Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۲۴۸ (دوره جديد
P. 12
صفحه - Page 12 - 1۲شماره 1۷1۴
جمعه ۱۸تا پنجشنبه ۲۴بهمنماه ۱۳۹۸خورشیدی
تأملات بهنگام؛ «هامون» ،سی سال بعد؛ دو قرن فراز و نشیب مطبوعات درایران ()1۵6
خست :زمینهی تاریخی
احمد‌احـرار ( کیهان لندن شماره ) 133۷
دگراندیشان داخلی ،محصول این ایران ،ابراهیم حاتمیکیای تازه از = سال ،1368شروع تهدید وزیر جنگ و فرماندۀ کل قوا یکی بیطرفی در سیاست خارجه مستوفی کنار رفت و بار دیگر قرعه
کشمکش جناحی بر سر قدرت بود. تخم درآمده با «مهاجر»اش ،به مدد دورانی جدید از باز ِی است .روزی امیر اقتدار محمودخان که در زمان فترت و غیبت مجلس بهنام مشیرالدوله افتاد .جز او ،در
دوپینگ و حمایت ارباب قدرت ،سودای مر د م فر یبی د ر تا ر یخ انصاری ،که گاهگاه بهنیابت و فوقالعاده اهمیت دارد ،یکی تسریع میان رجال سیاسی ایران ،کسی نبود
از طرف دیگر ،بد نیست به این موضوع رقابت و عرضاندام در بازی بزرگان را جمهوری اسلامی است. نمایندگی از طرف وزیر جنگ در در افتتاح دورۀ پنجم .و با این سه که شایستۀ صدارت در چنان زمان و
هم اشاره شود که بیشت ِر دار و دسته داشت .همچنین در اتفاقی نادر ،سه روزهای نخست فروردین هیأت وزرا حاضر میشود ،بهدستور اصل است که بهعقیدۀ من و آقایان،
سیدمحمد خاتمی در وزارت فرهنگ و کارگردا ِن زن -رخشان بنیاعتماد، این سال با عزل حسینعلی وزیر جنگ با مشیرالدوله در هیأت سپردن زمان فترت بهایشان یکی از چنان اوضاعی باشد.
ارشاد اسلامی آن دوره ،بچهمذهبیهای پوران درخشنده و تهمینه میلانی– با منتظریازقائممقامیرهبری خشونت میکند و به او میفهماند مورخالدوله سپهر ،در خاطرات
مهندسیخوانده سابقا چماقداری بودند فیلمهای قابل قبول («پول خارجی»، شروع شد و دو ماه پس از آن کارهای خوب بوده است. سیاسی خود ،مشیرالدوله را چنین
که پس از چند سال درگیری با اهل «عبور از غبار» و «بچههای طلاق») واقعه ،روحالله خمینی به که باید کنارهگیری نماید». درین جلسه مشیرالدوله حضور توصیف میکند« :میرزا حسن خان
هنر و فرهنگ و تلاش برای «ارشاد» در بخش مسابقه سینمای ایران حضور لقاءالله متصل گردید .اکبر مشیرالدوله که عمری را به نیکنامی نداشت و فروغی از وکلا تشکر کرد. پیرنیا مشیرالدوله دانشمند حقوقدان
و سرکوب آنها ،به سبب معاشرت با رفسنجانی و علی خامنهای، و عزت نفس و با حفظ پرستیژ گذرانده شاه از قدرت سردار سپه نگران است و متخصص در قانون و قضا ،دیپلومات
این جماعت ،قدری از خشکمغزی و داشتند. به اشتراک ،امور کشور را بود ،مسلماً حاضر نبود خشونتهای و در نهانی میکوشد خود را از چنگ روشنبین و مآلاندیش ،دارای ذوق
خشونت مذهبیشان کاسته شده بود. جوایز اصلی جشنواره آن سال اما در دست گرفتند و به تلویح وزیر جنگ خود را تحمل کند ،علاوه او خلاص کند ،توسل به مستوفی تشکیلاتی و قدرت کار مستمر و ثابت
ُز َعمای این جماعت همچنین دچار میان «هامون» و «مهاجر» تقسیم شد و تصریح ،شکل جدیدی بر آن موقعیت را چنان میدید که و مشیرالدوله برای ریاست وزراء ممزوج به حزم و احتیاط بود .بر امیال
نوعی مشنگی شبهعرفانی بودند که و باقی فیلمهای نامبرده -بجز «مادر» از حکومتورزی در نظام کلیۀ اختیارات در دست وزیر جنگ خویش تسلط کامل داشت و در برابر
مایهاش ،آرزوی پیریزی «هنر نوین که دو جایزه برای بازیگران نقش اول جمهوری اسلامی را به است و هیچ نقطۀ اتکائی که بتوان بههمین منظور بوده است. مصائب عظیم خونسردی نشان میداد
دینی» بود .چنین هنری از چشمانداز زن (رقیه چهرهآزاد) و نقش دوم مرد باشندگان ایرانزمین ،نوید قانون را با آن حفظ کرد وجود احمدشاه بهفکر افتاد که با اعزام و با سرانگشت تدبیر نقشۀ نمایندگان
آنها ،قرار بود هم «معناگرا» و هم (اکبر عبدی) گرفت -دست خالی از ندارد ،حیثیت دوستی او و حفظ ولیعهد به آذربایجان ( ۲۵سرطان اجانب را خنثی میکرد .علاوه بر
«پستمدرن» باشد .معجونی از تلفیق این رقاب ِت دولتفرموده بازگشتند. دادند. آبروی وزرایش بیش از هر چیز مورد )۱۳۰۲مرکز قدرتی در برابر سردار احترام به قوانین ،پایبند قانون اخلاقی
باورهای شیعهگری ،عرفان شرقی و اینکه چرا جوایز آن سال اینگونه = دم و دستگاه رهبر ِی علاقهاش بود .البته چنین شخصیتی سپه ایجاد کند .دولتآبادی میگوید: نیز بود .احتراز وی از اقدامی که لطمه
اگزیستانسیالیسم غربی که بایستی تقسیم شد ،قدری دیرتر در ادامه این وقتی که ببیند کار به جایی برسد که «ماه محرم رسیده است و در ادارۀ به آزادی انتخابات وارد سازد به حد
در زرورق مظاهر هنر و عرفان اسلامی سلسله مطالب خواهد آمد اما پیش از پاچه و ران حوالۀ وزیری از وزرای قشونی روضهخوانی میکنند ،شاه وسواس میرسید .اگر میشنید یک
آن ،اشاره به زمینه تاریخیای که آن کابینه داده شود ،برای او بس ناگوار بهملاحظۀ سردار سپه به مجلس نفر انتخابکننده در دو حوزه رأی
پیچیده شود. روضهخوانی نظامیان آمده است، داده بیاغراق لرزه بر اندامش مستولی
میآید. سردار سپه هم با مشیرالدوله میشد .فکر تعویض صندوق یا قرائت
فخرالدین انوار (معاون سینمایی جشنواره کذایی در آن برگزار شد، جدید کشور ،برای سوا ِر او با کمال شهامت گفت که حاضر رئیسالوزراء اندکی دورتر نشسته آراء مجهول و موهوم از مخیلهاش
خاتمی در آن دوره) ،همراه زیردستش بیفایده نخواهد بود. امور شدن ،به زمان و نیست با وزیر او بدین نهج گفتگو شود خطور نمیکرد .برای قبول ریاست
سیدمحمدبهشتیشیرازی(مدیرعامل ظاهرسازی مفصلی نیاز و سپس از جلسۀ هیأت دولت خارج است. دولت تمایل مجلس شورای ملی را
وقت «بنیاد سینمایی فارابی») سالها سال ،۱۳۶۸شروع دورانی جدید از داشت و از این رو ،قدری شاه به رئیسالوزرا گفته بود بیاطلاع کافی نمیدانست و موافقت افکار
برای عمل آورد ِن چنین معجونی به باز ِی مردمفریبی در تاریخ جمهوری گشایش ظاهری و تاکتیکی شد و تصمیم به استعفا گرفت. سردار سپه ،فرمان حکومت آذربایجان عامه را از شرایط اساسی و ضروری
این در و آن در زده بودند و همه جور اسلامی است .روزهای نخست فروردین در سیاستهای فرهنگی در اینجا مورد دیگری نیز پیش ولیعهد را صادر کنند .فرمان صادر
ترفندی را -از اکران مستمر فیلمهای این سال با عزل حسینعلی منتظری از حکومت را برای نیل به این آمد که مشیرالدوله آن را مستقیماً میشود و بهصحۀ شاه میرسد و وزیر میشمرد»...
تارکوفسکی و پاراجانف در سینماهای قائممقامی رهبری شروع شد و دو ماه مقصود ،لازم دید« .وزرات تهدیدی برای خود دید و آن توقیف داخله به آذربایجان تلگراف میکند با تمام این اوصاف ،تندباد حوادث
دولتی گرفته تا تأمین بودجه برای پس از آن واقعه ،روحالله خمینی به فرهنگ و ارشاد اسلامی» قوامالسلطنه بود .سردارسپه چوب را و ولیعهد آمادۀ مسافرت میشود چنان بود که کابینۀ مشیرالدوله را
ساختنمشابههایوطنی ِعرفونیچنین لقاءالله متصل گردید .اکبر رفسنجانی بهزعامتسیدمحمدخاتمی به بید زد که چنار بلرزد! بدین معنی (قصدش این بوده در آنجا با رؤسای نیز درهم پیچید و به رئیسالوزرای
آثاری -برای نیل به این مقصود ،امتحان و علی خامنهای ،به اشتراک ،امور کشور و «سازمان صداوسیما» به که روز ۲۷صفر ۱۶( ۱۳۴۲میزان عشایر بند و بست تشکیل بدهد) .شاه قانونشناس و قانونمدار مجال
کرده بودند .برخی از رندان اهل هنر رادر دستگرفتندوبه تلویحو تصریح، ریاستمحمدهاشمی(برادر )۱۳۰۲قوامالسلطنه را توقیف کرد برای خداحافظی از ولیعهد از مجلس
هم که طی آن سالها دندانهای این شکل جدیدی از حکومتورزی در کوچک رفسنجانی) ،دو (بهاتهام توطئۀ قتل سردار سپه). روضه خارج میشود ،بدیهی است قدرتنمایی نداد.
دو مدی ِر کذا را شمرده بودند ،راه به راه نظام جمهوری اسلامی را به باشندگان بازوی اجرای این فریبکاری مخالفین سردار سپه مرعوب شده سردار سپه میداند شاه کجا میرود دکتر باستانی پاریزی در «تلاش
فیلمنامههای ِعرفونی روی میز آنها ایرانزمین ،نوید دادند .سایه شوم و کابینۀ مشیرالدوله مقاومت خود را و برای چه میرود ،اما هیچ بهروی آزادی ـ محیط سیاسی و زندگانی
میگذاشتند و بابت ساخت فیلمهای آن اما ِم جنایتکاران که از سر مردم جدید بودند. در برابر تهدیدات وزیر جنگ از دست خود نمیآورد و خودداری میکند... مشیرالدوله پیرنیا» بهتفصیل و تحلیل
جفنگبیمخاطب،بودجههایمیلیونی فرسوده ایران کم شد ،بیشینه جامعه =آنکه اما تمامی قابلیتها داد .سردار سپه پس از دستگیری قوام در آن د ِم آخر که ولیعهد میخواهد وقایع این دوره پرداخته و چنین
زخمی از سرکوبهای خونین و جنگ و منابع تولید معجون مورد بهوسیلۀ یکی دو نفر از امرای لشکر، روانه شود ،هیأت دولت را تهدید
میگرفتند. فضاحتبار هشت ساله ،با شنیدن نظر مدیران وقت سینمای رئیسالوزرا و برخی از وزرای دیگر کرده نارضایی خود را به مسافرت او، آورده است:
سال ۱۳۶۸خورشیدی ،برای وعده جفنگ «سازندگی» و تبدیل دولتی ایران را داشت، را تهدید کرد که اگر استعفا ندهند به شاه و به وزراء میرساند و کوشش «روز ۲۸شوال ۱۳۴۱مطابق با ۲۴
ساختن معجون مورد نظر مدیران ایران به ژاپ ِن اسلامی ،به قول شاملو، داریوش مهرجویی بود که چنین و چنان خواهم کرد ،و بر اثر بسیار شاه و ولیعهد و هیأت دولت خرداد (جوزای) ۱۳۰۲فرمان زیر بنام
وقت سینمای کشور ،فرصت مناسبی به «آفتابگونهای» دوباره فریفته شدند. به پیروی از َم ِنش رندانه و همین تهدیدات هم کابینۀ مشیرالدوله در اجرای فرمان و فرستادن ولیعهد مشیرالدوله از طرف شاه صادر و همان
دست داد و به قول اهل منطق: دم و دستگاه رهبر ِی جدید کشور، بادشناسانه رفیقش عباس تصمیم به استعفا گرفته قبل ازظهر بکلی بینتیجه مانده و ولیعهد با
«مقتضی موجود و مانع مفقود» شد. برای سوا ِر امور شدن ،به زمان و کیارستمی ،پا به وادی روز ۲۹میزان ۱۳۰۲خورشیدی نهایت خفت نقل مکان کرده بهخانۀ روز منتشر گردید:
گشایش نسبی فضای فرهنگی که ظاهرسازی مفصلی نیاز داشت و از ِعرفونبازی گذاشت و با برابر ۱۱ربیعالاول ۱۳۴۲قمری (۲۲ خود برمیگردد ...شاه ،بعد از این از «چون برای خدمت مهم ریاست
ناشی از مرگ خمینی و نورسیدگ ِی این رو ،قدری گشایش ظاهری و ساختن «هامون» ،معجونی اکتبر )۱۹۲۹در قصر صاحبقرانیه سردار سپه گله میکند و میگوید وزرائی وجود شخص کافی لایقی لازم
دستگاه رهبری جدید جمهوری تاکتیکی در سیاستهای فرهنگی فراتر از انتظار این مدیران به حضور شاه رفته استعفانامۀ خود شما ولیعهد را از رفتن به آذربایجان بود ،لذا جناب اشرف مشیرالدوله را که
اسلامی بود ،به سینماگران کاربلد حکومت را برای نیل به این مقصود، و نوچههای فرهنگیشان، منع کردید ،سردار سپه جواب میدهد کمال مرحمت و اعتماد بایشان داریم
ایرانی مجال داد تا هر کدام -آگاهانه لازم دید« .وزرات فرهنگ و ارشاد در ویترین اولین جشنواره را تقدیم کرد. اعلیحضرت هم در صدور فرمان به ریاست وزراء منصوب و برقرار
یا ناآگاه ،خواسته یا ناخواسته -در این اسلامی» به زعامت سیدمحمد «فج ِر» پس از خمینی ،قرار حکومت آذربایجان ولیعهد با من فرمودیم که با نهایت اطمینان به
عرصه طبعآزمایی کنند .آنکه اما تمامی خاتمی و «سازمان صداوسیما» به گر فلک یک صبحدم با من گران مشورت نکردید وال ّا عرض میکردم مراحم مخصوص شاهانه بانجام وظایف
قابلیتها و منابع تولید معجون مورد ریاست محمد هاشمی (برادر کوچک داد. مشغول شوند ۲۸ .شهر شوال »۱۳۴۱
نظر مدیران وقت سینمای دولتی ایران رفسنجانی) ،دو بازوی اجرای این باشد سرش صلاح نیست!» دو روز بعد مشیرالدوله وزرای خود
را داشت ،داریوش مهرجویی بود که فریبکاری جدید بودند .بر اساس این یوسف مصدقی -برخلاف جشنواره با مقدماتی که مرد قوی ایران
به پیروی از َم ِنش رندانه و بادشناسانه سیاستهای جدید «فرهنگی» ،دامنه تحریم شده و سوت و کور امسال، شام بیرون میروم چون آفتاب تهیه میدید و آرزوهایی که در سر را بدین شرح معرفی کرد:
رفیقش عباس کیارستمی ،پا به وادی سانسور و سرکوب در فعالیتهای سی سال پیش در چنین روزهایی، میپروراند معلوم بود که کابینۀ مشیرالدوله:رئیسالوزرا و وزیر
ِعرفونبازی گذاشت و با ساختن فرهنگی ،چندی ،کاهش یافت و جشنواره حکومتی فیلم «فجر» یکی از کشورش قانونی و اصولپرست مشیرالدوله
«هامون» ،معجونی فراتر از انتظار این بسیاری از اصحاب فرهنگ و هنر که از پررونقترین دورههایش را میگذراند. روز سهشنبه ۲۰میزان ۱۳۰۲ دوامی نخواهد کرد ،برای این که داخله
مدیران و نوچههای فرهنگیشان ،در سالها از هر فعالیت فرهنگی محروم هشتمین جشنواره که در بهمن ماه از طرف سلطان احمدشاه بهوسیلۀ آرزوهای بزرگ عملی شود این سردار سپه :وزیر جنگ
ویترین اولین جشنواره «فج ِر» پس از بودند و از مشاغلی مثل مسافرکشی، ۱۳۶۸آغاز شد و انجام گرفت ،محل تلفن ،مشیرالدوله به دربار صاحبقرانیه فرمانده هوشیار میدانست که باید مصدقالسلطنه :وزیر خارجه
منشیگری ،آجیلفروشی ،دلالی نمایش فیلمهای ماندگاری بود که احضار شد ،ولی مشیرالدوله در تمام قوا را روی این موضوع تمرکز ذکاءالملک فروغی:وزیر مالیه
خمینی ،قرار داد. اتومبیل ،قالیفروشی ،قنادی و حتی بیشتر آنها ،هنوز از پ ِس سی سال منزل رو نشان نداد؛ در جواب تلفن داد و حتماً تمام یا بیشتر نمایندگان حکیمالملک :وزیر عدلیه
نشانههای این شگفتی را حتی دستفروشی نان میخوردند ،موقتا از زمان تولیدشان ،دیدنی و اثرگذار میگویند از منزل خارج شده است. دورۀ پنجم را از اشخاص صالح یعنی حکیمالدوله :وزیر علوم و اوقاف
میتوان در بیانیه پایانی هیأت داوران اجازه بازگشت به شغل سابق فرهنگی مجدداً از دربار و هیأت وزرا استعلام موافق و مطیع انتخاب نمود و این فهیمالدوله :وزیر پست و تلگراف
هستند. میشود که آیا مشیرالدوله آمده است کار با بودن شخصی مثل مشیرالدوله اعتلاءالسلطنه:کفیلوزارتداخله.
جشنواره فجر ۱۳۶۸به وضوح دید: خود را پیدا کردند. «ای ایرا ِن» ناصر تقوایی« ،دندان مار» یا خیر؟ جواب داده میشود که به در رأس دولت آسان نیست ،پس باید
«… سه سال پیش یکی از این گشایش موقت که تا سال۱۳۷۱ ساخته مسعود کیمیایی« ،مادر» فیلم دربار هم نیامده است .شاه از این وزیر فواید عامه را قرار شد بعداً
فیلمسازان ایران که از پیشاهنگان ادامه پیدا کرد ،با جا افتادن خامنهای در دوستداشتن ِیعلیحاتمی«،کلوزآپ» پیشآمد نگران شده یکی از نزدیکان و مشیرالدوله را انداخت. معرفی کند و عدلالملک بهکفالت
سینمای هوشمند ایران است در فیلم جایگاه ولیفقیه و تصمیم او برای سوا کا ِر متفاوت عباس کیارستمی« ،تمام محارم خود را مأمور میکند که فوراًبه بهقول خواجهنوری یک راه ساده
خود پرسشی فراروی دیگر سینماگران کرد ِن خرجاش از بهاصطلاح «چپ»ها وسوسههای زمین» تنها فیلمی که شهر آمده مشیرالدوله را ملاقات کرده وجود داشت و آن حیثیت دوستی معرفی شد.
و هنرمندان نهاد که بغایت ساده و به و «لیبرال»های دور و بر رفسنجانی، حمید سمندریان در عمر پربارش و او را هر طوری هست حاضر نماید و همان جنتمکانی خود مشیرالدوله مشیرالدوله برنامۀ کابینۀ خود را بر
نهایت بنیادین بود .پرسشی که نفس دوباره تغییر کرد .میان سالهای ساخت ،رقبای اصلی «هامو ِن» که تا موقع افتتاح مجلس شورای ملی بود؛ چرا بههمین راه وارد نشوند؟ برای اصول موازنه و حفظ مناسبات حسنه
طرح آن در سینمای ایران نشان ۱۳۶۸تا ،۱۳۷۱به مرور جنگ قدرت داریوش مهرجویی ،برای بردن جوایز عهدهدار ریاست وزرا شده به کار ادامه کسی که تمام عمر جز احترام و مقام با دول متحابه و بیطرفی و تسریع
دیگری بود از تنفس فیلمسازان در فراگیری بین دو جناح چپ و راست جشنواره آن سال بودند .در کنار دهد .ولی مشیرالدوله زیر بار نرفت. ارجمند در خود ندیده کافی است در کار انتخابات و نظارت بر اجرای
فضای معصوم و عطرآگینی که به نظام جمهوری اسلامی در گرفت که آثار این برجستگا ِن آنموق ِع سینمای سایر رئیسالوزرای سابق هم که کوچکترین اهانت یا فقط تهدید قوانین ،خاصه بودجهها ،تشریح کرد.
برکت جهاد صادقانه امت بر پهنه میهن در نهایت به حذف موقت چپگرایان از که طرف اعتماد شاه بودند قبول اهانتی او را از میدان بدر ببرد .سردار مجلس چهارم همان روزها پایان
اسلامی سایه افکنده است ،پرسشی که هر سه قوه نظام سیاسی کشور منجر سپه همین کار را کرد و با یکی دو یافت و سلیمانمیرزا نمایندۀ مجلس
همیشه ستون فقرات هنر دینی بوده شد .پروژه «مقابله با تهاجم فرهنگی» نمینمایند. پیغام (که بعداً هم آنها را سوءتفاهم
و متعاقب آن «قتلهای زنجیرها ِی» در این وقت بود که احمدشاه بهقول نام نهاد) مشیرالدوله را از میدان در در آخرین روز مجلس گفت:
است :خانه دوست کجاست؟ افضلالدین کرمانی چون دید که برد و او را وادار به تقدیم استعفا نمود. بحمدالله دورۀ مجلس وقتی خاتمه
«میدان عمل از مبارزان کفایت خالی دولتآبادی گزارش این روزها را چنین مییابد که دولتی مثل دولت آقای
ادامه در صفحه 1۷ است و صدر وزارت از مبرزان سیادت مشیرالدوله که مورد اعتماد عموم
عاطل» ،ناچار به ریاست وزرایی سردار مینویسد: وکلا و باتفاق بهایشان رأی اعتماد داده
«سردار سپه بهسمت وزارت جنگ شده است در سر کار هستند و سابقۀ
سپه تن داد. گاهگاه در هیأت وزراء حضور مییابد خدمات ایشان در ادوار مشروطیت
بدین طریق بهقول مرحوم هدایت: برای دادن دستورهایی به آنها ،و
«سردار سپه که طبعاً صاحب عزم مجبور هستند هرچه امر کند ،اطاعت قابل انکار و محتاج بهذکر نیست...
و رأی قوی بود ،عذر مشیرالدوله را سپس مرحوم مدرس شرحی گفت
خواسته خود کابینه تشکیل داد »...و نمایند. و اظهار داشت :عقیدهام اینست که
مشیرالدوله در طلیعۀ دستور ریاست یکی از کارهای مهم این دوره سپردن
بهروایت مرحوم بهار: خود حفظ قوانین جاری مملکت را، زمام فترت است به آقای مشیرالدوله و
«مشیرالدولۀ پیرنیا را از پشت میز از روی اساس مشروطیت ،اول وظیفۀ جهت این سه نکته است ،مکرر عرض
ریاست وزرا عذر خواستند و خود خود دانسته است درصورتی که برای کردهام رجال مملکت ما هرکدام برای
زمام امور را بهدست گرفتند ».این او اختیاری نیست و هر ساعت در یک موقعی خوب هستند بعقیدۀ من و
وقایع در ۶آبان ( ۱۳۰۲ربیعالاول تمام آقایان ،رئیسالوزراء حالیه برای
)۱۳۴۲یعنی قریب چهار ماه بعد این موقع بلانظیر است ،سه مسأله بود:
از زمامداری مشیرالدوله بود ،و این یکی بیطرفی مشارالیه در انتخابات،
آخرین زمامداری اوس «ت.ا»دامه دارد»
