو که از فرونشست تأثیر می‌‌گیرند، یک هزار و ۳۸۰ کیلومتر از خطوط راه‌آهن بین‌شهری و هشت فرودگاه ایران نیز در معرض آسیب شدید از این پدیده قرار دارند.
هشت فرودگاه بزرگ، ۵۴ ایستگاه راه‌آهن و ۲۵ ایستگاه مترو ایران در محاصره فرونشست
بر اساس این پژوهش، کاهش سالانه ۱/۷ میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی ایران باعث شده که بیش از سه هزار کیلومتر مربع از مساحت کشور با فرونشست شدید روبرو شود.
این مقاله که بر اساس تصاویر ماهواره‌ای سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ برای ارزیابی پیامدهای برداشت آب‌های زیرزمینی در ایران تنظیم شده تأکید کرده در حال حاضر ۲۵۶ شهر از ۴۲۹ شهر ایران درگیر بحران فرونشست هستند.
در این مقاله آمده که فرونشست به تهدیدی جدی برای زیرساخت‌های ایران تبدیل شده بطوری که خطوط مترو، بزرگراه‌ها، جاده‌های اصلی، خطوط راه‌آهن و جاده‌های کامیون‌رو در معرض آسیب‌هایی شدید قرار دارند.
بر اساس مطالعات صورت گرفته، از ۹ هزار و ۵۰۰ کیلومتر خطوط ریلی در سراسر کشور، حدود ۱۵ درصد (معادل یک‌هزار و ۳۸۰ کیلومتر) در نواحی دچار فرونشست کشیده شده‌اند.
این مقاله افزوده هشت فرودگاه بزرگ و متوسط شامل فرودگاه بین‌المللی «امام» با بیش از ۸ میلیون مسافر در سال، فرودگاه‌های بین‌المللی اصفهان و ارومیه و نیز فرودگاه‌های کرمان، گرگان و شهرکرد که از جمله فرودگاه‌هایی هستند که در مناطق شهری قرار دارند، با خطر آسیب زیرساختی از فرونشست روبرو هستند.
همچنین ۵۴ ایستگاه از ۳۱۰ ایستگاه راه‌آهن و ۲۵ ایستگاه مترو از ۲۱۵ ایستگاه احداث‌شده در نواحی فرونشست واقع شده‌اند.
در این مقاله آمده که در مجموع، ۳/۵ درصد از مساحت ایران یعنی حدود ۵۶ هزار کیلومترمربع با خطر فرونشست مواجه است؛ درحالی‌که ایران بطور میانگین ۱/۸ سانتیمتر در سال در خود فرومی‌رود، بیش از سه‌هزار کیلومتر مربع از این سرزمین شاهد فرونشست بیش‌از ۱۰ سانتیمتر در سال است. این عارضه در برخی نقاط به ۳۵ سانتیمتر در سال نیز می‌رسد.
در حال حاضر ۲۵۶ شهر از ۴۲۹ شهر ایران درگیر مسئله فرونشست هستند. هشت شهرستان شامل کرمان، رفسنجان و سیرجان در استان کرمان، مرودشت در استان فارس، نیشابور در استان خراسان رضوی، بویین زهرا در استان قزوین و گنبدکاووس و آق‌‌قلا در استان گلستان، فرونشستی به‌وسعت بیش از یک‌هزار کیلومتر مربع را تجربه می‌کنند. وضعیت استان کرمان و به خصوص شهرستان رفسنجان، با ۳۷ سانتیمتر فرونشست در سال، هشداردهنده برآورد شده‌اند.
به جز استان گیلان که به‌دلیل حجم بارش‌های فراوان، استخراج آب‌های زیرزمینی در مقیاس بزرگ صورت نمی‌گیرد، فرونشست زمین در تمام استان‌های ایران قابل مشاهده است. حتی استان مازندران در مجاورت استان گیلان، در وسعتی حدود ۱۴۰ کیلومتر مربع با ۴ سانتیمتر فرونشست در سال مواجه است.
امیر شمشکی معاون مدیر کل دفتر زمین‌شناسی، مهندسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی نیز ماه گذشته با اعلام اینکه که از حدود دو دهه پیش پژوهش‌های سازمان زمین‌شناسی درباره فرونشست‌ها در ایران افزایش پیدا کرده، گفته بود «فرونشست ممکن است در مناطقی به وجود آید که بروز خطر در آن مناطق دارای اهمیت بالایی است ولی در عین حال ممکن است خالی از سکنه باشد و یا تأسیسات خطوط انتقال انرژی از آن عبور نکرده باشد که بر همین اساس ریسک و خطرپذیری آن مناطق پایین‌تر است، ولی در مقابل با مناطقی مواجه هستیم که میزان خطر در آن ممکن است در مرحله بالایی نباشد ولی این خطر در جایی قرار گرفته که با تأسیسات شهری و عمرانی، شریان‌های حیاتی و تمرکز جمعیتی همراه است که همین عوامل می‌تواند میزان ریسک در آن منطقه را افزایش دهد.»
امیر شمشکی افزوده بود که طی سالهای گذشته در استان‌هایی مثل خراسان‌رضوی، تهران، قزوین، کرمان، فارس و اصفهان همچنان فرونشست با نرخ بالا مشاهده می‌شود و در برخی استان‌ها مثل استان گلستان که کنار دریا قرار دارد و و دارای منابع آب مناسبی است، متصور نبودیم که فرونشست در آن رخ بدهد ولی متأسفانه بیشتر پهنه‌های آبرفتی آن درگیر مسئله فرونشست شده است.
معاون سازمان زمین‌شناسی همچنین گفته بود که برای استان خوزستان نیز متصور بودیم فرونشست در آن روی ندهد ولی متأسفانه در زمان کم‌آبی، ساخت سدها و فشار به منابع آب زیرزمینی باعث می‌شود حتی در این استان هم پدیده فرونشست مشاهده شود که البته مسائلی از جمله رهاسازی سدها، بارندگی، کاهش فشار به منابع آب زیرزمینی باعث اثر توقفی و کنترل‌شونده بر فرونشست می‌شود.
