آخرین گزارش‌ها از وضعیت بحران فرونشست در کشور نشان می‌دهد نرخ فرونشست در ۱۴ استان کشور بیش از ۱۰ سانتیمتر در سال است. فرونشست به تهدیدی جدی برای آثار باستانی از جمله تخت جمشید تبدیل شده است.
در روزهای گذشته بار دیگر رسیدن فرونشست‌ها به تخت جمشید نگرانی درباره آسیب جدی به این اثر بجا مانده از دوران هخامنشیان را افزایش داده است.
ایمان انتظام سلطانی رئیس گروه آب و زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی گزارش داده که جلگه مردوشت که تخت جمشید و نقش رستم در آن قرار دارد در دو سال اخیر ۲۱ سانتیمتر فرونشست داشته است. پیش از این نیز گزارش‌هایی درباره وضعیت نگران‌کننده تخت جمشید و نقش رستم با گسترش فرونشست‌ها در استان فارس منتشر شده بود.
پیشتر قاسم نهاوندی معاون اداره کل محیط زیست فارس به وبسایت «رویداد۲۴» گفت بود که «فرونشست در استان فارس وضعیت خوبی ندارد و به نزدیک تخت جمشید رسیده است».
محمدثابت اقلیدی مدیرکل میراث فرهنگی استان نیز از مشاهده پدیده فرونشست در اطراف نقش رستم خبر داده که به همین دلیل کاوش‌هایی نیز در منطقه در حال انجام است.
مهمترین علت گسترش فرونشست‌ها در جلگه مرودشت برداشت از آب‌های زیرزمینی این دشت با حفر چاه‌های کشاورزی عنوان شده است.
مهدی پارسایی استاد دانشگاه و پژوهشگر میراث فرهنگی معتقد است برای محافظت از تخت جمشید مسئولان باید این اثر را وارد چرخه اقتصادی منطقه کرده و با تعریف معیشت جایگزین، «کشاورزی» را نیز در جلگه مرودشت محدود کنند.
مهدی پارسایی در گفتگو با وبسایت «تجارت نیوز» گفته «در مورد رسیدن این پدیده به تخت جمشید و نقش رستم، پژوهش مستدلی که متخصصان انجام داده و منتشر کرده باشند، در دسترس عموم قرار ندارد اما بطور کلی، فرونشست معمولا مناطقی با بافت خاکی و درواقع دشت‌ها را تهدید می‌کند. سرتاسر صفه تخت جمشید پوشیده از یک پی عمومی و بسیار عظیم سنگی است، به همین دلیل این پدیده به راحتی نمی‌تواند به خود بنا آسیب بزند. آثار نقش رستم نیز عمدتا در دامنه سنگی کوه قرار دارند و همین شرایط در مورد آنها نیز صدق می‌کند.»
این پژوهشگر میراث فرهنگی تأکید کرده که «مسئله تنها خود بنا نیست؛ همه آثار تاریخی و باستانی عرصه و حریم دارند و باید از آنها نیز محافظت شود. فرونشست در دشت مرودشت، مسئله‌ای کاملا جدی است. تداوم خشکسالی برای حدود دو دهه و وابستگی معیشت مردم به کشاورزی، به حفر چاه‌های متعدد در این دشت منجر شده و وضعیت را بغرنج‌تر کرده است. احتمال زیادی وجود دارد که این شکاف‌ها بر آثار زیرسطحی شرق پاسارگاد تاثیر منفی بگذارند.»
مهدی پارسایی افزوده «محدوده‌ای تا شعاع سه کیلومتری تخت جمشید، شهر تاریخی پارسه محسوب می‌شود. در این منطقه کاوش‌های اندکی صورت گرفته است که به دروازه‌های شهر محدود هستند. وقوع فرونشست به ساختار آثاری که همچنان زیر خاک مانده‌اند و قرار است در آینده کاوش شوند، آسیب می‌زند.»
گزارش‌ها از گسترش فرونشست‌ها در ایران تکاندهنده است و تا کنون مسئولان کشوری و استانی برای مهار این پدیده ویرانگر اقدام موثری انجام نداده‌اند.
تشدید بحران‌های محیط زیست؛ از فروچاله و فرونشست تا پسرفت آب دریای کاسپین
روزنامه «دنیای اقتصاد» هفته گذشته در جدولی، نرخ فرونشست ۱۴ استان کشور را بررسی کرد که نرخ فرونشست در آنها بالای ۱۰ سانتیمتر در سال است. بر اساس این گزارش، استان‌های کرمان، البرز و مرکزی، به ترتیب بالاترین نرخ فرونشست را به خود اختصاص داده‌اند.
بر اساس این جدول، نرخ فرونشست در استان کرمان بالای ۳۰ سانتیمتر در سال است. فرونشست استان البرز در مجاورت شهر تهران سالانه ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر؛ فرونشست استان‌های همدان، خراسان رضوی، قم و مرکزی بین ۲۱ تا ۲۶ سانتیمتر، فرونشست استان‌های اصفهان، فارس، قزوین، تهران، آذربایجان شرقی و گلستان سالانه بین ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر است. آذربایجان غربی و سمنان هم به ترتیب با ۱۲ و ۱۱ سانتیمتر دو استان دیگری هستند که نرخ فرونشست آنها در سال بیش از ۱۰ سانتیمتر است.
معیارهای جهانی نشان می‌دهند فرونشست بالای فقط چهار میلیمتر در سال بیانگر رسیدن شرایط به «نقطه بحران» است، اما در ایران فرونشست‌ها از ۱۰۰ میلیمتر نیز فراتر رفته است!
محمدحسن نامی رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نرخ فرونشست در دشت‌های ایران را ۱۲ تا ۱۵ سانتیمتر عنوان کرده و چنین نرخی را «بسیار شدید و خطرناک» خوانده است.
به گفته محمدحسن نامی، میزان آب‌های زیرزمینی برداشت شده در برخی نقاط ۸۰ تا ۸۵ درصد است و از مرحله خطر، خطرناک و بسیار پرخطر عبور کرده است.
مدت‌هاست که «فرونشست» به موضوع ثابت در خبرهای کشوری و استانی در حوزه محیط زیست تبدیل شده است. علی نصیری رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران پدیده فرونشست را از جمله مخاطره‌های بحران‌زا در پایتخت اعلام کرده است.
بر اساس اعلام علی نصیری «در آخرین به‌روزرسانی‌ها مشخص شد که شهر تهران ۵۵ مخاطره بحران‌زا دارد، که ۱۴ مخاطره از جمله زلزله، سیل، آلودگی هوا، توفان گرد و غبار، حریق، زمین لغزش، فرونشست زمین، خشکسالی و قطع آب، حوادث ترافیکی، حوادث مواد خطرناک، تهدیدات سایبری، تجمعات انبوه و اختلال یا قطع برق از این تعداد اولویت‌دار هستند.»
همچنین در حالی که رده‌بندی استانی فرونشست، استان کرمان را با بیشترین نرخ فرونشست نشان می‌دهد، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان از ضرورت اجرای برنامه سازگاری با کم‌آبی و کاهش برداشت آب از منابع زیرزمینی در استان کرمان برای مهار فرونشست‌ها خبر داده است.
حمید علیدادی سلیمانی گفته «فرونشست از مخاطرات اولویت‌دار در برنامه ملی کاهش خطر حوادث و سوانح است که یکی از راهکارهای جلوگیری از وقوع این پدیده مدیریت بهینه منابع آب و کاهش برداشت آب از منابع زیرزمینی طبق برنامه مصوب سازگاری با کم آبی می‌باشد.»
او افزوده که «بر اساس برنامه سازگاری با کم‌آبی مقرر گردیده است تا سال ۱۴۰۵ برداشت آب از منابع زیرزمینی ۱۰۲۹.۷ میلیون مترمکعب کاهش یابد که بر اساس اعلام دستگاه‌های وظیفه‌مند تاکنون ۶۸۰.۶۹ میلیون مترمکعب از این کاهش برداشت عملیاتی شده است.»
احمدرضا لاهیجان‌زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفته اگر فکر اساسی برای تغذیه آبخوان‌های دشت اصفهان نشود، در سال ۱۴۱۰ نرخ فرونشست در شمال اصفهان به میزان وحشتناک ۲ متر و در بخش مرکزی این کلانشهر به نیم‌متر خواهد رسید.
او همچنین فرونشست را یکی از چالش‌های اصلی محیط زیستی اصفهان معرفی کرده و گفته که «از ۳۵ دشت استان که مورد مطالعه قرار گرفته است، ۲۹ دشت از نظر فرونشست در شرایط بحرانی قرار دارد.»
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با ارائه آمار دیگری افزوده که «یکهزار و ۲۰۰ کیلومترمربع از مساحت اصفهان و شهرهای اطراف آن دچار فرونشست با نرخ ۱/۱۵ سانتیمتر در سال است و فرونشست در دشت اصفهان، جمعیتی بالغ بر ۲/۵ میلیون نفر را تحت تاثیر قرار خواهد داد.»
پیش از این نیز عبدالجلال ایری نماینده غرب گلستان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به گسترده شدن فرونشست‌ها در استان گلستان گفته بود «با وجود فرونشست ۲۰ سانتی‌متری، اصلاح و بهبود زیرساخت‌های استان گلستان مانند جاده، راه آهن، خطوط برق و غیره راه به جایی نخواهد بُرد و فرونشست زمین تمامی سازه‌های عمرانی استان را از بین خواهد برد.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی برداشت‌های غیرمجاز آب زیرزمینی را علت اصلی فرونشست زمین برشمرد و هشدار داده که «اگر جلوی برداشت‌های غیرمجاز آب در گلستان گرفته نشود بطور حتم این استان شمالی با فاجعه زیست محیطی و عمرانی مواجه خواهد شد.»
شینا انصاری رئیس جدید سازمان محیط زیست نیز پس از انتصاب به این سمت، در یک گفتگو «فرونشست» را یک «ابرچالش» توصیف کرد و گفت که حل آن به همکاری بین ارگان‌های مختلف نیاز دارد.
