Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۷۷ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1643‬‬
‫جمعه ‪ 16‬تا پنجشنبه‪ 22‬شهریورماه ‪1397‬خورشیدی‬

‫‪ -‬اینکـه برخلاف پیش بینی‌های‬ ‫دکترمح ّمدمص ّدق؛آسیبشناسییکشکست‬ ‫دکتـر متینـی در چنـد صفحـه‪،‬‬
‫طـرح – که شـاه را کانـون محوری‬ ‫بـه وقایـع ‪ 25‬تـا ‪ 28‬مـرداد ‪32‬‬
‫عمل ّیـات می‌دانسـت ‪ -‬در سراسـر‬ ‫اشـاره کـرده اسـت‪ .‬بـه نظـر مـن‪،‬‬
‫کمبـود اساسـی کتـاب وی‪ ،‬در‬
‫مذاکـرات‪ ،‬شـاه از همـکاری بـا‬ ‫همیـن بخـش چهـره می‌نمایـد‪ :‬بـا‬
‫توجـه به ایـن رویداد بسـیار مهم و‬
‫ط ّراحـان کودتـا خـودداری کـرد‬ ‫ح ّتی سرنوشـت سـاز‪ ،‬شایسـته بود‬
‫کـه دکتـر متینـی درنـگ و تحقیق‬
‫بطوریکـه «فشـار بی امان بر شـاه»‬ ‫بخش (‪)7‬‬ ‫* نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق‬ ‫بیشـتری دراین بـاره می‌نمود‪ .‬لازم‬
‫ضـرورت یافت؛‬ ‫بـود کـه مؤلـف محتـرم‪ ،‬اسـناد و‬
‫علی میرفطروس‬ ‫* دکتر جلال متینی * ناشر‪ :‬شرکت کتاب‪ ،‬آمریکا‪1384 ،‬‬ ‫مـدارک جدیـد دربـارة «کودتـا»‬
‫(‪chapter5; apendix B, P2‬‬ ‫را بررسـی م ‌یکـرد و خصوصـاً بـا‬
‫‪)chapter 10, P 88‬‬ ‫بررسـی گـزارش سـازمان سـیا و‬
‫‪ -‬اینکه برخالف پیش بین ‌یهای‬ ‫اسـناد سـ ّری وزارت امورخارجـة‬
‫آمریـکا (در آرشـیو م ّلـی آمریـکا)‬
‫طـرح‪ ،‬هیـچ یـک ازعلمـای معروف‬ ‫بـه ابهامـات و افسـانه‌های رایـج در‬
‫ایـن باره‪ ،‬نقطـة پایان م ‌یگذاشـت‪.‬‬
‫=در بررسی علل و عوامل سقوط دولت دکتر مص ّدق‪ ،‬بجای تأکید اغراق آمیز بر «توطئة انگلیس و آمریکا»‪ ،‬باید به مذهبـی (بروجـردی و کاشـانی) به‬ ‫از ایـن گذشـته‪ ،‬چـاپ عک ‌سهـای‬
‫درخواسـت‌های ط ّراحـان کودتـا‪،‬‬ ‫مختلـف از وقایـع مهـم ایـن دوره‬
‫پاسـخ مثبـت ندادنـد (‪chapter‬‬ ‫ضع ‌فهای درونی جبهة م ّلی و اشتباهات اساسی دکتر مص ّدق و خصوص ًا به واکنش نهائی مردمی تو ّجه کرد که خسته و‬ ‫(از جملـه چـاپ عک ‌سهـای مربوط‬
‫سرخورده و بی تفاوت‪ ،‬سرانجام به ص ِف مخالفان مص ّدق پیوستند‪.‬‬ ‫بـه ملّی شـدن صنعت نفـت‪ ،‬فرمان‬
‫‪)10, P 91‬‬ ‫عـزل دکتـر مصـ ّدق توسـط شـاه و‬
‫‪ -‬اینکه بیشـتر شـرکت کنندگان‬ ‫=افسانه ساز ‌یها و لاف و گزا ‌فهای کرمیت روزولت (فرماندة عمل ّیات سیا در تهران) امروزه ح ّتی برای دوستداران‬ ‫نخسـت وزیـری سرلشـگر زاهـدی‬
‫در عمل ّیـات‪ ،‬در لحظـة ح ّسـاس‪،‬‬ ‫و یـا چـاپ عک ‌سهـای مربـوط بـه‬
‫روز رفرانـدوم بـرای انحلال مجلس‬
‫دچـار تردیـد و بی تصمیمـی بودند‬ ‫صدیق مص ّدق نیز ارزش و اعتباری ندارد!‬ ‫شـورای م ّلـی) نیـز م ‌یتوانسـت بـه‬
‫و سـرانجام‪ ،‬بـی احتیاطی یا خیانت‬ ‫غنـای تاریخـی کتـاب بیفزایـد و به‬
‫رویدادهای گذشته – خصوصاً برای‬
‫یکی از افسـران ‪ -‬به آسـانی ‪ -‬باعث‬ ‫=با تو ّجه به اینکه در سا ‌لهای اخیر‪ ،‬اسناد بسیاری از کودتاهای معروف‪ ،‬منتشر شده‪ ،‬چرا سازمان «سیا» تمام‬ ‫جوانـان و دانشـجویان ‪ -‬عین ّیـت‬
‫لـو رفتن و شکسـت کودتـا گردید‪.‬‬ ‫پروند ‌ههای مربوط به سرنگونی دولت دکتر مص ّدق را نابود ساخته است؟‬
‫(‪chapter 6, P1; chapter 7,‬‬ ‫بیشـتری دهـد‪.‬‬
‫‪)P 47‬‬ ‫اسـت‪ .‬اردشـیر زاهـدی در ایـن بـاره ویلبـر (‪ ،)Donald Wilber‬یکی از‬
‫‪ -‬اینکـه در آغـاز عمل ّیات‪ ،‬معلوم‬ ‫تحلیل‌هـای ُسـ ّنتی دربـارة ‪28‬‬
‫مرداد و سـقوط دولت دکتر مص ّدق‪،‬‬
‫شـد کـه «همـه چیـز بـه اِشـکال‬ ‫مسـئولین اجرائـی عملیـات سـیا در‬ ‫می‌نویسـد‪:‬‬ ‫عمومـاً‪ ،‬بـا بـزرگ نمائـی و تأکیـد‬
‫برخـورد کرده اسـت»‪chapter( .‬‬ ‫«ریچـارد هلمـز (‪ )R. Helms‬که ایـران‪ ،‬در ایـن گـزارش‪ ،‬رونـد ته ّیـة‬ ‫اغـراق آمیـز و افسـانه ای دربـارة‬
‫مدت‌هـا ریاسـت سـیا را بـر عهـده طـرح و تدارک عمل ّیات برای تضعیف‬ ‫نقـش آمریـکا و انگلیس همـراه اند‬
‫‪)7, P44‬‬ ‫و از درک ضعف‌هـا و تضادهـای‬
‫‪ -‬اینکـه بـا تو ّجـه به قطـع کامل‬ ‫داشـت ‪ -‬در مصاحبـة تلویزیونـی و سـرنگونی دولت مص ّدق و چگونگی‬ ‫سـاختاری جبهـة م ّلی و اشـتباهات‬
‫روابـط دیپلماتیـک بیـن ایـران و‬ ‫بـا ‪ ،B.B.C‬اظهـار داشـت کـه سـیا شکسـت عملیات ‪ 25‬مرداد‪ ،‬ناامیدی‬ ‫اساسـی دکتـر مص ّدق غافـل اند‪ ،‬در‬
‫حالیکـه به نظر نگارنده‪ ،‬در بررسـی‬
‫انگلیس‪ ،‬سـازمان اطلاعاتی انگلیس‬ ‫رویـداد مه ّمـی کـه «آسـان ترین و‬
‫(‪ )MI6‬غیـر از چهـار‪ -‬پنـج تَـن‬ ‫ارزان ترین کودتـای جهان» نامیده‬
‫(بـرادران رشـیدیان و دو خبرنـگار‬ ‫شـده‪ ،‬بجـای تأکیـد اغـراق آمیز بر‬
‫«توطئة انگلیس و آمریکا»‪ ،‬نخسـت‬
‫روزنامـة اطلاعـات‪ :‬علـی جلالـی و‬ ‫بایـد بـه ضع ‌فهـای دورنـی جبهـة‬
‫ملّـی و اشـتباهات اساسـی شـخص‬
‫فـ ّرخ کیوانی) فاقد نفـرات‪ ،‬امکانات‬ ‫دکتـر مصـ ّدق و خصوصـاً بایـد بـه‬
‫واکنـش نهائـی مردمـی تو ّجـه کرد‬
‫و اطلاعـات لازم در ایـران بـود‪،‬‬ ‫کـه خسـته و سـرخورده و ناامیـد‬
‫و بـی تفـاوت‪ ،‬سـرانجام‪ ،‬بـه صـف‬
‫‪ -‬اینکـه تعـداد مأمـوران در مقـ ّر‬
‫مخالفـان مص ّدق پیوسـتند‪.‬‬
‫فرماندهـی عملیـات (نیکوزیا) فقط‬ ‫خوشـبختانه در سـا ‌لهای اخیـر‪،‬‬
‫مح ّققانی مانند مارک گازیوروسـکی‬
‫‪ 2‬مأمـور و ‪ 2‬ماشـین نویـس بودند‬ ‫( ‪، )Mark Gasiorowsk i‬‬
‫مالکول�م ب�رن( (�‪Malcolm By‬‬
‫کـه در نـگاه اول‪ ،‬بسـیار شـگفت‬ ‫‪ ،)rne‬اسـتفن دوریـل (‪Stephen‬‬
‫‪ ،)Dorril‬دکتـر فخرالدین عظیمی‬
‫انگیـز می‌نمـود و ارتبـاط مرکـز‬ ‫و دیگـران بـه ایـن ضعف‌هـا و‬
‫اشـتباهات و خصوصـاً بـه «نقـش‬
‫فرماندهـی کودتـا (نیکوزیـا) بـا‬ ‫کلیـدی ایرانیـان کـه بـه صورتـی‬
‫روزافـزون در مقابـل دکتـر مصـ ّدق‬
‫تهـران‪ ،‬بـا تأخیرهای فـراوان همراه‬ ‫صـف آرائی کردنـد» اشـاره کرده و‬
‫بـود (‪...)chapter 10 , P 85‬‬ ‫نیـز تردیدهـا و تزلز ‌لهـای شـاه در‬
‫همـه و همـه نشـان م ‌یدهـد که‬ ‫دسـت زدن بـه کودتا علیـه مص ّدق‬
‫و تأکیـد وی بـر «برکنـاری مص ّدق‬
‫طـرح سـازمان سـیا‪ ،‬بیشـتر به یک‬ ‫از طریـق مجلـس» را یـادآور شـده‬

‫طـرح سـاده لوحانه یـا خیالپردازانه‬ ‫انـد‪)11( .‬‬
‫امـروزه‪ ،‬اسـناد سـ ّری وزارت‬
‫شـبیه بـود تـا به یـک طـرح کودتا‪،‬‬ ‫امورخارجـة آمریـکا (در آرشـیو‬
‫م ّلـی آمریـکا) و نیز انتشـار گزارش‬
‫و بهمیـن جهـت‪ ،‬شکسـت آن ـ در‬ ‫سـ ّری سـازمان سـیا دربـارة‬
‫چگونگـی سـرنگونی حکومت دکتر‬
‫‪ 25‬مـرداد ‪32‬ـ محتـوم و مق ّدر بود‪.‬‬ ‫مصـ ّدق‪ ،‬افسـانه سـازی‌ها ولاف‬
‫و گزاف‌هـای کرمیـت روزولـت‬
‫بـا ایـن وجـود‪ ،‬گـزارش ویلبـر‬ ‫(فرمانـدة اصلـی عملیـات سـیا در‬
‫ایـران) را آشـکار سـاخته اسـت‬
‫دارای آگاهی‌هـا و اطلاعاتـی اسـت‬ ‫بطوریکـه نوشـته‌های وی در کتاب‬
‫«ضدکودتـا» (‪)Countercoup‬‬
‫کـه مـا را بـه چگونگـی جنبـش‬ ‫‪ -‬کـه تظاهـرات خودجـوش مـردم‬
‫در ‪ 28‬مـرداد را بـه حسـاب عوامل‬
‫خودبخـودی مـردم تهـران در روز‬ ‫خـود واریـز کـرده ‪ -‬ح ّتـی بـرای‬
‫دوسـتداران صدیـق دکتـر مصـ ّدق‬
‫‪ 28‬مـرداد ‪ 32‬آشـنا م ‌یکنـد‪ .‬ایـن‬ ‫نیز ارزش و اعتباری ندارد‪ ،‬آنچنانکه‬
‫آنجـا که سـرهنگ غلامرضـا نجاتی‬
‫آگاه ‌یهـا و اطلاعـات اگـر بـا دیگر‬ ‫– کـه در شـناخت و شناسـاندن‬
‫نهضـت م ّلـی دکتـر مصـ ّدق‪ ،‬آثـار‬
‫گزارش‌هـا (خصوصاً بـا گزارش‌های‬ ‫ارزشـمندی منتشـر کـرده‪ -‬کتـاب‬
‫روزولـت را «یـک نوشـتة تبلیغاتـی‬
‫هندرسـون‪ ،‬سـفیر آمریکا در ایران)‬ ‫بـه توصیـة گرداننـدگان سیاسـت‬
‫خارجـی آمریـکا» م ‌یداند که هدف‬
‫تلفیـق شـوند‪ ،‬م ‌یتوانـد در ترسـیم‬ ‫آن‪« ،‬تجلیـل از سـازمان «سـیا» و‬
‫عمل ّیـات مح ّیرالعقـول آن در برابـر‬
‫واقعـی رویـداد م ّهمـی کـه ‪ -‬بـه‬ ‫افـکار عمومـی آمریکائیـان در آغـاز‬

‫نادرسـتی ‪« -‬کودتـای ‪ 28‬مـرداد‬ ‫دهـة ‪ 80‬بـوده اسـت» (‪.)12‬‬
‫آنچـه کـه بـه اعتقـاد غلامرضـا‬
‫‪ »32‬نامیـده شـده‪ ،‬کمـک نمایـد‪.‬‬ ‫نجاتی‪ ،‬قوام و اسـتحکام می‌بخشـد‬
‫و بـر آن ُمهـر تأئیـد می‌زند‪ ،‬سـخن‬
‫اسـناد سـ ّری وزارت امور خارجة‬ ‫اردشـیر زاهدی اسـت کـه در طول‬
‫وقایـع منجـر بـه ‪ 28‬مـرداد ‪32‬‬
‫آمریـکا (در آرشـیو م ّلـی آمریـکا)‬ ‫سند سازمان «سیا»‪:‬‬ ‫– خـود‪ -‬از بازیگـران اصلـی بـوده‬

‫(‪ )19‬نیـز بـا ارائـة آگاهی‌هـای‬ ‫افزایش فشار بر شاه برای همکاری در کودتا‬

‫دقیقـی از مخالفـت شـاه بـا کودتـا‬

‫و علاقـة وی بـه برکنـاری مص ّدق از‬ ‫تصمیـم گرفـت «پیـروزی» خـود در مطلق عوامل سـازمان سـیا در تهران‬

‫طریـق مجلـس‪ ،‬چگونگی شکسـت‬ ‫ایـران را تکذیـب نکند زیـرا تبلیغات و تصمیـم بـه تو ّقف عمل ّیـات را بازگو‬

‫عمل ّیـات ‪ 25‬مـرداد‪ ،‬ناامیدی مطلق‬ ‫خوبـی بـود‪ .‬سـیا در ‪ 1961‬متح ّمـل می‌کنـد و ع ّلـت اصلـی طـرح کودتـا‬

‫عوامـل سـیا در تهـران و تصمیم به‬ ‫ناکامـی در عمل ّیات «خلیج خوک»‌ها را نـه منافـع اقتصـادی بلکـه «تـرس‬

‫تو ّقف عمل ّیـات به اصطلاح «کودتا»‬ ‫علیـه کوبـا شـده بـود و می‌خواسـت از کمونیسـم و ُسـلطة حـزب تـوده‬

‫را بازگـو می‌کنـد‪ .‬ایـن اسـناد‪،‬‬ ‫بـه نوعـی «پیـروزی» خـود را نشـان بـر ایـران» م ‌یدانـد‪ .‬ویلبر بـه تاریخ‪،‬‬

‫خصوصـاً علـل اجتماعـی و روانـی‬ ‫کـرد»(‪)apendix D, P3‬‬ ‫دهـد تـا بتوانـد بودجـه اش را ‪ -‬کـه زبان و ادبیات فارسـی آشـنائی کامل‬
‫جنبـش خودبخودی مردم تهران در‬ ‫موجودیتش به آن بسـتگی داشـت ‪ -‬داشـت و کتاب‌هائـی دربـارة باغ‌های بیشـتری را طلـب نمایند؟‬

‫توجیـه کنـد‪ .‬ایـن سـازمان بـه نقش ایـران و آثـار و ابنیـة تاریخـی ایـران بـا وجـود لحـن محتاطانـة ویلبـر‪ - ،‬اینکه سرلشـگر زاهدی تا ساعت روز ‪ 28‬مرداد ‪ 32‬و «سـقوط آسـان‬
‫ناچیـزی که در ایـران ایفاء کرده بود‪ ،‬تألیـف کـرده بود‪ .‬او در طـرح ت‪ .‬پ‪ .‬گزارش او – به روشـنی – شتابزدگی ‪ 5/4‬بعـد از ظهـر روز ‪ 28‬مـرداد‪ ،‬در و شـگفت انگیـز دولـت مصـ ّدق» را‬
‫برای این مقصود‪ ،‬تو ّسـل ُجسـت‪ .‬سیا آژاکـس‪ ،‬مسـئول ّیت امـور تبلیغاتی را در تنظیـم طـر ِح ت‪ .‬پ ‪ .‬آژاکـس یـک خانـة امن ّیتـی‪ ،‬مخفـی بـوده‪ ،‬بخوبـی نشـان م ‌یدهـد‪.‬‬
‫و عـدم پیـش بینی‌هـای لازم در (‪)chapter 8, P 69‬‬
‫«ادامه دارد»‬ ‫بـا ایـن اقـدام‪ ،‬تاریـخ را جعـل کـرد‪ .‬بـر عهده داشـت‪.‬‬

‫افـکار عمومـی آمریـکا را منحـرف بـا توجـه بـه اینکـه در سـا ‌لهای تـدارکات اساسـی کودتـا را آشـکار‬

‫‪ -11‬نگاه کنید به‪ :‬مص ّدق و کودتا (مجموعة مقالات)‪ ،‬صص ‪،115-110 ،16 ،15‬‬ ‫سـاخت و زمینـة دشـمنی بین مردم اخیـر‪ ،‬اسـناد بسـیاری از کودتاهـای می‌سـازد‪:‬‬

‫ایـران و آمریـکا را ‪ -‬کـه دوسـتان معـروف (از جملـه کودتـای گواتمالا‪ - ،‬اینکـه‪ :‬ویلبـر و همکار انگلیسـی ‪ 297 ،293‬و ‪...‬‬
‫نزدیـک و بـرای دو نسـل‪ ،‬مت ّحـد هم شـیلی‪ ،‬اندونـزی‪ ،‬آرژانتیـن و ‪ )...‬او‪ ،‬داربیشـر (‪ )Darbyshire‬بـه ‪ -12‬غلامرضا نجاتی‪ ،‬جنبش م ّلی شدن صنعت نفت ایران‪ ،‬صص ‪321-317‬‬
‫‪ -13‬اردشیر زاهدی‪ ،‬خاطرات‪ ،‬ص ‪269‬؛ رازهای ناگفته‪ ،‬ص ‪165‬‬ ‫مـدت ‪ 17‬روز (از ‪ 13‬مـه ‪ 1953‬تـا‬ ‫منتشـر شـده و بـا توجـه بـه اینکـه‬ ‫بودنـد ‪ -‬فراهـم آورد ‪)13( »...‬‬
‫‪ 30‬مه ‪ 23 = 1953‬اردیبهشـت تا ‪9‬‬ ‫‪ C.I.A‬تمـام پروند‌ههـای مربـوط به‬ ‫بـه روایـت روزنامـه نـگار و مح ّقق‬
‫‪ -14‬تاریخ معاصر ایران (فصلنامة تخ ّصصی)‪ ،‬شمارة ‪ ،35‬ص ‪68‬‬ ‫خـرداد ‪ )1332‬بر روی طرح‪ ،‬مطالعه‬ ‫کودتـا را نابـود سـاخته اسـت (‪)18‬‬ ‫انگلیسی اسـتفن دوریل (‪Stephan‬‬
‫ارزش و اهم ّیـت گـزارش ویلبر چقدر‬ ‫‪ :)Dorril‬آیزنهـاور پـس از مطالعـة‬
‫‪15- htttp://www.nytimes.com/‬‬ ‫و کار کردنـد (‪)chapter 2, P5‬‬ ‫گـزارش روزولـت چنیـن نوشـت‪:‬‬
‫‪library/world/mideast/041600iran-cia-index.html‬‬ ‫‪ -‬اینکـه سـازمان سـیا در آن‬ ‫می‌توانـد باشـد؟‬ ‫«گزارش او بیشتر به داستان شباهت‬
‫‪16- The secret CIA History of the Iran coup, 1953:‬‬ ‫زمـان بـرای کمـک به طـرح ت‪ .‬پ‪.‬‬ ‫چـرا سـازمان ‪ C.I.A‬ا ّولیـن‪ ،‬مهم‬ ‫داشـت‪ ،‬تـا به یک واقعیـت تاریخی!»‬
‫‪www.crytome.org/cia-iran/all.html or: http://www.gwu.‬‬ ‫آژاکـس‪ ،‬هیچ عامل نظامـی در ایران‬ ‫تریـن و «شـاهکار» تجربـة کودتائـی‬
‫‪edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB28/index.html‬‬ ‫نداشت و سـرهنگ بازنشسته‪ ،‬عباس‬ ‫خـود را نابـود کـرده اسـت؟ آیـا این‬ ‫(‪)14‬‬
‫‪ -17‬بخ ‌شهائی از این گزارش در روزنامة «اطلاعات سیاسی‪ -‬اقتصادی»‪،‬‬

‫شمار ‌ههای ‪ 1‬و ‪ ،2‬مهر و آبان ‪ 1379‬و ماهنامة «پیام امروز»‪ ،‬شمارة ‪ ،41‬مهرماه‬
‫گـزارش سـازمان «سـیا» ‪ -‬بـا نام اسـناد و مـدارک دارای چنـان جعـل فرزانگان (افسـر سـابق مخابرات) نیز ‪ 1379‬انتشار یافت و سپس‪ ،‬حداقل سه ترجمه از متن کامل این گزارش‬

‫منتشر گردید‪:‬‬ ‫پیـش از آن در هیـچ عملیات نظامی‬ ‫و لاف و گزافـی بـوده که می‌توانسـت‬ ‫«تاریخچـة عمل ّیات سـ ّری سـیا برای‬
‫شـرکت نکرده بـود و در مـورد وقایع‬ ‫افسـانة «پیـروزی ‪ »C.I.A‬را بربـاد‬ ‫سـرنگونی مص ّدق در ‪ - »1953‬ابتدا‬
‫اسناد سازمان سیا دربارة کودتای ‪ 28‬مرداد و سرنگونی دکتر مص ّدق‪،‬‬ ‫پیـش رو‪ ،‬هیـچ چیـز نمـی دانسـت‪،‬‬ ‫دهـد؟ آیا مسـئولان سـازمان ‪C.I.A‬‬ ‫در ‪ 80‬صفحـه در روزنامـة نیویـورک‬
‫بـا آتـش زدن و نابـود کـردن ایـن‬ ‫تایمـز (‪ 16‬آوریل و ‪ 18‬ژوئن ‪)2000‬‬
‫ترجمة غلامرضا وط ن دوست‪ ،‬با مقدمة همایون کاتوزیان‪ ،‬مؤسسة فرهنگی‬ ‫(‪)apendix D, P3‬‬ ‫اسـناد خواسـته اند تا هم این پروندة‬ ‫منتشـر شـد (‪ )15‬و سـپس متـن‬
‫‪ -‬اینکـه سرلشـگر زاهـدی‪ ،‬فاقـد‬ ‫«پُـر از خالـی» یـا «کوهـی که موش‬ ‫کامـل آن ‪ -‬در ‪ 169‬صفحـه‪ -‬انتشـار‬
‫رسا‪ ،‬تهران‪1379 ،‬؛ اسرار کودتا‪ :‬اسناد سیا دربارة سرنگونی دولت مص ّدق‪،‬‬ ‫هرگونـه طـرح دقیـق یـا سـازمان‬ ‫زائیـده بود» را از نظر جهانیان پنهان‬ ‫یافت (‪ )16‬و به عنوان «سـند بسـیار‬
‫و نفـرات نظامـی بـود و هیـچ یـک‬ ‫کننـد؛ و هـم – بعنـوان فرمانـده و‬ ‫م ّهـم»‪ ،‬مورد تو ّجة پژوهشـگران قرار‬
‫ترجمة حمید احمدی‪ ،‬نشر نی‪ ،‬تهران‪1379 ،‬؛ آمریکا و تح ّولات ایران‪ :‬اسناد‬ ‫از افسـران مذکـور در طـرح کودتـا‬ ‫برنـدة عملیـات‪ -‬در برابـر رقیب خود‬ ‫گرفت و در ایران نیز بازتاب گسـترده‬
‫را نمی‌شـناخت و لـذا «نمـی شـد‬ ‫(سـازمان اطلاعاتـی انگلیس)‪ ،‬سـهم‬ ‫یافت (‪ .)17‬نویسـندة گزارش‪ ،‬دونالد‬
‫و مدارک آزاد شدة دولت ایالات متحدة آمریکا دربارة جنبش م ّلی شدن‬ ‫روی سرلشـگر زاهـدی حسـاب‬

‫صنعت نفت‪ ،‬ترجمه سید صادق خ ّرازی‪ ،‬وزارت امور خارجه‪ ،‬تهران‪.1380 ،‬‬

‫‪18- New York Times,‬‬
‫‪May 29. 1997, p 19‬‬
‫‪19- U.S. National Archives‬‬
‫‪Building, Washington, D. C‬‬