مجید رفیعزاده – هر دو کشور ایران و سوریه از امضاکنندگان کنوانسیون بینالمللی منع سلاحهای شیمیایی هستند. پس از جنگ جهانی اول استفاده از سلاحهای شیمیایی و بیولوژیک با پروتکل ۱۹۲۵ ژنو، ممنوع و از سال ۱۹۹۷ لازمالاجرا اعلام شد.
توجه بینالمللی در حال حاضر معطوف به دولت سوریه شده که از سلاحهای شیمیایی علیه مردم بیگناه استفاده کرده است. با این وجود نقش مهم جمهوری اسلامی ایران در حملات، به عنوان همدست و شریک اسد را نباید نادیده گرفت.
وزیر امورخارجه آمریکا رکس تیلرسون به «مسئولیت اخلاقی» ایران در حمله شیمیایی سوریه اشاره کرده است. او اظهار داشت: « ضمن اینکه ما این وضعیت هولناک را همچنان زیر نظر داریم، ولی روش کار بشار اسد وحشیانه و در نهایت خشونت است. آنهایی که از او دفاع و حمایت میکنند، از جمله روسیه و ایران، نباید درباره اسد یا نیات او تردیدی داشته باشند. هر کس که با سلاح شیمیایی به مردم خودش حمله کند از اساس برای شأن انسانی هیچ احترامی قائل نیست و باید حساب پس دهد.»
با این وجود بحث این است که به نظر میرسد جمهوری اسلامی چیزی بیش از مسئولیت اخلاقی در قبال حمله شیمیایی اخیر برعهده دارد. از منظر حقوقی، دلایل قوی وجود دارد که نشان می دهد دولت ایران– بخصوص سپاه پاسداران و نیروهای ویژه قدس– به خاطر فعالیتهای انقلابیشان در سرزمینهای خارجی باید مسئول و پاسخگو باشد.
مسئولیت دولت ایران
دو موضوع اصلی برای بحث وجود دارد. اولی مربوط به مواد کنوانسیون منع سلاحهای شیمیایی، و دومی به حوزه دخالت ایران و اقدامات نظامیاش در جنگ داخلی سوریه ربط دارد.
هر دولت عضو کنوانسیون متعهد میشود که هرگز تحت هیچ شرایطی دست به اقدامات زیر نزند:
الف – توسعه، تولید، به دست آوردن از هر طریق، انباشت یا نگهداری سلاحهای شیمیایی، یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم سلاحهای شیمیایی به دیگران،
ب – استفاده از سلاحهای شیمیایی،
پ – زمینهسازی جهت هرنوع آمادگی نظامی برای کاربرد سلاحهای شیمیایی،
ت – کمکرسانی، تشویق یا ترغیب دیگران، به هرصورت ممکن برای درگیرشدن در فعالیتهایی که به موجب این کنوانسیون برای دولتهای عضو ممنوع شده است
ث. استفاده ازمواد ضد اغتشاش به عنوان یک روش جنگی
نیاز به توضیح نیست که اگر سپاه پاسداران ایران یکی از منابع مالی و اطلاعاتی و مشاوره رژیم بشار اسد نمیبود، دولت وی نمیتوانست سر پا بماند.
به علاوه سپاه قدس ایران به فرماندهی قاسم سلیمانی چنان در ارتش سوریه و ساختارهای اطلاعاتی آن نفوذ کرده که کنترل بسیاری از نهادهای مهم را در دست دارد. بسیاری از تصمیمگیریهای مهم در میدانهای سوریه را فرماندهان ایرانی انجام میدهند. همچنین ایران مزدورانی را استخدام و برای جنگ به سوریه اعزام میکند. با وجود همه این شواهد سخت است باور کنیم که ایران از حرکات تاکتیکی، استراتژیک و نظامی سوریه خبر ندارد.
وقتی پای کنوانسیون سلاحهای شیمیایی به میان میآید، باید گفت که دولت سوریه از توسعه، تولید، به دست آوردن از هر طریق و انباشت یا نگهداری سلاحهای شیمیایی ممنوع شده است. سئوال این است که آیا دولت سوریه بدون کمکهای فنی و نظامی نزدیکترین متحد خود، ایران، قابلیت تولید مواد شیمیایی را دارد؟ حتی اگر فرض کنیم که دولت سوریه قابلیت توسعه سلاحهای شیمیایی خود را داشته باشد، غیر ممکن است بدون کمک نظامی ایران بتواند آنها را «انباشت و نگهداری» کند. همچنین برای انتقال مستقیم یا غیرمستقیم سلاحهای شیمیایی به احتمال زیاد به حمایت نظامی ایران احتیاج دارد.
گذشته از این، کنوانسیون سلاحهای شیمیایی هر کشوری را از « کمکرسانی، تشویق یا ترغیب دیگران، به هر صورت ممکن برای درگیرشدن در فعالیتهایی که به موجب این کنوانسیون برای دولتهای عضو ممنوع شده است» بر حذر میدارد. بعلاوه در سال ۲۰۱۴ دولت سوریه به موجب شرایط کشورش و نیز طبق کنوانسیون سلاحهای شیمیایی از داشتن سلاح بهطور خاص منع شده است. اما این اولین بار نیست که سلاحهای شیمیایی علیه کودکان و مردان و زنان بیگناه به کار گرفته شده است. با وجود این ، دولت ایران به حمایت و تشویق همه جانبه دولت اسد ادامه داده است.
تیلرسون خطاب به ایران و روسیه گفته است: «از روسیه و ایران، بار دیگر، میخواهیم که از نفوذ خود بر رژیم سوریه استفاده کرده و اطمینان حاصل کنند که چنین حملات هولناکی دیگر هیچوقت اتفاق نیفتد.»
اما ایران هیچگاه نفوذ را خود برای متوقف کردن اسد در استفاده از چنین تاکتیکهای نظامی وحشیانه ای خرج نخواهد کرد. هدف اصلی این حملات نه کشتن مردم، بلکه وارد کردن شوک فوقالعاده و ارعاب و وحشت مخالفان است.از سال ۲۰۱۱ که جنگ سوریه شروع شد هیچ کدام از اعمال وحشیانه بشار اسد باعث نشده که دولت ایران دست از حمایت دولت شیعی سوریه بردارد. در واقع حتی کمکهای مالی، نظامی، اطلاعاتی و مشاورههای خود را به طرز قابل توجهی افزایش داده است.
نهایتا طبق جزییات کنوانسیون منع سلاحهای شیمیایی، دلایل قوی وجود دارد که دولت ایران و رهبران سوریه مسئول حملات شیمیایی سوریه هستند؛ این میتواند رهبران ایران و فرماندهانش را به دیوان کیفری بینالمللی ( ICC )بکشاند. بسیاری از مردم از جمله فعالان حقوق بشر در سوریه از سازمان ملل خواستهاند ایران را به خاطر جنایات جنگی مانند کشتار غیرنظامیان سوریه توسط ارتش یا سپاه قدس دادگاهی کند. با این وجود هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
روش دیگر برای فشار بر ایران شامل اعمال تحریم علیه نیروی قدس و سپاه پاسداران است، که به صورت علنی و پرهیاهو به نیروهای اسد کمک می رسانند.
*منبع: http://www.arabnews.com/node/1082361
*دکتر مجید رفیعزاده، شهروند ایرانی- آمریکایی، تحصیلکرده هاروارد و کارشناس علوم سیاسی است.
او متخصص در امور ایران و سیاست خارجی ایالات متحده، بازرگان و رئیس شورای بینالمللی آمریکایی است.
دکتر رفیعزاده در دو هیئت مدیره نشریه بینالمللی هاروارد و شورای روابط بینالملل دانشگاه هاروارد و اتاق بازرگانی آمریکا- خاور میانه مشغول به کار است.