یک سال پس از توافق اتمی دو گزارش موثق اطلاعاتی حاکی از آن است که ایران به تعهدات خود بر اساس برجام پایبند نیست.
سازمان اطلاعاتی آلمان چندی پیش اعلام کرد که ایران همچنان در تلاش است تا تجهیزات و لوازم حساس و همچنین تکنولوژی اتمی را در برنامه‌ای مخفی از شرکت‌های آلمانی خریداری کند.
Reuters©
یک توافق مخفی که کپی آن به دست خبرگزاری آسوشیتدپرس رسیده حاکی از آن است که توافق برجام نه تنها ماجراجویی اتمی ایران را مهار نمی‌کند بلکه بر پایه این توافق جانبی در طول برجام٬ هزاران سانتریفیوژ مدرن به صورت رسمی و قانونی و با حمایت‌های طرف‌های غربی در ایران نصب خواهند شد. همچنین با عملی شدن مفاد این قرارداد جانبی٬ ایران قابلیت غنی‌سازی با درصد بالاتری را خواهد داشت.
هرچقدر که کاخ سفید تخلفات ایران را در برجام بیشتر نادیده می‌گیرد٬ جمهوری اسلامی با جسارت بیشتری به نقض این معاهده می‌پردازد٬ معاهده‌ای که قرار بود ایران را و برنامه اتمی‌اش را محدود کند.
اوباما بارها ادعا کرده است که این تفاهم‌نامه بر پایه اعتماد نیست و تنها بر اساس کنترل و بازرسی در مقاطع مختلف است اما برملا شدن قرارداد پنهانی و تخلفات جمهوری اسلامی در این مدت٬ حکایت از موضوع دیگری دارد.
بر اساس آنچه بر روی کاغذ آمده بر اقدامات مشخصی در چگونگی نظارت و محدودیت‌های پیش‌بینی شده در توافق هسته‌ای تاکید شده است.
اما آژانس چگونه می‌تواند شفافیت و استانداردهای خود را بر اساس قوانین خود و تعهدات و توافقات برجام دنبال کند؟ چطور آژانس می‌تواند فعالیت‌های احتمالی هسته‌ای را در هجدهمین کشور بزرگ جهان پیگیری کند؟
ایران سابقه فعالیت‌های مخفی و سرپیچی از تعهداتش بر اساس قوانین آژانس را در تاریخچه فعالیت‌های اتمی خود دارد؛ فوردو، نطنز و اراک نمونه‌های بارزی از این مخفی‌کاری‌ها هستند.
نگرانی اصلی از شروع برنامه اتمی تازه‌ای توسط ایران پس از سود بردن از منافع برجام در به روزرسانی و تجهیز صنایع اتمی‌اش و همچنین پس از لغو تحریم‌های بین‌المللی شورای امنیت است٬ امکانی که منجر به افزایش فروش نفت به میزانی که ایران می‌خواهد، اتصال مجدد به شبکه مالی بین‌المللی و دریافت میلیاردها دلار از سرمایه‌های مسدود شده و سود حاصل از آن است.
نگرانی‌ها به توافق مخفی میان ایران و کشورهای ۵+۱ برمی‌گردد که راه را برای پیشبرد اهداف اتمی ایران هموار می‌کند. قابلیت صنعتی و تکنولوژیکی ایران برای ساخت سلاح اتمی در پیش از برجام یک سال تا ۶ ماه بود ولی اجرای این توافق جانبی و تجهیز ایران توسط غرب این قابلیت را در مدت زمان کمتری میسر خواهد کرد.
اینها در حالی است که دولت اوباما هنوز این قرار داد جانبی را به صورت رسمی اعلام نکرده است.
یک دیپلمات که در روند برنامه توافق اتمی با ایران کار می‌کند با درخواست مخفی ماندن نامش این سند جانبی و مخفی را در اختیار خبرگزاری آسوشیتدپرس گذاشته است.
این دیپلمات گفت: این توافق جانبی میان غرب و ایران به امضا رسیده و کاملا از برجام جداست.
این توافق مخفی به ایران این اجازه را خواهد داد که هزاران سانتریفیوژ را نصب کند و توان غنی‌سازی را با درصد بالا به دست آورد.
با استناد به آنچه آسوشیتدپرس بر مبنای این سند منتشر کرده است سانتریفیوژهای ایران پس از اجری این توافق جانبی می‌توانند سوخت راکتور، اورانیوم غنی شده برای تحقیقات پزشکی هسته‌ای و اورانیوم غنی شده مورد نیاز برای یک کلاهک هسته‌ای را تولید کنند. از سال یازدهم تا سال سیزدهم با توجه به این قرارداد جانبی٬ ایران می‌تواند سانتریفیوژهای نسل جدید نصب کند که این سانتریفیوژها قابلیت‌های اشاره شده را برای رژیم به ارمغان خواهد آورد.
این مدل‌های جدید شاید در تعداد کمتر از سانتریفیوژهای ایران پیش از توافق باشند اما از نظر کاربری و تولید بسیار پیشرفته‌تر هستند و تولید و خروجی آنها از غنی‌سازی بالاتری برخوردار است و این قابلیت امکان پیشرفت سریع در زمینه تسلیحاتی را برای ایران فراهم می‌کند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس اضافه می‌کند این سند مخفی به ایران اجازه می‌دهد تا با سانتریفیوژهای مدرن‌تری کار کند. به این ترتیب با فرا رسیدن «روز اجرا» در ژانویه ۲۰۱۸ فصل جدیدی از صنعت اتمی ایران به طور قانونی و با حمایت‌های صنعتی و تکنولوژیکی غرب آغاز می‌شود؛ امری که به خودی خود در صورت ادامه همکاری و پرهیز از ماجراجویی اتمی تهران مخاطره‌انگیز نیست اما در صورت «پاره کردن برجام» دنیا در مقابل ایرانی با قابلیتی اتمی بیشتری در مقایسه با پیش از برجام روبرو خواهد شد.
در این قرارداد مخفی آمده که ایران پس از گذشت ۱۱ تا ۱۳ سال می‌تواند ۵۰۶۰ سانتریفیوژ قدیمی خود را با ۳۵۰۰ سانتریفیوژ مدرن جایگزین کند. با توجه به موارد موجود در این توافق مخفی و به روزرسانی صنایع اتمی ایران، جمهوری اسلامی پس از اجرایی شدن مفاد موجود در تفاهم جانبی می‌تواند ظرف شش ماه به سلاح هسته‌ای دست یابد.
همچنین این قرارداد جانبی و دیگر اسناد برجام مشخص نمی‌کنند که چه قواعدی بر برنامه اتمی ایران پس از سال سیزدهم حاکم خواهد بود؟
تنها برداشتی که از این خلاء قراردادی می‌توان داشت این است که به دلیل عدم پیش‌بینی راهکار و نقشه راه مشخص٬ پس از این زمان جمهوری اسلامی می‌تواند برنامه اتمی خود را به هر سویی که می‌خواهد هدایت کند و تعداد سانتریفیوژها را افزایش داده، درصد و میزان غنی‌سازی را بالا ببرد و بمب اتمی بسازد.
چندی پیش بهروز کمالوندی٬ سخنگوی آژانس انرژی اتمی ایران به انتشار بخشی از این سند مخفی اعتراض کرد و گفت: «این اسناد سری بوده و قرار ما این بوده که این اسناد مخفی بمانند، ما فکر می‌کنیم که این اسناد توسط آژانس و به عمد برملا شده».
علی اکبر صالحی٬ رئیس آژانس انرژی اتمی ایران نیز در رابطه با مخفیانه بودن این اسناد گفت: «ما قرار نداشتیم این اسناد را در اختیار عموم قرار دهیم و اقدام آژانس تخلف از توافق میان طرفین است.»
همچنین این نکته بیانگر این مهم است که اوباما کنگره را مجبور به رای به توافقی کرده که از تمامی ابعاد آن بی‌خبر بوده است.
مشکل دیگر این تفاهم راهکارهایی است که برای برخورد با تخلفات احتمالی ایران در نظر گرفته شده است. بر روی کاغذ آمده که در صورت بروز تخلفات تحریم‌ها دوباره وضع خواهند شد اما آیا این امر عملا ممکن است؟
اوباما هم بارها تاکید کرده که در صورت تخلف ایران٬ تحریم‌ها به سرعت و آسانی دوباره وضع خواهند شد. اما حقیقت این است که برقرار کردن سریع تحریم‌ها آنطور که اوباما می‌گوید امکان‌پذیر نیست.
زمانی که هر ۴ لایه تحریم‌ها برداشته شوند٬ بازگشت آنها نیازمند تایید مجدد هر یک از پنج کشور عضو شورای امنیت خواهد بود. باید در نظر داشت که جلب‌نظر چین و روسیه برای وضع دوباره تحریم‌ها به راحتی که اوباما می‌گوید٬ نخواهد بود.
اما عکس العمل اوباما به این گزارش حسّاس اطلاعاتی چه بوده؟
دولت اوباما همواره تلاش می‌کند که از پاسخ‌گویی به این سوال‌ها سر باز بزند. اما زمانی که مستقیما از او در رابطه با گزارش سازمان‌های امنیتی آلمان و انستیتوی علوم و امنیت بین‌المللی سوال شد یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا گفت: «ما اعتقاد داریم که ایران هیچ نوع موادی در تقابل با برجام را به دست نیاورده».
نکته مهم این است که هر چقدر کاخ سفید تخلفات ایران را بیشتر نادیده می‌گیرد٬ جمهوری اسلامی در نقض برجام ثابت‌قدم‌تر می‌شود.
* منبع: موسسه گیت‌ستون
* نویسنده: مجید رفیع زاده
* مترجم: محسن بهزادکریمی
