Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و هفتم ـ شماره ۲۸۸ (دوره جديد

P. 14

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1۷54‬‬
‫جمعه ‪ ۳۰‬آبانماه تا پنجشنبه‪ ۶‬آذرماه ‪۱۳۹۹‬خورشیدی‬

‫به نمایندگان مجلس و به شورویها‬ ‫سه رویداد و سه دولتمرد‬ ‫از دکتر هوشنگ نهاوندی‪ ،‬رئیس‬
‫گفته شود‪ ،‬گفته شد و قوام با یک‬ ‫نگاهی نو به یک دهه از تاریخ معاصر ایران‬ ‫پیشین دانشگاه تهران‪ ،‬پیش از این‬
‫ترفند ایرانی موجبات ر ّد قراردادی را‬ ‫کتابهایی به زبان فارسی و فرانسه‬
‫که خود امضاء کرده بود فراهم کرد‪».‬‬ ‫تا هفت ماه دیگر برای تصویب مجلس پانزدهم‬ ‫تقویم تاریخ‬ ‫‪ ۲8‬بهمن ‪ 13۲4‬ـ احمد قوام «قوامالسلطنه»‬ ‫انتشار یافته است‪ ،‬از آن جمله «ایران‪،‬‬
‫سفیر انگلیس در تهران رد قرارداد‬ ‫تنظیم و ارائه خواهد شد‪ .‬در مورد آذربایجان نیز‬ ‫وزرای خود را به مجلس شورای ملی معرفی کرد‬ ‫دو رویای درهم شکسته» از انتشارات‬
‫نفت را «خطری بزرگ» تلقی میکرد‪.‬‬ ‫چون مسأله داخلی ایران محسوب میشود تصمیم‬ ‫حل و فصل مسائلی که در مسکو مورد مذاکره قرار‬ ‫و بی آنکه منتظر رأی اعتماد شود در رأس هیأتی‬ ‫آلبن میشل‪« ،‬پرونده سیاه بنیادگرایی‬
‫وزارت امور خارجه آمریکا نیز نوعی‬ ‫گرفت برخوردار است‪.‬‬ ‫برای مذاکره با رهبران شوروی‪ ،‬به مسکو سفر کرد‪.‬‬ ‫اسلامی» از انتشارات نوول ادیسیون‪،‬‬
‫مصالحه را با شورویها ترجیح میداد‬ ‫گرفته شد ترتیب مسالمتآمیزی اتخاذ گردد‪.‬‬ ‫دوم اسفند ‪ 13۲4‬ـ قوامالسلطنه نخستوزیر‬ ‫«پروندۀ دریدۀ اسلامگرایی» از‬
‫که کانون جدیدی در جنگ سرد‬ ‫اول آذرماه‪ 13۲5‬ـ از طرف نخستوزیر اعلامیه‬ ‫‪ 15‬فروردین ‪ 13۲5‬ـ سادچیکف و قوام طی‬ ‫ایران و ژوزف استالین رهبر شوروی پیرامون‬ ‫انتشارات پرمیرلینی‪« ،‬شاه عباس‪،‬‬
‫بیانیه مشترکی اعلام داشتند که ارتش شوروی‬ ‫امپراتور ایران» از انتشارات پرن ـ که‬
‫پدیدار نشود‪.‬‬ ‫مبنی بر اعزام نیرو به آذربایجان صادر شد‪.‬‬ ‫ظرف یک ماه و نیم خاک ایران را تخلیه خواهد‬ ‫مسائل جاری دو کشور مذاکره کردند‪.‬‬ ‫در سال ‪ ۱۹۹۹‬جایزه آکادمی فرانسه‬
‫اما جرج آلن سفیرکبیر آمریکا‬ ‫‪ ۲۰‬آذر ‪ 13۲5‬ـ نیروهای دولتی وارد تبریز‬ ‫کرد و قرارداد ایجاد شرکت نفت ایران و شوروی‬ ‫‪ ۲9‬اسفند ‪ 13۲4‬ـ سادچیکف سفیر جدید‬ ‫را دریافت داشته ـ «انقلاب اسلامی‪،‬‬
‫شخصاً با سیاست دولت خود همراه‬ ‫شدند‪ .‬فرقه دموکرات آذربایجان ازهم پاشید‪.‬‬ ‫شوروی وارد تهران شد‪ .‬او از اختیارات کامل برای‬ ‫حقایق و دروغها» و بالاخره «آخرین‬
‫نبود و در سخنانی برحق حاکمیت‬ ‫روزها ـ پایان سلطنت و درگذشت‬
‫ایران تأکید کرد‪ .‬قوام در دفاع از منافع‬ ‫پیشهوری و همکارانش به روسیه گریختند‪.‬‬ ‫شاه» از انتشارات شرکت کتاب در‬
‫ایران این بار تنها بود و پس از آن تنها‬
‫ماند و بهای سنگینی پرداخت‪ .‬اما از‬ ‫ماه ابراز تمایل کردند و شاه همان روز‬ ‫ارتش‪ ،‬ناچار به مقابله با غائله بزرگ‬ ‫بسیار خواندم‪ .‬در طی سی سال اخیر‪،‬‬ ‫گهوارهها و پایگاههای اصلی بزرگی‬ ‫کالیفرنیا‪.‬‬
‫راه خود منحرف نشد‪ .‬مجلس براساس‬ ‫او را مأمور تشکیل کابینه جدید کرد‬ ‫دیگری در جنوب کشور بود‪ .‬دلاوری و‬ ‫کنجکاوی شخصی من درباره این‬ ‫و تمدن کشورمان‪ ،‬به ایران بازگشت‪،‬‬ ‫کتاب تازه دکتر نهاوندی‪ ،‬با عنوان‬
‫طرحی که تهیه کننده آن دکتر صادق‬ ‫که روز ‪ ۱۹‬شهریور به مجلس معرفی‬ ‫از خودگذشتگی و جانبازی شبکههای‬ ‫دوران‪ ،‬به ضرورت یک بررسی تاریخی‬ ‫مانند همه ایرانیان احساس شادی و‬ ‫«سه رویداد و سه دولتمرد ـ نگاهی‬
‫رضازاده شفق دوست نزدیک نخست‬ ‫شد و در ‪ ۱2‬مهر با ‪ ۹۳‬رأی موافق از‬ ‫مقاومت مسلحانه در زنجان و خمسه‬ ‫و سیاسی انجامید‪ .‬خوشبختانه امکان‬ ‫غرور کردم‪ .‬روزی که تبریز آزاد شد‪،‬‬ ‫نو به یک دهه از تاریخ معاصر ایران»‬
‫وزیر بود‪ ،‬موافقت نامه ایجاد شرکت‬ ‫‪ ۱2۰‬تن نماینده حاضر در جلسه از‬ ‫طی یک سالی که فرقه بر آذربایجان‬ ‫دسترسی به مدارک و اسناد بسیاری‪،‬‬ ‫پدرم از شادی میگریست و من این‬ ‫که آن هم از سوی شرکت کتاب به‬
‫مختلط بهرهبرداری از نفت شمال را‬ ‫حکومت داشت‪ ،‬تجزیهطلبان را یک‬ ‫که پیشتر میسر نبود‪ ،‬حاصل شد و‬ ‫م ّسرت و غرور را میفهمیدم و در آن‬ ‫چاپ رسیده به تازگی روانه بازار شده‬
‫قوه مقننه رأی اعتماد گرفت‪.‬‬ ‫به ویژه بیش از پیش دریافتم که تا‬ ‫و به تحلیل سه رویداد مهم دهۀ‬
‫تقریباً به اتفاق آرا رد کرد‪.‬‬ ‫در روز ‪ 2۹‬مهر‪ ،‬قوام در مجلس‬ ‫آن آسوده نگذاشت‪.‬‬ ‫چه حد‪ ،‬اغراض سیاسی و تعصبات‬ ‫با او شریک و سهیم بودم‪.‬‬ ‫‪ ۱۳2۰‬و نقش سه دولتمردی که در‬
‫بحرانی شدید در روابط ایران و‬ ‫شورای ملی حضور یافت و گزارشی‬ ‫سرانجام باید گفت که مقاومت‬ ‫شخصی‪ ،‬مانع قضاوت صحیح و‬ ‫در سال آخر دبیرستان بودم که‬ ‫این رویدادها نقش اصلی را داشتهاند‬
‫شوروی آغاز شد‪ .‬در روز ‪ ۱۳‬آبان ماه‬ ‫مفصل درباره شرکت مختلط نفت‬ ‫منفی مردم آذربایجان در ابتدای کار و‬ ‫بیطرفانه درباره دولتمردان ایرانی شده‬ ‫نهضت ملی ایرانیان بر ضد سیاست‬ ‫ـ احمد قوام‪ ،‬دکتر محمد مصدق و‬
‫‪ ۵‬نوامبر ‪ ،۱۹۴۷‬وزیر امور خارجه ایران‬ ‫ایران و شوروی که تعهد به تشکیل آن‬ ‫خروش و قیام یکپارچه آنان در روزهای‬ ‫و میشود و ایرانیان را از تحلیل منطقی‬ ‫استعماری بریتانیا و به خاطر ملی‬ ‫سپهبد فضلالله زاهدی ـ میپردازد‪.‬‬
‫رسماً رد موافقت نامه را به سفارت‬ ‫کرده بود به نمایندگان داد و تقاضای‬ ‫آخر‪ ،‬زیربنای همه پیروزیها بود‪ .‬در‬ ‫و روشن بینی درباره آینده باز میدارد‪.‬‬ ‫کردن صنعت نفت شکل گرفت و به‬ ‫مقدمهای که دکتر نهاوندی بر این‬
‫این روزها‪ ،‬مثل همه مواردی که ایران‬ ‫یک موج تلافی و ابراز غرور و سربلندی‬ ‫کتاب ‪ 8۰۰‬صفحهای نوشته است‬
‫شوروی ابلاغ کرد‪.‬‬ ‫تصویب آن را نمود‪.‬‬ ‫انگیزه و هدف نگارش آن را بیان‬
‫پاسخ شورویها در یادداشتی که در‬
‫روز ‪ 2۱‬نوامبر به دولت ایران تسلیم‬ ‫میکند‪.‬‬
‫شد استثنائاً تند و خشن بود و جز‬ ‫در این مقدمه میخوانیم‪:‬‬
‫این هم انتظاری نمیرفت‪ .‬در روز‬

‫احمد قوام (قوام السلطنه)‬ ‫سپهبد فضلالله زاهدی‬ ‫دکتر محمد مصدق‬

‫‪ ۱۱‬آذر ماه‪ ،‬دوم دسامبر‪ ،‬شورویها‬ ‫حال میبایست رئیس دولت ترتیب‬ ‫واقعاً در خطر بود‪ ،‬ایرانیان متحد‬ ‫تدوین این کتاب‪ ،‬برآیند خاطراتی‬ ‫ملی تبدیل شد‪ .‬دکتر مصدق‪ ،‬پرچمدار‬ ‫سه رویداد و سه دولتمرد‪ ،‬تأملی‬
‫در یادداشت دیگری رسماً ایران را‬ ‫رد پیشنهاد خود را بدهد! این ترفند‬ ‫بودند و متحد ماندند که بدون این‬ ‫است که از سالها در ذهن خود‬ ‫بی چون و چرای این نهضت بود و‬ ‫است درباره یک دهه از تاریخ معاصر‬
‫تهدید کردند‪ .‬قوام دستور داد که‬ ‫بزرگ دیگر او در برابر شورویها بود‪.‬‬ ‫اتحاد ملی‪ ،‬هیچ چیز میسر نمیشد‪.‬‬ ‫داشتم ـ که در حاشیه‪ ،‬به منابع‬ ‫محمدرضا شاه مانند اکثریت قریب به‬ ‫ایران که پس از گذشت بیش از نیم‬
‫برخلاف رسوم و آداب دیپلماتیک متن‬ ‫با بسیاری از نمایندگان شخصاً ملاقات‬ ‫بحث و مجادله درباره این که‬ ‫بسیاری از آنها اشاره کردهام ـ و نیز‬ ‫اتفاق ایرانیان‪ ،‬از او پشتیبانی میکرد‪.‬‬ ‫قرن‪ ،‬نه تنها از دیدگاه تاریخی و تاریخ‪،‬‬
‫یادداشت تهدیدآمیز شورویها انتشار‬ ‫کرد و به یک یک آنان گفت که تعهد‬ ‫چه کسی آذربایجان را نجات داد از‬ ‫بررسیهای طولانی که طی سی سال‬ ‫ایرانیان‪ ،‬یک دل و یگانه بودند و‬ ‫بلکه از نظر سیاسی مورد بحث و حتی‬
‫یابد که مردم از خطری که متوجه‬ ‫او در انعقاد این قرارداد برای کسب‬ ‫گفتگوهای بیحاصل است‪ .‬همه در‬ ‫اخیر انجام دادهام‪ .‬آن چه نوشتهام‬ ‫به همین سبب در مرحله نخس ِت‬ ‫مجادله بسیاری از صاحب نظران است‪.‬‬
‫ایران است مطلع شوند و افکار عمومی‬ ‫موافقت شورویها در مورد تخلیه‬ ‫این مهم شریک بودند‪ .‬هرکس به قدر‬ ‫نه درباره این رویدادها؛ و این دهه‬ ‫این نهضت پیروز شدند‪ .‬این پیروزی‬ ‫سه حادثه عمده تاریخ معاصر‬
‫برای دفاع از منافع کشور تجهیز گردد‪.‬‬ ‫ایران و تقدیم آن به قوه مقننه بود‪.‬‬ ‫مرتبت و قدرتش و بینش و تدبیرش‪.‬‬ ‫پرحادثه و نوسان‪ ،‬کلام آخر است و‬ ‫بر سیاست استعماری بریتانیای کبیر‬ ‫ایران‪ :‬کوشش شورویها برای تجزیه‬
‫باز هم به دستور او و بر خلاف‬ ‫اما آنها تکلیفی در تصویب آن ندارند‬ ‫اگر بنا باشد که دو تن را رو در روی‬ ‫نه درباره شخصیتهایی که به آنان‬ ‫که هنوز یک امپراتوری نیرومند ـ اما‬ ‫آذربایجان و قسمتی از کردستان و‬
‫سنن‪ ،‬ابراهیم خواجه نوری معاون‬ ‫و باید آزادانه طبق وجدان خود و در‬ ‫در راه زوال ـ بود‪ ،‬همانند پیروزی‬ ‫پایان این بحران به همت همه مردم‬
‫نخستوزیر و سرپرست تبلیغات و‬ ‫هیاتایرانيبهریاستاحمدقوام(قوامالسلطنه)قبلازسفربهمسکو(‪۲8‬بهمن‪)13۲4‬‬ ‫بر سیاست استعماری شوروی و بر‬ ‫ایران‪ ،‬به ویژه قوامالسلطنه‪ ،‬نهضت‬
‫رادیو شخصاً در رادیو تهران با فصاحت‬ ‫مصلحت مملکت عمل کنند‪.‬‬ ‫شخص استالین در ماجرای آذربایجان‪،‬‬ ‫ملی کردن نفت که دکتر مصدق‬
‫بیانی که داشت و با لحنی شدید به‬ ‫در روز بعد از تقدیم گزارش به‬ ‫یکدیگر قرار دهیم باید بگوییم که قوام‬ ‫پرداختهام‪ .‬ولی امیدوارم راهگشای‬ ‫از صفحات درخشان تاریخ ایران است‬ ‫پرچمدار آن بود و سرانجام پایان‬
‫گفتارهای رادیو مسکو و اعتراضات‬ ‫مجلس‪ ،‬قوام در مصاحبهای با ادوارد‬ ‫بر استالین پیروز شد‪.‬‬ ‫بررسیهای منصفانه دیگری باشد که‬ ‫که باید به تجزیه و تحلیل درست و‬ ‫حکومت مصدق و حوادث بیست‬
‫شورویها پاسخ داد و در حقیقت به‬ ‫سابلیه خبرنگار روزنامه ‪Le Monde‬‬ ‫***‬ ‫تصور نمیرود هیچکس در ضرورت‬ ‫بیطرفانه آنها پرداخت‪ ،‬آنها را باز‬ ‫و پنجم تا بیست و هشتم مرداد و‬
‫پاریس که مستقیماً و بدون مترجم‬ ‫نقش سپهبد زاهدی در آنها و زندگی‬
‫حمله متقابل پرداخت‪.‬‬ ‫انجام شد‪ ،‬سیاست خود را علنی کرد‪:‬‬ ‫مسأله موافقت نامه مربوط به‬ ‫آن‪ ،‬تردید روا دارد‪.‬‬ ‫شناخت و هرگز فراموششان نکرد‪.‬‬ ‫و دوران حکومت او‪ ،‬همواره به طور‬
‫در حالی که بحران روابط ایران و‬ ‫«وعده من به جای خود باقی است‪.‬‬ ‫بهرهبرداری از نفت شمال باقی مانده‬ ‫نقطهنظرها و داوریهای خود را‬ ‫به هنگام پیروزی نهضت ملی‪ ،‬من‬ ‫مستقیم یا غیرمستقیم در همه‬
‫شوروی همچنان ادامه داشت‪ ،‬نخست‬ ‫توافق اصولی من با شورویها تعهدی‬ ‫بود‪ .‬قوام از آغاز کار طرح خود را ریخته‬ ‫در پایان کتاب نوشتهام‪ .‬میدانم که‬ ‫دیگر در ایران نبودم‪ ،‬و در شادیهای‬ ‫بحثهای مربوط به مسایل امروزی‬
‫وزیر موفق شد در آخرین روزهای‬ ‫است که کردهام و به جای خود باقی‬ ‫بود‪ .‬به هنگام اقامت در مسکو روزی‬ ‫بسیاری آنها را خواهند پسندید و تأیید‬ ‫آن شرکت نداشتم ولی دشواریهای‬ ‫ایران پدیدار میشوند‪ .‬در هر سه مورد‪،‬‬
‫حکومتش‪ 22 ،‬آبان ماه ‪ ،۱۳2۶‬برای‬ ‫است‪ .‬من کسی نیستم که زیر امضای‬ ‫جهانگیر تفضلی فرستاده «ایران ما»‬ ‫خواهند کرد و بسیاری دیگر به انتقاد و‬ ‫آن را از دور میدیدم و احساس‬ ‫ایران دستخوش تحریکات یا مداخلات‬
‫همه متهمان و محکومان و کسانی که‬ ‫خود بزنم و به مردی که به وعدهاش‬ ‫را نزد خود میخواند و به او میگوید‪:‬‬ ‫خردهگیری خواهند پرداخت‪ .‬امیدوارم‬ ‫میکردم‪ .‬به هنگام پیروزی‪ ،‬ایرانیان‪،‬‬ ‫قدرتهای بزرگ جهانی بود‪ .‬در هر‬
‫در حوادث آذربایجان و کردستان مورد‬ ‫«کاغذی به خسرو اقبال و‬ ‫این بحث و گفتگوها به بازشناسی یک‬ ‫متحد بودند و چون کار به دشواری و‬ ‫سه مورد‪ ،‬بخصوص پیرامون دو حادثه‬
‫تعقیب قرار گرفته بودند‪ ،‬یک فرمان‬ ‫وفا نمیکند شهرت یابم‪.‬‬ ‫نویسندگان ایران ما بنویسید که در‬ ‫دوران سرنوشتساز از تاریخ ایران‪ ،‬که‬ ‫سرانجام به بُن بست کشید‪ ،‬وحدت‬ ‫اخیر‪ ،‬هنوز اختلاف نظرها و گفتگوها‬
‫عفو عمومی از شاه بگیرد‪ .‬خشونت‬ ‫به همین سبب تقاضای تصویب‬ ‫هر صورت از پیشهوری حمایت نکنند‬ ‫بازتابهای آن هنوز ادامه دارد‪ ،‬یاری‬ ‫کلمه مردم نیز پایان پذیرفت و‬ ‫آمیخته با عصبیت و موضعگیریهای‬
‫مردم با کسانی که متهم به همدستی‬ ‫موافقت نامه را از مجلس خواهم کرد‪.‬‬ ‫و اگر هم دولت با پیشهوری مدارا کرد‪،‬‬ ‫کنند و نسلهای جوانتر بتوانند از آن‪،‬‬ ‫میرفت که کشور‪ ،‬باز هم در معرض‬
‫با فرقه دموکرات بودند طی ماههای‬ ‫اما وضع به کلی تغییر کرده است‪.‬‬ ‫ایران ما از دولت در این باره انتقاد‬ ‫برای یافتن راه و روشهای سیاسی‬ ‫خطر تجزیه و تسلط شورویها و یا‬ ‫سیاسی و مرامی است‪.‬‬
‫بعد از آزادی آذربایجان شدید بود و‬ ‫نمایندگان منتخب مردم آزادی کامل‬ ‫کند‪ .‬البته به آنها ننویسید که من‬ ‫عوامل آنان قرار گیرد که بار دیگر‬ ‫هدف اصلی این کتاب‪ ،‬بررسی دقیق‬
‫بعضا با حمایت ماموران دولت صورت‬ ‫در قضاوت و تصمیم خود دارند‪ .‬ما‬ ‫آینده کشور بهره گیرند‪.‬‬ ‫و کامل ًا مستند پیرامون این سه حادثه‬
‫میگرفت‪ ،‬گرچه هرگز به حد فجایع‬ ‫نمیتوانیم تصمیمی را که خلاف باور و‬ ‫این مطالب را گفتهام‪».‬‬ ‫تاریخ ورق خورد‪.‬‬ ‫است و تأمل و تحقیق دربارۀ زندگی‬
‫و جنایات و غارتهای تجزیهطلبان‬ ‫عقیده آنان باشد به آنها تحمیل کنیم‪.‬‬ ‫اندیشه فریفتن شورویها و معامله با‬ ‫=معاملۀرندانهقوامالسلطنه‬ ‫هنگامی که در سال ‪( ۱۹۵8‬بهار‬ ‫نامه سیاسی بازیگران اصلی آنها‪،‬‬
‫نرسید‪ .‬این عکسالعملها به تدریج‬ ‫بنابراین ممکن است که موافقت نامه به‬ ‫بااستالیندرموردآذربایجان‬ ‫سال ‪ )۱۳۳۷‬پس از هشت سال‬ ‫قوامالسلطنه‪ ،‬دکتر مصدق و سپهبد‬
‫کاهش یافته بود اما قوام میخواست به‬ ‫تصویب قوه مقننه نرسد‪ .‬من شخصاً با‬ ‫آنها از آغاز کار در سرش بود‪.‬‬ ‫تحصیل در اروپا به ایران بازگشتم‪،‬‬ ‫زاهدی‪ ،‬و یادآوری از سیاستمداران‬
‫هر قیمت اوضاع را قبل از ترک قدرت‬ ‫چنین احتمالی موافق نیستم چرا که‬ ‫انتخابات مجلس پانزدهم که مسکو‬ ‫و نفت شمال‬ ‫کشور در امن و امان بود و حکومت‪،‬‬ ‫و نظامیان دیگری که در این دوران‬
‫با همسایه شمالی‪ ،‬ایجاد سوءتفاهم‬ ‫با بیصبری در انتظار تشکیل آن‬ ‫مقتدر‪ .‬دکتر مصدق پس از پایان سه‬ ‫نقش و سهمی داشتند‪ ،‬به ویژه آنان‬
‫به حال عادی درآورد و موفق شد‪.‬‬ ‫بود‪ ،‬انجام شد و شاه دوره جدید‬ ‫شاه با حضور در خط اول جبهه‪،‬‬ ‫سال زندان که به آن محکوم شده بود‪،‬‬ ‫که خادمان صدیق وطن خود بودند و‬
‫پایان کارش فرا رسیده بود‪.‬‬ ‫خواهد کرد»‪.‬‬ ‫قانونگذاری را با تشریفات معمول در‬ ‫از خود بی باکی نشان داد‪ .‬تحرک و‬ ‫در تبعید اجباری احمدآباد میزیست‪.‬‬ ‫همه باید بکوشیم که نام آنها به دست‬
‫ادوارد سابلیه از او پرسید‪:‬‬ ‫قدرت عمل ارتش کوچک ایران‪ ،‬آن‬ ‫سپهبد زاهدی نیز ناچار به ترک وطن‬
‫در روز ‪ ۱8‬آذریماه ‪ ،۱۳2۶‬تقریباً‬ ‫«اگر بیان شما را درست فهمیده‬ ‫‪ 2۵‬تیرماه ‪ ۱۳2۶‬گشود‪.‬‬ ‫روز به برکت حسن تدبیر و کاردانی‬ ‫شده بود‪ .‬نسب به هر دو حقناشناسی‬ ‫فراموشی سپرده نشود‪.‬‬
‫یک سال بعد از آزادی آذربایجان و‬ ‫باشم‪ ،‬آیا احتمال رد موافقت نامه‬ ‫پس ا ز « آ ما د گی مجلس » ‪،‬‬ ‫سرلشکر علی رزمآرا‪ ،‬عامل مهم در این‬ ‫من‪ ،‬نه قوامالسلطنه را هرگز‬
‫منطقه مهاباد در مجلس شورای ملی‬ ‫ایران و شوروی از طرف مجلس وجود‬ ‫نمایندگان بار دیگر به انتصاب قوام‬ ‫پیروزی بود‪ .‬به ویژه که در همان روزها‬ ‫شده بود‪ ،‬اما نه به یک صورت‪.‬‬ ‫دیدهام‪ ،‬نه دکتر مصدق را و نه‬
‫حضور یافت و پس از بیان مطالبی‬ ‫به ریاست دولت در بیستم شهریور‬ ‫شرایط زندگی و مقتضیات سیاسی‬ ‫سپهبد زاهدی را‪ .‬به هنگام حوادث‬
‫پیرامون اقدامات دولت تقاضای رأی‬ ‫دارد؟»‬ ‫اجازه نمیداد که از دور یا نزدیک‬ ‫آذربایجان و کردستان‪ ،‬دانشآموز‬
‫اعتماد کرد‪ .‬از یک صد و دوازده نفر‬ ‫قوام پاسخ داد‪:‬‬ ‫دکتر مصدق را ببینم و بشناسم‪ .‬نه‬ ‫دوره اول متوسطه بودم‪ .‬مانند بیشتر‬
‫عده حاضر فقط چهل و شش تن به‬ ‫«من چنین چیزی نگفتم‪ .‬اما دو‬ ‫هنگامی که در احمدآباد میزیست‬ ‫ایرانیان‪ ،‬پدرم سخت نگران تجزیه‬
‫دولت رأی موافق دادند‪ .‬در نتیجه‬ ‫طرف باید به شرایط جدیدی که به‬ ‫و نه طی چند ماه آخر عمرش که به‬ ‫آذربایجان و خطر تسلط «بلشویکها»‬
‫وجود آمده توجه داشته باشند‪».‬‬ ‫بر کشورمان بود‪ .‬نواهای دیگری را‬
‫دولت قوام ساقط شد‪.‬‬ ‫مخبر لوموند اضافه میکند‪« :‬آنچه‬ ‫تهران بازگشته بود‪.‬‬ ‫هم میشنیدم‪ .‬اما نگرانی عمومی را‬
‫قوام در آخرین نطق خود در مجلس‬ ‫میبایست گفته شود‪ ،‬گفته شده بود‪».‬‬ ‫سپهبد زاهدی در این سالها دو یا‬ ‫احساس میکردم و نمیتوانستم تجزیه‬
‫***‬ ‫سه بار به ایران آمد‪ ،‬اما امکان دیدار‬ ‫کشورم را بپذیرم‪ .‬در دبیرستان سرود‬
‫گفت‪:‬‬ ‫ادوارد سابلیه در خاطرات خود‬ ‫آذربایجان را میخواندیم و چون به‬
‫«بالاخره روزی فراخواهدر سید که‬ ‫مینویسد‪« ،‬قوام از من خواست که‬ ‫وی نیز حاصل نشد‪.‬‬ ‫همت قوامالسلطنه‪ ،‬ایرا ِن ناتوا ِن آن‬
‫مردم بیغرضی در این مملکت اوراق‬ ‫متن مصاحبه را بلافاصله و حتی قبل‬ ‫کوتاه سخن آن که من در این‬ ‫روز‪ ،‬بر یکی از دو ابرقدرت پیروز‬
‫تاریخ را ورق بزنند و از میان سطور آن‬ ‫از آن که در پاریس به چاپ برسد در‬ ‫کتاب‪ ،‬درباره حوادثی مینویسم که‬ ‫شد و «خطه آذربایجان»‪ ،‬یکی از‬
‫حقایق مربوط به زمان ما را بخوانند‪».‬‬ ‫اختیار جراید تهران بگذارم و من نیز‬ ‫بیشتر از دور ناظر آن بودم و درباره‬
‫چنین کردم‪ .‬آن چه میبایست علناً‬ ‫دولتمردانی که هرگز آنها را ندیدم‪ .‬در‬
‫نقل از کتاب «سه رویداد و سه‬ ‫باره همه این حوادث بسیار شنیدم و‬

‫دولتمرد»‬

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18