Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و هقتم ـ شماره ۲۸۶ (دوره جديد
P. 14

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1۷52‬‬
                                                                                                                                                                                                     ‫جمعه ‪ ۱6‬تا پنجشنبه‪ 22‬آبانماه ‪۱۳۹۹‬خورشیدی‬

‫«ایرانیت» را هم چون ساختگی بود‬        ‫زندگی و مرگ میس لمبتون‪ ،‬ایران شناس نامدار‬                                                                                                                      ‫تا همین چند سال پیش‪ ،‬تصویر‬
‫رد کردم)‪ .‬در آن زمان‪ ،‬البته‪ ،‬اسلام‬                                                                                                                                                                   ‫امپریالیسم بریتانیا دراذهان عمومی‬
‫نقش سیاسییی را که ‪ ۱۰‬یا ‪۱۵‬‬            ‫در حسابهای بانکی خارج از ایران پسانداز کرده‪،‬‬               ‫امیر طاهری‬                           ‫با انتشار اسناد وزارت امور خارجه انگلستان‬                      ‫کاریکاتوری بود از یک مرد چاق و‬
‫سال بعد در ایران پیدا کرد‪ ،‬نداشت‪.‬‬     ‫دولت فروغی طی نامهای رسماً از دولت انگلیس‬                                                       ‫مربوط به ایران در ایام جنگ دوم جهانی برای‬                      ‫چله با یک کلاه لگنی بر سر‪ ،‬یک‬
‫دانشجویان ایرانی در انگلستان و دیگر‬   ‫میخواهد نشانی این حسابهای بانکی را در‬           ‫میس لمبتون‪ ،‬سرنخ‬                                ‫بسیاری از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران‬                          ‫سیگار برگ در دهان و یک پرچم‬
‫کشورهای غربی‪ ،‬کمترین توجهی‬            ‫اختیار دولت ایران قرار دهد تا دولت اقدامات‬      ‫فحاشیهای بیبیسی‬                                 ‫تردیدی باقی نمانده است که در پشت پرده‬                          ‫یوینون جک بجای کمربند‪ .‬قهرمان‬
‫به اسلام سیاسی نداشتند و غالباً‬       ‫قانونی را برای بازپس گرفتن آن مبالغ هنگفت به‬                                                    ‫بسیاری از فحاشیهای مطبوعات ایران و بخش‬                         ‫کاریکاتور «جان بول» نام داشت و‬
‫شیفته مسلکهای اروپائی ـ به ویژه‬       ‫نفع خزانه ایران بهعمل آورد‪ .‬پاسخ دولت انگلیس‬        ‫علیه رضاشاه‬                                 ‫فارسی بیبیسی علیه رضاشاه بعد از ترک ایران‬                      ‫نماینده مناسبی بود برای قومی که‬
‫مارکسیسم و سوسیالیزم ـ بودند‪.‬‬         ‫به تقاضای دولت فروغی در این حد بود‪ ،‬که اینها‬                                                    ‫و تبعید به جزیره موریس و سپس ژوهانسبورگ‪،‬‬                       ‫ناپلئون بناپارت از آن بهعنوان «ملت‬
‫کسی نمیپرسید که کی مسلمان‬                                                                       ‫ــــــــــ‬                            ‫دستهای سفارت انگلیس در تهران و میس‬
‫است و کی مسلمان نیست‪ .‬ایرانی بودن‬                           ‫تبلیغات جنگی است!‬                    ‫محمد پورداد‬                                                                                                     ‫دکانداران» یاد میکرد‪.‬‬
‫کافی بود‪ .‬از شش عضو هیأت مدیره‬        ‫برخلاف بسیاری از مطبوعات لجام گسیخته‬                       ‫ـــــــــ‬                                                    ‫لمبتون قرار داشت‪.‬‬                      ‫اگر قراربود «جان بول» یک همتای‬
‫انجمن دانشجویان ایرانی در انگلستان‬    ‫ایران بعد از سوم شهریور‪ ،۱۳2۰‬و نیز سیاستمداران‬                                                  ‫چند روزی پس از استعفا و عزیمت رضاشاه از‬                        ‫مؤنث داشته باشد چه تصویری ممکن‬
‫فقط سه تن مسلمان بودند‪( .‬یک تن‬        ‫«نرخ روز»‪ ،‬روزنامه اطلاعات در شمار معدودی از‬                     ‫میس لمبتون‬                     ‫ایران‪ ،‬بحث این اتهام نسبت به شاه مستعفی که‬
‫مسیحی آشوری‪ ،‬یک تن یهودی و‬            ‫مطبوعات ایران قرار داشت که علیرغم فشارهای‬                                                       ‫وی بخشی از جواهرات سلطنتی را با خود از ایران‬                           ‫بود به ذهن ما خطور کند؟‬
                                      ‫میس لمبتون نه به پیشواز نیروهای متفقین رفت‬      ‫آوردن نرخ برابری ریال در برابر لیره استرلینگ‬    ‫خارج کرده در مطبوعات و مجلس شورای ملی‬                          ‫همتای مؤنث «جان بول» فقط‬
                   ‫یک تن بهائی)‪.‬‬      ‫و نه به رقص و پایکوبی به بهانه سقوط «دیکتاتور»‬  ‫بیشتر بالا میگیرد‪ .‬چه‪ ،‬گلشائیان و نیز ابوالحسن‬  ‫مطرح شد و بالا گرفت و همزمان بخش فارسی‬                         ‫میتوانست یک پیر دختر لاغر اندام و‬
                                                                                      ‫ابتهاج مدیر بانک ملی در برابر تقاضای مربوط به‬                                                                  ‫قد بلند‪ ،‬با چشمانی کنجکاو و روحی‬
                  ‫نگاه از بالا‬                     ‫و فحاشی علیه رضاشاه پرداخت‪.‬‬        ‫پائین آوردن نرخ برابری ریال مقاومت سختی به‬                ‫بی بی سی به این شایعات دامن زد‪.‬‬                      ‫ماجراجو باشد ـ زنی شبیه «مانی پنی»‬
                                      ‫در حقیقت سرمقاله ‪ ۱۹‬شهریور ‪۱۳2۰‬‬                 ‫خرج میدهند‪ .‬هدف لندن و مسکو که در آن ایام‬       ‫در مقابله با این شایعات‪ ،‬دولت فروغی هیأتی را‬                   ‫در کتابهای ایان فلمینگ (سری‬
‫در پایان جلسه سخنرانی در‬              ‫اطلاعات را تحت عنوان «تأثر مردم» در اعتراض‬      ‫ایران را در اشغال نظامی خود داشتند در تقلیل‬     ‫به ریاست عباسقلی گلشائیان کفیل وزارت دارائی‬                    ‫جیمز باند) یا دوشیزه «آن کاترین‬
‫محل اتحادیه دانشگاه لندن‪ ،‬خانم‬        ‫به تجاوز نیروهای متفقین و نادیده گرفتن اصل‬      ‫ارزش برابری ریال از آنرو بود که بتوانند مخارج‬   ‫مأمور تحقیق در باره این شایعات کرد‪ .‬هیأت‬                       ‫سوینفورد لمبتون» که ایرانیان او را‬
‫لمبتون اصرار کرد که بحث ما ادامه‬      ‫بیطرفی ایران‪ ،‬بولارد سفیر انگلیس و میس‬          ‫نگهداری‪ ،‬بخصوص خرید ارزاق مورد نیاز سربازان‬     ‫گلشائیان در پی بازدید از جواهرات سلطنتی در‬                     ‫به عنوان «میس لمبتون» میشناسند‪.‬‬
‫یابد‪ .‬در نتیجه به اتفاق او و چند‬      ‫لمبتون وابسته مطبوعاتی او بهمنزله مخالفت‬                                                        ‫بانک ملی ایران تائید کرد که سرقتی از جواهرات‬                   ‫میس لمبتون که در ‪ ۱۹‬ژوئیه‬
‫تن از دانشجویان حاضر ـ دوستان‬         ‫شخصی رضاشاه با سیاستهای متفقین تلقی‬                      ‫خود را در بازارهای ایران تقلیل دهند‪.‬‬                                                                  ‫گذشته در سن ‪ ۹6‬سالگی درگذشت‪،‬‬
‫عزیزم شادروان حمید عنایت‪ ،‬حسن‬         ‫کردند که در نتیجه به توقیف اطلاعات بهمدت‬        ‫بدنبال انتشار این شایعه از بخش فارسی‬                           ‫سلطنتی صورت نگرفته است‪.‬‬                         ‫یکی از برجستهترین ایرانشناسان‬
‫رسولی‪ ،‬حمید محامدی و مهرداد بهار‬                                                      ‫بیبیسی که رضاشاه میلیونها از خزانه ایران را‬     ‫در پی این گزارش سفارت انگلیس در تهران‬                          ‫نیمه دوم قرن بیستم به شمار میرفت‪.‬‬
‫در گوشهای نشستیم و به بحث ادامه‬                                ‫شش روز انجامید‪.‬‬                                                        ‫و به احتمال بسیار خانم لمبتون از بخش فارسی‬                     ‫پژوهش معروف او در زندگی ایران‬
‫دادیم تا سرایدار آمد و از ما خواست‬    ‫برای سر ریدر بولارد سفیر متفرعن انگلیس‬                                                          ‫بی بی سی میخواهند همچنان به سخنپراکنی‬                          ‫روستائی ـ زیر عنوان «رعیت و ارباب‬
‫که بیرون برویم‪ .‬پس از آن چند‬          ‫در ایران که او نیز احترامی برای ایرانیان قائل‬                                                   ‫علیه رضاشاه و سرقت جواهرات سلطنتی توسط‬                         ‫در ایران» ـ یک اثر کلاسیک به شمار‬
‫دیدار دیگر نیز داشتیم‪ ،‬بهویژه برای‬    ‫نبود‪ ،‬پیوستن میس لمبتون که به زبان فارسی‬                                                        ‫رضاشاه و نیز اینکه رضاشاه مبالغ هنگفتی در‬                      ‫میرود‪ .‬نوشتههای او درباره دستور‬
‫مصاحبهای برای مجله «پژوهش» ـ‬          ‫تسلط کامل داشت به دایره کارمندان سفارت در‬                                                       ‫بانکهای خارجی از محل خزانه ایران پس انداز‬                      ‫زبان فارسی و واژگان فارسی نیز هنوز‬
‫ارگان انجمن دانشجویان ایرانی در‬       ‫آن ایام بحرانی موهبتی نطلبیده بود‪ .‬در حقیقت‬                                                     ‫دارد‪ ،‬ادامه دهند با این توضیح که عباسقلی‬                       ‫هم خواندنی است و هم آموزنده‪.‬‬
‫انگلستان ـ که در آن زمان بهعنوان‬      ‫بسیاری از پژوهشگران از میس لمبتون با توجه به‬                                                    ‫گلشائیان سرپرست وزارت دارایی از آنرو ترغیب‬                     ‫اما شهرت میس لمبتون نه بخاطر‬
‫عضو هیأت مدیره انجمن و دبیر‬           ‫وابستگیهای او با اینتلجنس سرویس بریتانیا به‬                                                     ‫شده که موضوع سرقت جواهرات را تکذیب کند‬                         ‫پژوهشهای روستائی اوست و نه به‬
‫فرهنگی‪ ،‬سردبیریاش را بر عهده‬          ‫عنوانرئیسسفیریادمیکنند!بولاردهنگامتسلیم‬                                                         ‫که به او قول دادهاند مقام او را که تا آن زمان‬                  ‫سبب رقابتاش با میرزا عبدالعظیم‬
‫داشتم‪ .‬یکی دوبار هم به اتفاق چند‬      ‫اعتبارنامههای خود به رضاشاه‪ ،‬میس لمبتون را نیز‬                                                  ‫سرپرست موقت دارائی بوده به وزارت ارتقاء دهند‪.‬‬                  ‫خان قریب‪ .‬اگر قرار باشد تاریخ میس‬
‫دوست دانشجو خانم لمبتون را برای‬       ‫به همراه خود به نزد رضاشاه برد و هم حیرت و هم‬                                                   ‫دستورالعمل دیگر سفارت انگلیس در تهران به‬                       ‫لمبتون را فراموش نکند‪ ،‬بخاطر نقش‬
‫«چای و سمپاتی» در هتل استراند‬         ‫شک و تردید رضاشاه را از دیدن زن انگلیسی جوانی‬                                                   ‫بیبیسی‪ ،‬حاوی این نکته بود که ولو گزارش‬                         ‫سیاسی او در یک دوران کوتاه اما‬
‫ملاقات کردیم‪ .‬در آن زمان «مدرسه‬       ‫که به زبان فارسی تسلط داشت برانگیخت‪ .‬بهدلیل‬                                                     ‫هیأت گلشائیان حقیقت داشته باشد‪ ،‬اما لیستی‬                      ‫حساس از ایران بحرانزدۀ قرن بیستم‬
‫السنه شرقیه» یکخانم استادبرجسته‬       ‫تبلیغات و فحاشیهای بی بی سی علیه رضاشاه بود‬                                                     ‫که بر اساس آن جواهرات سلطنتی ممیزی شده‪،‬‬
‫دیگر هم داشت‪ :‬مری بویس که‬             ‫که محمد رضاشاه پهلوی نیز کینهای عمیق نسبت‬                                                       ‫لیست درستی نبوده و سرقت قطعاتی از جواهرات‬                                            ‫خواهد بود‪.‬‬
‫کارشناس پارسی پیش از اسلام بود‪.‬‬                                                                                                       ‫سلطنتی توسط زنان دربار رضاشاه پیش از تهیه‬                      ‫میس لمبتون متعلق به نسل‬
‫برخلاف لمبتون که همواره از بالا به‬                   ‫به میس لمبتون در دل داشت‪.‬‬                                                                                                                       ‫دوم یا سوم اشرافزادگان انگلیسی‬
‫ایران و ایرانیان مینگریست‪ ،‬نگاه بویس‬  ‫میس لمبتون البته در پی انقلاب اسلامی‬                                                                        ‫لیست موجود صورت گرفته است‪.‬‬                         ‫بود که زندگی خود را وقف دفاع و‬
‫هم سطح بود‪ .‬بویس براستی شیفته‬         ‫و زندگی در تبعید برخی از ایرانیان نامدار در‬                                                     ‫تیرگی روابط سر ریدر بولارد سفیر انگلیس در‬                      ‫گسترش امپراتوری کردند (و گاه‬
‫ایران بود و هرگز اجازه نمیداد که‬      ‫انگلیس دین خود را نسبت به آنان با توصیههای‬                                                      ‫تهران و میس لمبتون با گلشائیان بر سر گزارش‬                     ‫حتی جان خود را در سنگرهای‬
‫احساسات امپریالیستی بر درکاش از‬       ‫غیر مستقیم به مقامات انگلیسی در ارائه اجازه‬                                                     ‫تکذیب خبر جعلی سرقت جواهرات سلطنتی‬                             ‫فلاندر و آردن فدا کردند)‪ .‬با استقلال‬
‫واقعیت ایران امروز سایه بیفکند‪ .‬آن‬                                                                                                    ‫چندی بعد بر سر پیشنهاد متفقین برای پائین‬                       ‫ایالات متحده در قرن هژدهم‪ ،‬مسیر‬
‫لمبتون‪ ،‬برعکس‪ ،‬هرگز موفق نشد‬                     ‫اقامت یا پناهندگی به آنان ادا کرد!‬                                                                                                                  ‫نگاه امپریالیستهای انگلیسی بیش‬
‫احساسات امپریالیستی خود را مهار‬                                                                                                                                                                      ‫از همیشه به سوی شرق معطوف‬
‫کند‪( .‬شاید این واقعیت که بویس‬         ‫سرانجام در ‪ ۱۹۵۳‬کرسی «مدرسه‬          ‫دمکراسی مؤثرترین راه برای رویاروئی‬        ‫اتحاد شوروی به کمونیستهای ایرانی‬        ‫احتمال جنگ‪ ،‬اهمیت استراتژیک ایران‬       ‫شد‪« .‬مرد جوان به شرق برو!» شعار‬
‫خون ایرلندی داشت دلیل آزادی او از‬     ‫السنه شرقیه» را که متعلق به‬          ‫با مسلکهای شمولگرا (توتالیتاریست)‬         ‫که هرگز نتوانسته بودند یک پایگاه‬        ‫بار دیگر در لندن مورد توجه قرار گرفت‪.‬‬   ‫نامجویان و حادثهطلبان بود‪ .‬در مورد‬
                                      ‫«ولادیمیرمینورسکی» ـ ایرانشناس‬       ‫نیست؟ برای ما‪ ،‬پاسخ این پرسش‬              ‫وسیع مردمی بدست آورند‪ ،‬برای اولین‬       ‫سازمان اطلاعاتی بریتانیا «بریتیش‬        ‫میس لمبتون‪ ،‬این شعار تبدیل شد به‬
         ‫عواطف امپریالیستی بود!)‬      ‫نامدار ـ بود به ارث برد‪ .‬بین ترک‬     ‫روشن است‪ .‬اما میس لمبتون چنین‬             ‫بار امکان داد که نظرات و آرمانهای‬       ‫اینتلجنس» که از سالهای دهه ‪۱۹2۰‬‬
‫او‪ ،‬بیتردید به ایران‪ ،‬زبان فارسی و‬    ‫تهران و استادی «السنه شرقیه»‬         ‫نمیاندیشید‪ .‬او همواره ایرانیان را‬         ‫خود را از طریق دهها نشریه و کتاب در‬     ‫به بعد چندان توجهی به ایران نداشت‬                 ‫«زن جوان به شرق برو!»‬
‫اسلامعلاقهمندبود‪.‬اماهرگزنمیتوانست‬     ‫خانم لمبتون یک دوران شش ساله‬         ‫مانند کودکانی بدون مسؤولیت میدید‬          ‫بازار سیاست عرضه کنند‪ .‬بریتانیا به‬      ‫(زیرا کار ایران را به شرکت نفت ایران و‬
‫ایران را همسطح بریتانیای آرمانی‬       ‫اسرارآمیز گذراند‪ .‬در آن شش سال‬       ‫که نیازمند سرپرست و قیم هستند‪.‬‬            ‫نوبه خود با تأسیس احزاب و انجمنهای‬      ‫انگلیس سپرده بودند) بار دیگر به احیا و‬          ‫آموزشگاه امپراتوری‬
‫خود قرار دهد‪ .‬من هرگز دانشجوی‬         ‫او نخستین نوشتههای خود را درباره‬     ‫ملتی که ‪ ۹۰‬درصد آن از دهقانان‬             ‫لیبرال و دمکرات و تجهیز هیأت حاکمه‬      ‫گسترش شبکه خود در ایران پرداخت‪.‬‬
‫«مدرسه السنه شرقیه» نبودم‪ ،‬اما‬        ‫ایران آماده انتشار کرد‪ .‬اما به ظن‬    ‫فقیر و بی سواد تشکیل میشد و ‪۱۰‬‬            ‫سنتی ایران برای حفظ و تقویت نفوذ‬        ‫خانم لمبتون یکی از مهرههای این‬          ‫برای آماده کردن سفر خود به‬
‫دوستانی که در آنجا درس میخواندند‪،‬‬     ‫قوی‪ ،‬او یک نقش سیاسی نیز داشت‪.‬‬       ‫درصد بقیه از طبقات متوسط بیمناک‬           ‫خود میکوشید‪ .‬در این میان بازیگر‬                                                 ‫شرق‪ ،‬میس لمبتون در ‪ ۱۹۳2‬در‬
‫به اتفاق بویس را ترجیح میدادند‪.‬‬       ‫با بهرهگیری از شبکه گسترده آشنایان‪،‬‬  ‫از آینده و ثروتمندان فاقد وجدان‬           ‫سومی نیز حضور داشت‪ :‬شرکت نفت‬                           ‫مأموریت جدید بود‪.‬‬        ‫مدرسه «السنه شرقیه» نامنویسی کرد‪.‬‬
‫از اواسط دهه ‪ ۱۹6۰‬میلادی‪ ،‬آن‬          ‫رابطان و دوستان در ایران‪ ،‬میس‬        ‫اجتماعی‪ ،‬نمیتوانست به دمکراسی‬                                                     ‫در ‪ ،)۱۳۱8( ۱۹۳۹‬در آغاز جنگ‬             ‫این مدرسه برای آموزش زبانهای‬
‫لمبتون توجه خود را بیش از همیشه‬       ‫لمبتون در دوران بحران ملی شدن‬        ‫بیاندیشد‪ .‬از دید خانم لمبتون‪ ،‬ایران‬                          ‫ایران و انگلیس‪.‬‬      ‫جهانی دوم‪ ،‬ایران زیر سلطنت رضاشاه‬       ‫آسیائی (از جمله فارسی و هندی) به‬
‫به مطالعه نقش سیاسی اسلام در ایران‬    ‫نفت ایران به شکل ارائه و اجرای‬       ‫با منابع نفتی و موقعیت سوقالجیشی‬          ‫بدون تردید‪ ،‬یکی از موفقیتهای‬            ‫بزرگ‪ ،‬چندان مطبوعاتی نداشت که‬           ‫کارمندان دولت بریتانیا و شرکتهای‬
‫معطوف کرد‪ .‬شورش مذهبی خرداد‬           ‫دسایس گوناگون علیه دولت دکتر‬         ‫استثنائیاش‪ ،‬مهره مهمی بود در شطرنج‬        ‫میس لمبتون هماهنگ کردن هر سه‬            ‫یک رایزن سفارت انگلیس را بطور‬           ‫انگلیسی فعال در امپراتوری تأسیس‬
‫‪ ۱۳۴2‬به رهبری خمینی که نشان‬           ‫محمد مصدق ـ که با ملی کردن نفت‬       ‫قدرتهای بزرگ که پس از شکست‬                ‫بازیگر ـ یعنی بریتانیا‪ ،‬شوروی و شرکت‬    ‫تمام وقت مشغول کند‪ .‬بههمین‬              ‫شده بود و سالها بعد با نام جدید‬
‫داد مذهب هنوز هم میتواند در ایران‬     ‫روی کار آمده بود ـ کمک کرد‪ .‬چند‬      ‫نیروهای محور‪ ،‬بناچار آغاز میشد‪.‬‬           ‫نفت ـ در صحنه مطبوعاتی ایران بود‪.‬‬       ‫سبب‪ ،‬بیتردید میس لمبتون بخش‬             ‫«مدرسه مطالعات خاوری و آفریقائی»‬
‫نقش سیاسی بازی کند‪ ،‬در واقع تائید‬     ‫و چون نقش میس لمبتون در آن‬           ‫چه نیروئی ممکن بود ایران را در‬            ‫بعدها‪ ،‬مخالفان بریتانیا و شوروی‪ ،‬از‬     ‫عمده توانائیهای خود را صرف ایجاد‬        ‫به صورت یکی از مهمترین بخشهای‬
                                      ‫سالها هنوز در پرده اسرار قرار دارد‬   ‫برابر کمونیسم حفظ کند و زیر نفوذ‬          ‫دسیسه «توده ـ نفتی» سخن گفتند‪.‬‬          ‫شبکهای از دوستان و آشنایان کرد که‬       ‫دانشگاه لندن مقام خود را تثبیت کرد‪.‬‬
      ‫تئوریهای میس لمبتون بود‪.‬‬        ‫زیرا مدارک رسمی مربوط به آن جزو‬      ‫غرب نگاه دارد؟ پاسخ دوشیزه لمبتون‬         ‫در نخستین نگاه‪ ،‬شگفتیآور به نظر‬         ‫ـ در موقع مناسب ـ میتوانستند به‬         ‫در مدرسه «السنه شرقیه» لندن‪ ،‬خانم‬
‫آشنائی و مکاتبات میس لمبتون با‬        ‫اسناد دولتی است که فقط پس از ‪۷۵‬‬                                                ‫میرسید که روزنامههای ارگان حزب‬          ‫پیشرفت هدفهای امپراتوری در ایران‬        ‫لمبتون شاگرد «سر همیلتون گیب»‬
‫برخی از چهرههای سیاسی ـ مذهبی‬         ‫سال در دسترس عموم قرار میگیرد‪.‬‬                         ‫ساده بود‪ :‬اسلام!‬        ‫کمونیست هوادار شوروی با پول و‬                                                   ‫خاورشناس نامدار بود و بههمین سبب‬
‫ایران ـ مانند محمد بهشتی‪ ،‬مرتضی‬       ‫(یعنی باید نزدیک به ‪ 2۰‬سال دیگر‬      ‫بدیهی است که بریتانیا همواره از حربه‬      ‫کاغذ یک شرکت نفتی انگلیسی و‬                                   ‫کمک کنند‪.‬‬         ‫میتوانست امیدوار باشد که خیلی زود‬
‫مطهری‪ ،‬علامه طباطبائی‪ ،‬مهدی‬           ‫صبر کنیم!)‪ .‬اما تردید نیست که‬        ‫مذهب برای حفظ و توسعه نفوذ خود در‬         ‫«خط دادن» یک عضو سفارت بریتانیا‬         ‫کمتر از دو سال پس از ورود خانم‬          ‫در شبکه گستردۀ امپراتوری جائی‬
‫بازرگان و محمد مفتح ـ به او امکان‬     ‫میس لمبتون در هماهنگی حملات‬          ‫ایران و شبه قاره هند بهره گرفته بود‪ .‬اما‬  ‫منتشر گردد‪ .‬اما باید به یاد بیآوریم که‬  ‫لمبتون به تهران‪ ،‬ایران در یک برخورد‬
‫داد که پیدایش فرقه خمینیه را از‬       ‫مطبوعاتی در ایران علیه مصدق ـ‬        ‫نظریه میس لمبتون در مورد نقش اسلام‬        ‫در آن زمان هدف اصلی شکست هیتلر‬          ‫‪ ۹‬روزه با متفقین شکست خورده و‬                                 ‫بدست آورد‪.‬‬
‫آغاز تعقیب کند و برای نخستین بار‬      ‫حملاتی که در آن مطبوعات حزب‬          ‫برای مبارزه با کمونیسم در ایران‪ ،‬تنها‬     ‫بود و اتحاد نیروهای ضد فاشسیم کامل ًا‬   ‫اشغال شده بود‪ .‬رضاشاه در راه تبعید‬      ‫اما دهه ‪ ۱۹۳۰‬میلادی سالهای‬
‫در صحنه آکادمیک غربی به معرفی آن‬      ‫توده نیز شرکت داشت نقش مهمی‬          ‫متکی بر این سنت دیرین امپراطوری‬                                                   ‫قرار داشت و تعیین سرنوشت ایران به‬       ‫بحران اقتصادی‪ ،‬سردرگمی سیاسی و‬
‫پردازد‪ .‬در یک مقاله معروف و تاریخی‪،‬‬   ‫بازی کرد‪ .‬عامل ارتباط او با تودهای‬   ‫نبود‪ .‬خانم لمبتون از کودکی شدیداً‬                    ‫طبیعی به نظر میرسید‪.‬‬         ‫بریتانیا و متفق تصادفیاش ـ اتحاد‬        ‫بطور کلی نفس بریدگی امپراتوری بود‪.‬‬
‫که هنوز هم ارزش علمی فوقالعاده‬        ‫ـ نفتیها‪ ،‬روحانیون هوادار انگلیس‬     ‫مذهبی بود (کلیسای انگلستان) و سالها‬       ‫خانم لمبتون چنان در کار هماهنگ‬          ‫جماهیر شوروی سوسیالیستی ـ محول‬          ‫در ‪ ۱۹۳8‬آشکار بود که میس لمبتون‬
‫دارد‪ ،‬میس لمبتون به معرفی دکترین‬      ‫و سران بعضی قبایل و عشایر‪ ،‬یک‬        ‫بعد در نقش یک واعظ غیر کشیشی‬              ‫کمونیستها‪ ،‬لیبرالها و سنتیها در‬         ‫گردیده بود‪ .‬در همان حال‪ ،‬مطبوعات‬        ‫‪ 26‬ساله شانس چندانی برای آفریدن‬
‫«ولایت فقیه» پرداخت و بدین سان‬        ‫استاد دیگر «السنه شرقیه» بود بنام‬    ‫جای مهمی در ساختار کلیسایی بدست‬           ‫صحنه سیاسی ایران موفق بود که در‬         ‫ایران یک دوران رشد نامنتظر را آغاز‬      ‫یک زندگی پرحادثه و هیجانانگیز در‬
‫افکار آشفته خمینی را در یک‬            ‫«آر‪.‬سی‪.‬زهنر» که در حساسترین‬          ‫آورد و سرانجام به صلیب «اگوستین‬           ‫سال ‪ ۱۹۴۳‬در ‪ ۳۱‬سالگی با دریافت‬          ‫کرد‪ .‬هنگامی که «آن لمبتون» به‬           ‫خدمت امپراتوری ندارد‪ .‬یک سال بعد‪،‬‬
‫چارچوب فلسفی ـ سیاسی قرار داد‪.‬‬                                             ‫قدیس» یکی از مهمترین افتخارات‬             ‫«فرمان امپراطوری بریتانیا» (‪)OBE‬‬        ‫عضویت سفارت انگلیس در تهران‬             ‫اما‪ ،‬با برخاستن صدای طبلهای جنگ‪،‬‬
‫تصادف روزگار بود یا نه‪ ،‬آن لمبتون‬          ‫لحظات در تهران ظاهر میشد‪.‬‬       ‫مذهبی کلیسای انگلستان نایل آمد‪.‬‬           ‫از سوی جرج ششم پادشاه انگلستان‬          ‫درآمد‪ ،‬پایتخت شاهنشاهی تنها چهار‬        ‫امپراتوری تردید زده مجبور شد بخود‬
‫در ‪ ۱۹۷۹‬میلادی (‪ )۱۳۵8‬فقط‬                                                  ‫لمبتون صمیمانه معتقد بود که فقط‬                                                   ‫روزنامه داشت که از آنها فقط یکی ـ‬       ‫آید و برای رویاروئی با مرگبارترین‬
‫چند ماه پس از به قدرت رسیدن‬               ‫رویاروئی با میس لمبتون‬           ‫مذهبمیتواندانگلستانراعلیهانحطاط‬                       ‫مورد تجلیل قرار گرفت‪.‬‬       ‫اطلاعات ـ بطور جدی حرفهای تلقی‬          ‫حریفان تاریخ خود ـ آلمان نازی‬
‫خمینی در تهران‪ ،‬بازنشسته شد و‬                                              ‫اخلاقی و سرانجام سقوط اقتصادی‬             ‫میس لمبتو ن د ر مأ مو ر یت‬              ‫میشد‪ .‬دو سال بعد‪ ،‬اما‪ ،‬نزدیک به ‪2۰‬‬      ‫و ایتالیای فاشیست ـ آماده شود‪.‬‬
‫به مسقطالراس خانوادگی خود در‬          ‫در ‪ ۱۹6۰‬برای نخستین بار خانم‬         ‫و سیاسی و پیروزی کمونیسم حفظ‬              ‫سیاسیاش مجموعاً هفت سال در‬              ‫روزنامه در تهران آغاز به انتشار کرده‬    ‫بدینسان میس لمبتون توانست با‬
‫«دارام» در شمال انگلستان نقل مکان‬     ‫لمبتون را در لندن دیدم‪ .‬در آن زمان‬   ‫کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬او فکر میکرد که‬            ‫تهران فعالیت داشت ـ هفت سالی‬            ‫بودند‪ .‬از آنجا که واردات کاغذ روزنامه‬   ‫بهرهگیری از تحصیلات خود و تسلطاش‬
‫کرد‪ .‬بدینسان یک کتاب سیاسی‪،‬‬           ‫او فقط ‪ ۴8‬سال داشت اما به نظر من‬     ‫اسلام میتواند همان نقش را در ایران‬        ‫که یکی از پرحادثهترین دورانهای‬          ‫در انحصار متفقین بود ـ که در عینحال‬     ‫بر زبان فارسی‪ ،‬در نقش یک سرباز خط‬
‫اطلاعاتی‪ ،‬آکادمیک و احساسی که‬         ‫که تازه از دبیرستان درآمده بودم‪،‬‬     ‫بر عهده گیرد‪ .‬او هرگز تصور نمیکرد‬         ‫تاریخ معاصر ایران را در بر میگرفت‪.‬‬      ‫همه چاپخانههای کشور را نیز در کنترل‬     ‫مقدم امپراتوری در ‪ ۱۹۳۹‬به عضویت‬
‫‪ ۴۰‬سال پیش از آن در آستانه جنگ‬        ‫بسیار سالخورده جلوه میکرد‪ .‬مناسبت‬    ‫که روزی ایران شاهد اتحاد بخشی از‬          ‫در آن هفت سال ایران اشغال شد‪،‬‬           ‫داشتند ـ نقش سفارتخانههای بریتانیا‬      ‫کادر سیاسی سفارت انگلیس درآید‪.‬‬
‫جهانی دوم گشوده شده بود‪ ،‬بسته شد‪.‬‬     ‫دیدار‪ ،‬سخنرانی میس لمبتون بود‬        ‫روحانیت شیعه باشد با گروههای الحادی‬       ‫پادشاهی به تبعید رانده شد‪ ،‬و با‬         ‫و شوروی در راهنمایی روزنامههای‬          ‫(خانم لمبتون نخستین بار در سال‬
‫در پایان یک جلسه «چای و‬                                                    ‫کمونیست و ضد غرب‪ .‬تصور او این بود‬         ‫حضور ارتش سرخ‪ ،‬تمامیت ارضیاش‬            ‫نوخاسته در تهران اهمیتی ویژه داشت‪.‬‬      ‫‪ ۱۹۳۴‬میلادی برای گذراندن تعطیلات‬
‫سمپاتی» و یک برخورد فلسفی دیگر‬                ‫درباره ایران و هویت ایرانی‪.‬‬  ‫که روحانیت شیعه همواره هوادار غرب‬         ‫مورد تهدید قرار گرفت‪ .‬در آن سالها‬                                               ‫به ایران رفت و در اصفهان اقامت گزید‪،‬‬
‫با میس لمبتون‪ ،‬به مهرداد بهار گفتم‪:‬‬   ‫در بخش گفت و شنود پس از‬                                                        ‫بود که میس لمبتون به این نتیجه‬                            ‫سه بازیگر‬             ‫در سال ‪ ۱۹۳۵‬لیسانس و در سال‬
‫این خانم ایرانیها را بچه حساب‬         ‫سخنرانی‪ ،‬من از اینکه سخنران اسلام‬      ‫بطور کلی و بویژه بریتانیا خواهد بود‪.‬‬    ‫رسید که بزرگترین تهدید علیه ایران‬                                               ‫‪ ۱۹۳۹‬دکترایش را دریافت کرد)‪ .‬عنوان‬
‫میکند! مثل اینکه اگر ما را به حال‬     ‫را ستون فقرات «ایرانیت» قلمداد‬                                                 ‫در شمال کشور به شکل کمونیسم‬             ‫از آنجا که بریتانیا و شوروی در آن‬       ‫رسمی میس لمبتون‪ ،‬بعنوان عضو‬
‫خودمان ول کنند‪ ،‬یک کاری دست‬           ‫کرده بود‪ ،‬ابراز نارضایی کردم‪ .‬نظر‬              ‫توطئه علیه مصدق‬                 ‫آمیخته با قومگرائی شکل میگیرد‪.‬‬          ‫زمان متحد بودند‪ ،‬با یک توافق ضمنی‬       ‫دیپلماتیک سفارت بریتانیای کبیر در‬
                                      ‫من این بود که اسلام یکی از اجزای‬                                               ‫بر اساس آن نتیجهگیری‪ ،‬میشد‬              ‫اجازه دادند که مرامها و مسلکهای‬         ‫دربار پهلوی‪ ،‬رایزن مطبوعاتی بود‪ .‬اما‬
             ‫خودمان خواهیم داد!‬       ‫مهم هویت ایرانی است‪ ،‬اما ستون‬        ‫آن لمبتون در پایان خدمت خود‬               ‫انتظار داشت که لمبتون تحول ایران‬        ‫گوناگون در روزنامههای نوبنیاد عرضه‬      ‫به یقین میتوان گفت که میس لمبتون‬
‫مهرداد خندید و گفت ‪ :‬شاید هم‬          ‫فقرات ایرانی بودن نیست‪( .‬واژه‬        ‫در تهران‪ ،‬به انگلستان بازگشت و‬            ‫در مسیر دمکراسی را تجویز کند‪ .‬مگر‬       ‫شود‪ .‬تأسیس حزب توده ایران با کمک‬        ‫از عنوان دیپلماتیک و رایزن مطبوعاتی‬
                                                                                                                                                                                                     ‫بعنوان یک پوشش برای مأموریتی‬
                    ‫پر بد نمیگه!‬                                                                                                                                                                     ‫پیچیدهتر استفاده میکرد‪ .‬با بالاگرفتن‬
   9   10   11   12   13   14   15   16   17   18