Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و ششم ـ شماره ۲۵۳ (دوره جديد
P. 12
ویژهنامهنوروز صفحه - Page 12 - 1۲شماره 1۷1۹
جمعه 2۳اسفندماه ۱۳۹۸تا پنجشنبه ۷فروردینماه ۱۳۹۹خورشیدی
تأملات بهنگام؛ رضاشاه ،نیاز ماندگار زمانهی ما دو قرن فراز و نشیب مطبوعات در ایران ()161
=رضاشاه پهلوی از معدود احمد احـرار ( کیهان لندن شماره ) 1۳۴۲
فرمانرایان پانصد سال
مهمترین دستاورد عصر رضاشاه نمی بینیم .جا مه ها ی مند ر س ، اخیر ایران است که دوران از یکدیگر دفاع کرده تا آخرین نقطۀ فرصتی است تا امور اداری و اقتصادی بازداشت قوامالسلطنه بر همگان
پهلوی ،ایجاد نهادهای منضبط اداری ساختمانهای در حال ویرانی ،راههای فرمانروایی او را میتوان امکان با تمام قوای خود در حمایت را نیز سامان بدهد و مملکت را در راه آشکار ساخت که قدرت حکومتی
و آورد ِن نظم به ساحت زندگی ناهموار و سنگلاخ ،مشاغل کاذب و به نام او شناخت و آن را جان و مال و حیثیت و ِعرض و ناموس از کاخ فرحآباد (اقامتگاه شاه) و کاخ
اجتماعی ایرانیان بود .انضباط و هرز ،اوباش و لوطیهای خیابانی و «عصر رضاشاه» نامید .این یکدیگر ثبات و مقاومت خواهند نمود ترقی سوق دهد. گلستان (مق ّر ریاست وزرا) به عمارت
نظم که در دروان قاجار از همه از همه بیشتر خشونت و بینظمی، خصوصیت شاید بیشتر به و نخواهند گذاشت هیچ قوه و هیچ سردار سپه را سوسیالیستها
عرصههای زیستی ایرانیان رخت نماهای اصلی تصاویر عصر قاجار این دلیل است که از زمان وسیله باعث تفرقۀ آنان شده ،آنها را برای پنجه درافکندن با شاه و رجال وزارت جنگ انتقال یافته است.
بر بسته بود ،با همت رضاشاه به هستند .انقلاب ارجمند مشروطه ،در تشکیل پادشاهی صفوی سنتگرا تشویق میکردند .و همان شاه و رئیسالوزرا با تردید به قضیه
زندگی ایرانیان بازگشت .مسائلی واکنش به چنین نابسامانیهایی رخ تا دوران معاصر ،تنها سه از یکدیگر جدا کند. شب که دستور بازداشت قوامالسلطنه مینگریستند و اطمینان نداشتند
چون برنامهریزی برای طرحهای ملی پادشاه ایرانی توانستهاند ۳ـ این هیأت در تشکیل دولت و از سوی وزیر جنگ صادر شد ،سلیمان توطئۀ ترور سردارسپه ـ لااقل آن
و زیرساختهای کشور ،وقتشناسی داد و شوربختانه بدفرجام شد. چنان حضور مؤثر و خدمات کلیۀ امور مملکتی (غیر از نظام که ادارۀ میرزا (اسکندری) و سید محمدصادق طور که پروندۀ امر حکایت داشت ـ
و نظم در دیوانسالاری مملکت و ایران پس از انقلاب مشروطه، نمایانی داشته باشند که آن با شخص اقای سردار سپه است) (طباطبائی) دو لیدر فراکسیون واقعی و جدی بوده باشد .در پرونده،
حسابرسی از مقامات مسئول در قریب به پانزده سال هرج و مرج را حافظه تاریخی ملت ایران، با یکدیگر مشورت و اتخاذ تصمیم اکثریت در مجلس شورای ملی با وی نامی هم از محمدحسنمیرزا ولیعهد
امور مالیه عمومی و مهمتر از همه تجربه کرد .سالهای پایانی سلطنت شمایل آنها را به وضوح در نموده و بهموقع اجرا خواهند گذارد. جلسهداشتندوپیماننامۀ محرمانهای بهمیان آمده بود و هرچند که این
تأسیس دستگاه قضایی نوین و قاجار ،دوران ادبار و حقارت ایران خود حفظ کند .این سه ۴ـ هیچ یک از اعضای این هیأت موضوع مخفی نگهداشته میشد،
مستقل از شریعت ،محصو ِل نگاهی بود و از «ممالک محروسه ایران» فرمانروای بزرگ ،شاهعباس نمیتواند از مواد این تعهدنامه تخلف امضا کردند. احمدشاه آن را هشداری برای خود
بود که حکومتورز ِی رضاشاهی به جز نامی بیمسما باقی نمانده بود. اول صفوی ،نادرشاه افشار ورزد و همچنین این هیأت حق ندارد
عرصه عمومی سیاست ایران وارد کرد. جدا از دولتهای روسیه و بریتانیا و رضاشاه پهلوی هستند. بهمجرد حرف و سوء ظن ،عضوی از خدایارخان و برادرش تلقی میکرد.
این چنین بود که رضاشاه مملکتی که شمال و جنوب ایران را عملا این هر سه ،در روزگار خود، اعضای خود را تخلفکننده از مواد سلیمان بهبودی که در این تاریخ قوامالسلطنه ده روز در زندان بهسر
فقیر را که حتی استعمارگران قابل تصرف کرده بودند ،باقی مملکت میان سرزمینی در حال اضمحلال مزبور بداند مگر آن که حقیقت امر کارهای داخلی سردار سپه را اداره برد .روز 2۶میزان (مهر) اطلاعیهای
استعمارش نمیدانستند ،یکپارچه ماجراجویان داخلی و اوباش و خوانین و ملتی شکستخورده را مکشوف و ثابت شده باشد و این در میکرد ،در یادداشتهای روزانۀ خود بدین شرح در روزنامه «ایران» انتشار
نگه داشت و اعتماد به نفس را محلی تقسیم شده بود .سلطان قاجار تحویل گرفتند و آنها را از صورتی است که مسأله قبلا در هیأت
به « ُرعایای» تو سری خورده آن که حتی در تهران هم شخصیتی به مطرح و معلوم شود و در آن صورت مینویسد: یافت:
حساب نمیآمد ،جز مالاندوزی و نو پروردند. مجازات مقصر بهنظر هیأت تعیین ۱۵میزان ۱۳۰2 بیانیه وزارت جنگ
بازگرداند. رؤیای سفر فرنگ ،مشغولیت دیگری ـ خلیلی مدیر «اقدام» استدعای
بیشینه ایرانیان پیش از دوران نداشت .فساد و فلاکت تمام ارکان یو سف مصد قی -تا ر یخ خواهد شد. شرفیابی کرده بود ،بهبعد موکول تصویبنامه هیئت وزراء ـ نمره
رضاشاه ،بنا به سرشت واپسگرا و کشور را در بر گرفته بود و شرایط سرزمینهای کهن را جز با آگاهی ۵ـ این هیأت با مشورت و شد .همچنین دشتی مدیر «شفق»
موعود محو ِر شیعهگری و به واسطه بینالمللی پس از جنگ جهانی اول، به احوال بزرگا ِن تاریخسا ِز تولدیافته صلاحدید همدیگر سعی خواهند که اجازۀ شرفیابی خواسته بود قرار ۵۷۵
مفهوم فاسدکننده انتظار ،به زمان امکان تجزیه ایران را به چند دولت در آن سرزمینها ،نمیتوان شناخت. کرد که اشخاص خوشسابقه را که شد فردا صبح در وزارت جنگ متع ّلقه آقای قوامالسلطنه عریضه به
و وقتشناسی ارزش نمیگذاشتند. جعلی و ساخته استعمارگران اروپایی، حال اگر ایامی از تاریخ این سرزمینها به هیچ وجه آلودۀ خیانت و ارتشاء خاکپایاعلیحضرتاقدسشاهنشاهی
رضاشاه ،زما ِن قابل سنجش و ساعت بسیار محتمل کرده بود .بیشینه مرد ِم به شخصیتهای خاصی پیوند خورده نباشند جمعآوری نموده در اطراف شرفیاب شود. ارواحنا فداه عرض و استدعا کرده بود
رسمی را به زندگی ایرانیان وارد ایرا ِن از هم پاشیدهی آن زمان ،نه باشد ،واضح است که این بزرگان ُمهر این هیأت تمرکز دهد که بعداًدر انجام حضرت اشرف احضار و فرمودند بهعلت کسالت مزاج آقای قوامالسلطنه
کرد و از این طریق به نبرد خرافات تنها مطلقا بیسواد و «رعیت» بودند خود را بر فراز و نشی ِب قدمت آن مقصود مقدس این هیأت کار کنند. امر فرمایند ایشان را به فرنگستان
و بیعمل ِی رایج در جامعه ایران بلکه حتی در ِک حداقلی از مفاهیمی کشورها زدهاند و از همین رو ،حافظه ۶ـ این هیأت اقدام خواهد نمود روانه نمایند .اعلیحضرت همایونی
رفت .رضاشاه با یکسانسازی ساعت همچون وطن ،هویت ملی ،آزادی و تاریخی باشندگان چنین کشورهایی، که دولتی قادر و لایق تشکیل داده به آقای وزیر جنگ امر فرمودند این
و تقویم ،کوشید تا سبک زندگی بیش از هر عامل دیگری به حضور بهدست آن دولت از ریشه و اساس به استدعای متعلقه ایشان را بهموقع اجرا
مردمان ایران را از یِلخیگری و باری کرامت انسانی نداشتند. چنین شخصیتهایی آشنا و وابسته اصلاح امور مملکت اقدام کند و تمام بگذارند .هیئت وزرا نیز در جلسه 2۵
فقر ،بیماریهای مسری کشنده، همت خود را متوجه خواهد نمود که میزان ۱۳۰2همین مطلب را از آقای
به هر جهت بودن ،رهایی بخشد. قحطی بزرگ ناشی از حرص و است. دولت مذکور مدتی کافی ،که لااقل وزیر جنگ تقاضا کردند و مع ّزیالیه
عصر رضاشاه پهلوی ،ایام در ِک رذالت مالکان بزرگ در همدستی با مورخی ِن چنین مللی هم -که از کمتر از ۳سال نباشد قائم و باقی باشد. امر مطاع همایونی را امتثال نمودند و
روزآمد از مقوله توسعه و پیشرفت بود. استعمارگران بیوجدان بریتانیایی، آبشخور همین حافظه تاریخی سیراب ۷ـ امضاکنندگان این ورقه حق آقای وزیر جنگ از حق خودشان که
یعنی اینکه برای گردانندگان حکومت ناامیدی فراگیر اتباع ایران نسبت به میشوند -از میان شخصیتهای هر ندارند که با احدی خارج از این هیأت تعقیب قضیه باشد صرفنظر کردند ـ
اعم از پادشاه و دولتمردان زیردستش، آینده خود و فرزندانشان ،باعث شده دوره از تاریخ کشورشان ،یکی را که تعهداتی داشته باشند که ناسخ با مواد
«آینده» مفهومی ملموس و روشن بود که ایرانیان برای ظهور منجی از باقی آنها خدمات نمایانتر و وزن مشیرالدوله
داشت .رضاشاه با کمک دانایانی دست به آسمان بردارند .بنابراین، حضور بیشتری داشته ،برمیگزینند و این تعهد باشد.
چون محمدعلی فروغی ،علیاکبر ظهور رضاشاه در این دوران ،بیش از آن دوره خاص را «عص ِر» آن شخصیت ===
داور ،سیدحسن تقیزاده و بسیاری آنکه ناشی از طرح و نقشهای پیشینی شرح فوق نامهای است که بر اثر
بزرگان دیگر« ،ممالک محروسه» باشد ،مطالبه اکثر قریب به اتفاق مردم میخوانند. امر مطاع همایونی در هیئت محترم
قاجار را که نماد فقر و فساد و فلاکت ایران بود که از فساد و هرج و مرج، رضاشاه پهلوی از معدود فرمانرایان وزراء تصویب و چون تقاضا نمودند که
بودند ،تبدیل به «کشور ایران» نمود. پانصد سال اخیر ایران است که
رضاشاه و همراهان خردمندش جانبهلب شده بودند. دوران فرمانروایی او را میتوان به نام ۸ـ هرگاه یکی از اعضای این هیأت اول شب محمدصادق و سلیمان اینجانب از حق خود راجع به مجازات
با تکیه بر این سه اصل ملیگرایی، پس از نامرادیها و ناکارآمدیهای او شناخت و آن را «عصر رضاشاه» در نزد هیأت محکوم به اشتباه گردیده میرزا و میرزا کریمخان (رشتی) و قوامالسلطنه صرف نظر نمایم ،نظر
سکولاریسم و تکنوکراسی ،نهاد صدر مشروطه ،نیاز به امنیت و اندیشه نامید .این خصوصیت شاید بیشتر به یا فوت نماید یا به مأموریتی منصوب خدایارخان (سرتیپ) خواهند آمد. به این که مطلب مربوط به شخص
نوین اداره کشور را پیریزی کردند و توسعه و پیشرفت ،باعث اقبال عمومی این دلیل است که از زمان تشکیل شود که در ظرف شش ماه نتواند در آنها را ببر به دفتر تا خودم بیایم و اگر اینجانب بود ،بر طبق امر همایونی
ایران را نه تنها از وطه نابودی نجات به بنیانگذار سلسله پهلوی شد. پادشاهی صفوی تا دوران معاصر، جلسات هیأت حضور بههمرساند ،این کسی کاری داشت بگویید من نیستم و تقاضای هیئت دولت از تعقیب و
بخشیدند بلکه ظرف بیست سال مملکتی که رضاخان کمر به وزارت تنها سه پادشاه ایرانی توانستهاند هیأت با مشورت یکدیگر یک نفر امین تا بعد خودم اطلاع بدهم .همینطور مجازات او منصرف و اغماض نموده
( )۱۳2۰-۱۳۰۰سرزمینی عقبمانده جنگ و سپس نخستوزیریاش چنان حضور مؤثر و خدمات نمایانی صالح بهجای او انتخاب خواهد کرد. هم عمل کردم .مدتی بعد اطلاع پیدا ولی در ضمن برای این که در اذهان
و ویران را دوباره به مسیر آبادانی و بست ،از یکطرف در خوزستان گرفتار داشته باشند که حافظه تاریخی ملت ۹ـ هیأت لااقل در هر ۱۵روز یک کردم که بین آقایان و حضرت اشرف عمومی کمترین تو ّهمی از نقطهنظر
پیشرفت باز گرداندند .بدون اجرای فتنه شیخ خزع ِل نوک ِر بریتانیا بود و ایران ،شمایل آنها را به وضوح در خود قرارداد و تعهدنامهای بهامضا رسیده اغراض خصوصی متوجه اینجانب
این سه اصل بنیادین ،نه یکپارچگی از سوی دیگرش در گیلان مشغو ِل حفظ کند .این سه فرمانروای بزرگ، جلسه خواهد داشت. نشده باشد دستور دادهام که از ادارۀ
ایران حفظ میشد و نه نهادهایی فتنه کوچکخا ِن جنگلی بود که به شاهعباس اول صفوی ،نادرشاه افشار ۱۰ـ مواد فوق ۵سال حتمیالاجرا که عین آن را در اینجا آوردهام. نظمیه عین دوسیه مد ّونه را فوراً
همچون ارتش ملی ،دادگستری پشتگرمی بلشویکهاَ ،علَم استقلال و رضاشاه پهلوی هستند .این هر سه، بوده ،پس از آن بهاتفاق آراء هیأت بهمعرض انتشار بگذارند که برای
مستقل ،آموزش و پرورش نوین و برداشته بود و ادعای «جمهوری در روزگار خود ،سرزمینی در حال ممکن است تجدید شود و عین این بسماللهالرحمنالرحیم هیچکس مجال شبهه و تردیدی
سوسیالیستی گیلان» داشت .اوضاع اضمحلال و ملتی شکستخورده را حال صمیمیت و دوستی بین اعضای باقی نماند .وزیر جنگ و فرمانده
دانشگاه تهران تأسیس میشد. باقی بخشهای کشور هم دست کمی تحویل گرفتند و آنها را از نو پروردند. هیأت ثابت و باقی خواهد بود .قبل از امضاکنندگان ذیل خداوند متعال را
رضاشاه در میان تاریخسازان کشور از جنوب و شمال نداشت و خوانی ِن در این میان ،کار رضاشاه از آن خاتمۀ ۵سال مذکور هیچ یک حق گواه گرفته به کلامالله مجید قسم یاد کل قوا ـ رضا
ما ،با همه مختصات ،تواناییها و نقاط طوایف یا حتی گردنهبگیرهای محلی، دو پادشاه دیگر به مراتب مشکلتر استعفا ندارند مگر این که مبتلا به میکنند و به ضمانت قول و شرافت روز بعد ،دو صاحب منصب نظامی
ضعفاش ،ایرانیترین شخصیت دوران بود زیرا او زمانی به عرصه رسید که مرض مزمن شده یا قادر به تفکر و و ناموس و وجدان خود بر طبق مواد قوامالسلطنه را تا مرز بدرقه کردند و
معاصر است .او ایران نوین را با همکاری داعیه حکومت مستقل داشتند. قریب به دو قرن از آخرین جلوههای آتیه ،با یکدیگر معاهده نموده پیمان او از طریق بینالنهرین (عراق کنونی)
بهترین رجال زمانهاش ساخت و البته رضاشاه با پشتکار و سختکوش ِی شکوه ایرانزمین گذشته بود و وطن تعقل نباشد. میبندند و با اتحاد و اتفاق و صمیمیت
در این مسیر ،اشتباهاتی هم مرتکب وطندوستانهاش ،یک به ی ِک این ما در منتهای فقر و ناتوانی ،عرصهی ۱۱ـ این مواد س ّری بوده و افشای کامله در حفظ استقلال و تمامیت رهسپار اروپا شد.
شد .به یاد داشته باشیم که اشتباهات جماعت را از صحنه سیاست ایران جولان اوباش داخلی و خارجی ایران و اقدام فداکارانه در پیشرفت سردار سپه ،در این زمان دیگر
انسانهای بزرگ ،میتواند به اندازه پاک کرد و یکپارچگی کشور و هویت شده بود .در آن ایام ،منابع مادی آن نزد هرکس باشد ،ممنوع است. ترقیات قشونی و سیاسی و اداری و هدف جاهطلبانۀ خود را برای نشستن
ملی را به اذهان ایرانیان بازگرداند .نا ِم و روحیه جمع ِی ملت ایران نه مانند ۱2ـ بهحول و قوه و بهفضل الهی فلاحتی و تجارتی و صنعتی و علمی بر مسند ریاست وزراء پنهان نمیکرد.
بزرگیشان باشد. «ایران» در دوران او و به اصرا ِر دولت عصر شاهعباس پر و پیمان بود و نه و توجه اولیای اطهار سلامالله علیهم مملکت و نجات وطن از خرابیها و در اواسط شهریورِ ،سر پرسیلورن
عظمت دستاوردهای رضاشاه ،به او در جهان رسمیت یافت و هویت فاصله ایران با ملل مترقی دنیا مثل اجمعین عهد مقدس و میثاق مبارک وزیر مختار انگلیس به لندن گزارش
خاطر انسانبود ِن اوست نه ف ّره ایزدی ملی در زما ِن او موضوعی بنیادین و پیمان شکستناپذیر فوق در تاریخ اوضاع ناگوار کنونی میکوشند. داد که وزیر جنگ به او گفته است
نازل شده از آسمان بر او؛ پادشاهی در کتابهای درسی مدارس ایران عهد نادرشاه ،کوتاه. شب سهشنبه ۱۶میزان ۱۳۰2 ۱ـ ریاست عالیۀ نظام ایران کماکان رجال سیاسی یکی بعد از دیگری
بود که در نهای ِت توا ِن یک انسان ،با شد .رضاشاه با درک عقبماندگی صد و هفتاد و سه سال پس از قتل هجریشمسیمطابق 2۷صفرالمظفر با شخص حضرت اشرف آقای رضاخان آمده و رفتهاند و نتیجهای از این
همه انسان بودنش ،خدمات کمنظیری ظاهری و باطنی مردم ایران ،دست نادرشاه در فتحآباد قوچان ،رضاخان ۱۳۴2هجری قمری در عمارت سردار سپه وزیر جنگ خواهد بود و تغییر و تبدیلها عاید نشده است .امور
به میهناش کرد .رضاشاه هنوز هم به اصلاحاتی سریع و قاطع زد که میرپنج سوادکوهی ،همچون نادرشاه، شهری حضرت اشرف آقای سردار حضرت معظمله قوۀ مجریۀ این هیأت مالی و اداری مملکت هنوز آشفته و
با فاصلهای بعید ،مهمترین شمای ِل با وجود مقاومت متحجرین ،موجب هوشمندانه خود را به عرصه سیاس ِت سپه دامت شوکته با حضور حضرات بههمریخته است .مردم همه خواستار
تاریخ معاصر ایران است .میراث و جهشی عظیم در مسیر تجدد و ایرا ِن پریشا ِن پس از مشروطه تحمیل آقایان امضاکنندگان ذیل برقرار و هستند. حکومتی لایقتر هستند و او که قشون
دغدغههای او ،در عین تازگی ،ماندگار کرد و اندک زمانی پس از ظهورش، 2ـ افراد این هیأت هر جا و در هر را سازمان داده و نظم و امنیت در
پیشرفت جامعه ایران شد. رقیبان را یک به یک مطیع یا منعقد و امضا گردید. حال باشند و به هر مقام نایل شوند از مملکت برقرار کرده است در انتظار
هستند و نیا ِز زمانه ما ایرانیان. از نگاه صاحب این صفحهکلید، منکوب ساخت .او همچون نادرشاه، صمیم قلب با یکدیگر دوست صمیمی
سردار ِس َپهی ،صدار ِت عظما و سپس رضاـسلیمانمحسنـعبدالکریم بوده با جان و مال و تمام هستی خود
پادشاهی را قدم به قدم ،با لیاقت
کسب کرد و در کوتاه مدتی ،کشوری ـ محمدصادق طباطبائی ـ خدایار
پریشان و عقبمانده را سامان بخشید
و به مسیر توسعه رهنمون شد.
اگر به تصاویر بجا مانده از دوران
قاجار نظر کنیم ،جز فقر ،فلاکت،
بیماری ،تکیدگی و گرسنگی در
سیما و جبین بیشینه نفوس ایرانیان
