Page 13 - (کیهان لندن - سال سى و هفتم ـ شماره ۲۹۵ (دوره جديد

‫صفحه ‪13‬ـ ‪ Page 13‬ـ شماره ‪1۷61‬‬
‫جمعه ‪۱5‬تا پنجشنبه ‪ 2۱‬ژانویه ‪2۰2۱‬‬

‫آسیابهای آبی دزفول‬ ‫دکتر قاسم طالبزاده‬ ‫موسیقی در شعر حافظ (‪)3‬‬

‫معماری آسیابها برگرفته از سبک‬ ‫آسیابهای آبی دزفول یکی از آثار‬ ‫این چه نغمه و ترانهای است (پرده)‬ ‫حافظ مانند بسیاری از شاعران‬ ‫(یعنی ساز خود را کوک و آماده کن)‬ ‫پرده‬
‫معماری بومی شهرستان دزفول بوده‬ ‫ارزشمند تاریخی شهرستان دزفول به‬ ‫که سازنده (پرده سرا) و دنیا و مافیها‬ ‫ایرانی‪ ،‬گاهگاه از نحوه اجرای ساز‬
‫و به صورت یک مجموعه به همپیوسته‬ ‫شمار میروند و به شماره ‪ ۳9۸۴‬در‬ ‫برای ما میسازد و این کدام آهنگی‬ ‫وان کو نه این ترانه سراید‪ ،‬خطا کند‬ ‫واژه پرده نه تنها نزد شاعران و‬
‫ساخته شده و به هم مربوط هستند‪.‬‬ ‫ردیف آثار ملی کشور به ثبت رسیده‬ ‫است که از این بارگاه و قدرت نامعلوم‬ ‫سخن میگوید‪:‬‬ ‫نویسندگان ایرانی جایگاهی ویژه دارد‪،‬‬
‫مطربا پرده بگردان و بزن راه عراق‬ ‫بلکه در مکالمات روزمره ما ایرانیان با‬
‫قدمت و تغییرات‬ ‫است‪.‬‬ ‫و فوق تصورمیشنویم؟‬ ‫بزن در پرده چنگ ای ماه مطرب‬ ‫تیزبینی‪ ،‬مملو از کنایات و استعارات‬
‫رومن گیرشمن در کتاب هنر‬ ‫این آسیابها دارای مالکیت‬ ‫در اشعار زیر‪ ،‬واژه «پرده» بدون‬ ‫که بدین راه بشد یار و زما یاد نکرد‬ ‫زیبا به کار میرود‪ .‬گاهی این استعارات‬
‫انسان این سیستم را قدیمیترین‬ ‫خصوصی بوده که به آسیابان به‬ ‫رگش بخراش تا بخروشم از وی‬ ‫کامل ًا حرفهای و فنی‪ ،‬گفتگو را غنیتر‬
‫سیستمهای آبیاری جهان در دوره‬ ‫اصطلاح محلی لُوینه میگفتند‪ .‬تعداد‬ ‫ارتباط با موسیقی به کار رفته است‪:‬‬ ‫«پرده بگردان» به معنی کوک‬ ‫و پر معناتر میکند‪ .‬حافظ که خود‬
‫باستان معرفی کرده و قدمت آن‬ ‫آسیابها در دوره صفویه حدود ‪5۰‬‬ ‫منظور این است که‪ ،‬مقامی را با‬ ‫عوض کردن است و «بزن راه‬ ‫موسیقیشناس قابلی بوده این واژه را‬
‫را در حدود ‪ ۱۴۰۰‬تا ‪ ۱5۰۰‬سال‬ ‫تا ‪ ۶۰‬عدد بود که بخشی از آنها در‬ ‫در سراپرده ما پردهسرا حاجت نیست‬ ‫چنگ بنواز و سیم آن را خراش بده‬ ‫عراق» یعنی مقام عراق را بنواز‪.‬‬ ‫نزدیک به پنجاه بار به کار برده است‪.‬‬
‫عنوان میکند که پژوهشهای جدید‬ ‫اثر سیلابهای فصلی تخریب شدند‪.‬‬ ‫زآنکهمستانهمهطوطیشکردستانند؟‬ ‫(زخمه بزن) تا من از شنیدن آن به‬ ‫کوشش میشود تا حد امکان‪ ،‬تنها‬ ‫در علم آکوستیک‪ ،‬فاصله دو صدا را‬
‫این قدمت را تأیید میکنند‪ .‬همچنین‬ ‫آسیابهای آبی دزفول در بخشهای‬ ‫خروش بیایم و بزنم زیر آواز‪ .‬البته‬ ‫به مواردی که حافظ در اشعارش‬ ‫که گوش‪ ،‬توانایی تشخیص آن را داشته‬
‫در وسط رودخانه بر یکی از دهانهها‬ ‫مختلف رودخانه دز قرار دارند‪ .‬بخشی‬ ‫ناگهان پرده برانداختهای یعنی چه؟‬ ‫منظور «رگ»‪ ،‬سیم است که با َوتر‬ ‫به موسیقی اشاره کرده توجه و از‬
‫آثار طاق عظیمی است که شبیه‬ ‫از آنها به فاصله حدود ‪ ۸۰۰‬متر از‬ ‫مست از خانه برون تاختهای یعنی چه؟‬ ‫باشد‪«،‬پرده» میگویند‪.‬‬
‫ایوانهای ساسانی بوده و با توجه به‬ ‫سد تنظیمی (دزفول) و در جنوب‬ ‫همنام میباشد‪.‬‬ ‫توضیحات دیگر پرهیز شود‪.‬‬ ‫در موسیقی علمی کلاسیک اروپایی‪،‬‬
‫علاقه شاهان ساسانی میتوان آن را‬ ‫تفریحگاه ساحلی دز‪ ،‬بخشی در زیر‬ ‫پردهازخودبرفکندییکنظردرجلوهگاه‬ ‫حافظ واژه پرده و پرده سرا را به‬ ‫به طوریکه از لابلای اشعار حافظ‬ ‫از اواسط قرن هجدهم‪ ،‬برای هم اندازه‬
‫باقیمانده جایگاه سردار و یا شخص‬ ‫پل جدید (دوم) دزفول و بخشی دیگر‬ ‫وزحیا حور و پری را در حجاب انداختی‬ ‫صورت شگفتانگیز و با مهارت و زیبایی‬ ‫برمیآید‪ ،‬او علاقه خاصی به مقام عراق‬ ‫کردن صداهای یک گام روشی به کار‬
‫محتشمی در گذشته در نظر گرفت‪.‬‬ ‫نیز در کنار پل قدیم این شهرستان‬ ‫بردند تا بتوانند آن را که شامل هشت‬
‫این سازهها پلبند عظیمی هستند که‬ ‫ز پرده کاش برون آمدی چو قطر ٌۀ اشک‬ ‫خاصی به کار برده است‪.‬‬ ‫داشته است‪.‬‬ ‫صدای متوالی میباشد‪ ،‬به طریق‬
‫بعدها با تغییراتی در قسمتهای آن‬ ‫ساخته شدهاند‪.‬‬ ‫که بر دو دیدۀ ما حکم او روان بودی‬ ‫مقام «عراق» نهمین مقام از مقامهای‬ ‫مساوی بخش کنند و این روش را در‬
‫به آسیاب تبدیل شد‪ .‬با توجه به طول‬ ‫پیشینه تاریخی آسیابهای آبی‬ ‫این چه پرده است کزین پردهسرا میآ ید‬ ‫دوازدهگانه است که ابونصر فارابی و ابن‬ ‫تاریخ موسیقی اروپایی «نتهای تعدیل‬
‫زمان‪ ،‬تغییراتی توسط سیلابها و‬ ‫دزفول در ارتباط با پل قدیم (دژپل)‬ ‫تنها نه ز راز دل من پرده برافتاد‬ ‫سینا و همچنین صفیالدین ارموی‪ ،‬آن‬ ‫شده» یا «تامپرامان اِگال» نامیدند‪،‬‬
‫عوامل انسانی رخ داده و در آنها آخرین‬ ‫بوده که به دوره ساسانیان بازمیگردد‬ ‫تا بود فلک‪ ،‬شیوه او پردهدری بود‬ ‫وینچهنغمهاستکزاینپردهسرامیآید‬ ‫را تدوین کردهاند‪ .‬باید خاطرنشان کرد‬ ‫و از آن زمان یک پرده را به دو نیم‬
‫تغییرات را میتوان در زمان صفویه با‬ ‫اما عمده آثار موجود از آسیابها که‬ ‫که هشت مقام مربوط به زمان بهرام‬ ‫کرده و آن را کوتاهترین فاصله در‬
‫تکامل سیر تولید آجر و تغییر در ابعاد‬ ‫در سه بخش از رودخانه موجود است‬ ‫ترسم که اشک در غم ما پرده َدر شود‬ ‫در واقع در این تشبیهات زیبا‪ ،‬حالت‬ ‫گور و پادشاهان ساسانی عبارتند از‪:‬‬ ‫موسیقی قرار دادند‪ .‬در موسیقی ایرانی‬
‫آن به اندازه ‪ ۱۸.5‬در ‪ ۱۸.5‬در ‪۳.5‬‬ ‫به دوره تاریخی صفویه و قاجاریه‬ ‫وین راز سر به ُمهر به عالم س َمر شود‬ ‫سور رالیستی اشعار حافظ نمودار‬ ‫راست‪ ،‬اصفهان‪ ،‬زنگوله‪ ،‬نوا‪ ،‬چهارگاه‪،‬‬ ‫و هندی و گروهی دیگر مانند موسیقی‬
‫بازمیگردد‪ .‬این سازهها از مصالحی‬ ‫میگردد و فضایی تازه و دنیایی دیگر در‬ ‫سهگاه‪ ،‬شور و همایون‪ .‬در دوران پس از‬ ‫افغانی‪ ،‬ترکی‪ ،‬عربی‪ ،‬تاجیکی‪ ،‬و دیگر‬
‫سانتیمتر برشمرد‪.‬‬ ‫چون قلوه سنگ رودخانهای‪ ،‬آجر و‬ ‫ُمردم در این فراق و در این پرده راه نیست‬ ‫خیال ما میپروراند‪ .‬منظور او در واقع‬ ‫اسلام‪ ،‬چهار مقام دیگر با نامهای عربی‬ ‫کشورهای همسایه ایران‪ ،‬موسیقی‬
‫با ملات ساروج ساخته شدهاند‪ .‬شکل‬ ‫یا هست و پردهدار نشانم نمیدهد‬ ‫همان پرسش همیشگی اوست‪ ،‬یعنی‬ ‫بر آنها اضافه شد‪ ،‬ازاین قرار‪ :‬حسینی‪،‬‬ ‫طبیعتاً دارای فواصل کوچکتر نیز‬
‫نقطهای که همه شاعران ما به زبانها و‬ ‫میباشد که آن را ربع پرده و سه ربع‬
‫جملات ویژه خود به آن اشاره کردهاند و‬ ‫عراق‪ ،‬عشاق‪ ،‬حجاز‪.‬‬ ‫پرده مینامند‪ .‬این بحث پر سروصدا و‬
‫این پرسشی است که هیچکس تا کنون‬ ‫در زمان ما‪ ،‬استادان موسیقی‪ ،‬کمتر‬ ‫پیچیده که میتوانیم بگوئیم قرنها‬
‫از واژه مقام استفاده میکنند و واژههای‬ ‫است فکر موسیقیدانان را به خود‬
‫پاسخی برای آن نداشته است‪.‬‬ ‫دستگاه‪ ،‬آواز‪ ،‬و گوشه‪ ،‬را به کار میبرند‪.‬‬ ‫مشغول کرده‪ ،‬در زمان ما هنوز ادامه‬
‫او بارگاه الهی یا آنجا که برای‬ ‫دارد‪ ،‬ولی آنچه همه بر آن باور دارند‬
‫همه نامعلوم بوده‪ ،‬را به «پردهسرا» و‬ ‫این است که فواصل موسیقی ایرانی‬
‫«سراپرده» تشبیه کرده و میپرسد‪:‬‬ ‫را ظاهراً براساس یک چهارم پرده‬

‫شناسایی کردهاند‪.‬‬
‫حافظ در بسیاری از غزلیاتش‬
‫«پرده» را در معنیهای گوناگون به‬
‫کار میبرد‪ .‬پرده به معنی مقام‪ ،‬به معنی‬
‫کوک‪ ،‬به معنی نوا و نغمه و ترانه‪ ،‬به‬
‫معنی ساز‪ ،‬به معنی گوشه موسیقی‪،‬‬
‫به معنی دستگاه موسیقی و به معنی‬

‫پرده و حفاظ‪.‬‬

‫مطرب بساز پرده که کس بیاجل نمرد‬

‫‪63‬‬ ‫‪51‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪۷‬‬
‫‪86‬‬
‫‪489‬‬ ‫(سودوکو)‬

‫‪49‬‬ ‫‪ 15 14 13 1۲ 11 1۰ 9 8 ۷ 6 5 4 3 ۲ 1‬عمودی‪:‬‬

‫‪53‬‬ ‫‪ ۱‬ـ ادیب‪ ،‬پژوهشگر و استاد ممتاز و‬ ‫‪1‬‬
‫فقید دانشگاه تهران ـ تله‬
‫‪۲4‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪ 2‬ـ از نوشیدنیهای الکلی ـ زبونی و‬
‫‪9۷ ۲‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫بیچارگی‬ ‫‪3‬‬
‫‪96۲‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪4۲‬‬ ‫‪5 364‬‬ ‫‪ ۳‬ـ واحد اندازه گیری سطح ـ‬ ‫‪4‬‬
‫‪14‬‬ ‫مهاجرت ـ دست به سوی دیگران‬
‫‪95‬‬ ‫‪5‬‬
‫دراز کردن ـ شراب‬
‫‪ ۸‬ـ خوراکی است ـ ویزا‬ ‫عمودی‪:‬‬ ‫‪11 1۰ 9 8 ۷ 6 5 4 3 ۲ 1‬‬ ‫‪ ۴‬ـ ضروری ـ نوار تزیینی ـ حماقت‬ ‫‪6‬‬
‫‪ 9‬ـ عددی است ـ هم‬ ‫‪ 5‬ـ جهان هستی ـ از شهرهای‬
‫باغبان است و هم‬ ‫‪ ۱‬ـ از رؤسای پیشین‬ ‫‪1‬‬ ‫‪۷‬‬
‫دانشگاه تهران‬ ‫ایران ـ نام‬
‫دشتبان‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪ ۶‬ـ از بلایای اجتماعی ـ زبان موسیقی‬ ‫‪8‬‬
‫‪۱۰‬ـ از چهارپایان ـ‬ ‫‪ 2‬ـ خو د د ا ر ی و‬
‫بازایستادن ـ اسرار‬ ‫‪3‬‬ ‫ـ کفالت‬ ‫‪9‬‬
‫پایهای و اساسی‬ ‫‪ ۷‬ـ درد ـ منطقهای در کنار کوه ـ‬ ‫‪1۰‬‬
‫‪ ۱۱‬ـ صاحب ـ خدعه‬ ‫‪ ۳‬ـ من و تو ـ طول‬ ‫‪4‬‬
‫ـ مانع‬ ‫بالاپوشی است‬ ‫‪11‬‬
‫و فریب‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ ۸‬ـ پشت نیست ـ سلسله کوهی است‬ ‫‪1۲‬‬
‫‪ ۴‬ـ هم تردست است و‬ ‫‪6‬‬
‫هم چالاک ـ مدخل‬ ‫ـ برابر ـ بیدینها‬ ‫‪13‬‬
‫‪ 5‬ـ از شعرای معروف و‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪9‬ـتصویرـازقربانیانانقلابکبیرفرانسه‬ ‫‪ ۱۰‬ـ نیستی ـ وسطی ـ مایه‬
‫‪ ۱۰‬ـ او هم حرفهای دارد سنتی ـ از‬ ‫حیات‬ ‫‪14‬‬
‫معاصر ایران‬ ‫‪8‬‬
‫‪ ۶‬ـ میشنود ـ خانم‬ ‫‪9‬‬ ‫روزهای هفته ـ او‬ ‫‪۱۱‬ـ اهل ادب ـ از کشیدنیها‬ ‫‪15‬‬
‫‪ ۷‬ـ زشت ـ قسمتی‬ ‫‪ ۱۱‬ـ حرف خطاب ـ سلسلههای‬ ‫ـ تنبلی و کهولت‬
‫حکومتیدرمصرقدیمـمقامومنزلت‬ ‫افقی‪:‬‬
‫از اندام‬ ‫‪ ۱2‬ـ از جنگافزارهای مخرب ـ حد‬ ‫‪ ۱2‬ـ بخشی از کشور ما ـ‬
‫بلندی زمین ـ چشمداشت‬ ‫‪ ۱‬ـ از نخست وزیران اعدام‬
‫‪1۰‬‬ ‫ـ قسمتی از مسجد‬ ‫‪ ۱۳‬ـ گذشته ـ کنارهگیری ـ‬ ‫شده در قرن گذشته‬
‫‪ ۱۳‬ـ خداحافظی ـ مطلع ـ بهشت‬
‫حل جدول شماره قبل‬ ‫‪11‬‬ ‫‪۱۴‬ـ دردها و غمها ـ گلی است ـ شکوه‬ ‫ظرفی است‬ ‫‪ 2‬ـ شاگرد اول دارالمعلمات و‬
‫‪ ۱5‬ـ دوستی و محبت ـ سنگی است‬ ‫‪۱۴‬ـ واجد اهمیت ـ خانمها ـ‬ ‫عضو نخستین گروه دهنفره‬
‫افقی‪:‬‬ ‫که در سال ‪ ۱۳۱۴‬وارد‬
‫ـ تهور و شجاعت‬ ‫قسمتی از صورت‬
‫‪ ۱‬ـ علمی است‬ ‫‪ ۱5‬ـ جزیرهای در مدیترانه‬ ‫دانشگاه تهران شد‬
‫‪ 2‬ـ از دستگاههای‬ ‫حل جدول شماره قبل‬ ‫ـ از کارخانجات معظم‬ ‫‪ ۳‬ـ عد د ی ا ست ـ‬
‫موسیقی ایرانی ـ دغلکار‬ ‫جو ا هر سا ز ی جها ن ـ‬ ‫سرماخوردگی ـ پسوند‬
‫‪ ۸‬ـ از شعرای معروف ایران‬
‫در دوران صفویه‬ ‫و ح ّقهباز‬ ‫رویگردان‬ ‫تشبیه ـ فوق‬
‫‪ ۳‬ـ تکخال ـ بلوا و ناآرامی‬ ‫‪ ۴‬ـ فرمانروا ـ تکرار یک حرف‬
‫‪ 9‬ـ طمع ـ علامت جمع ـ‬
‫او هم حرفهای دارد‬ ‫ـ حرف همراهی‬ ‫ـ از روی قصد‬
‫‪ ۴‬ـ از شعرای برجسته و‬ ‫‪ 5‬ـ از سبزیجات ـ از شهرهای‬
‫‪ ۱۰‬ـ زبانی است ـ معرفت‬
‫‪ ۱۱‬ـ شدید ـ از غلات ـ‬ ‫معاصر فقید ایران‬ ‫تاریخی اروپا‬
‫کشوری است‬ ‫‪ 5‬ـ به شیرینی مثال است‬ ‫‪ ۶‬ـ خوانندۀ فقید ایتالیایی اپرا‬

‫ـ حرف تعجب‬ ‫با شهرتی عالمگیر‬
‫‪ ۶‬ـ اجداد ـ قالب و بدن‬ ‫‪ ۷‬ـ نه به عربی ـ سلسله ـ‬
‫‪ ۷‬ـ آب هرز ـ از شهرهای‬
‫سوگ‬
‫عربستان سعودی‬ ‫‪ ۸‬ـ همقدم ـ آخر ـ جزیرهای‬

‫متعلق به ایران‬
‫‪ 9‬ـ پژوهشگر‪ ،‬ادیب و استاد‬
‫ممتاز و فقید دانشگاه‬

‫تهران‬