Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و هفتم ـ شماره ۲۹۶ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - ۱4‬شماره ‪۱۷62‬‬
‫جمعه ‪ 3‬تا پنجشنبه‪ 9‬بهمنماه ‪1399‬خورشیدی‬

‫چهل نفری هستند قیافهها برافروخته‬ ‫«کسانی که پولی در صندوق دارند‬
‫صدا میزنند‪ .‬به نوبه خود میروم و‬
‫و رگهای گردن برجسته‪ ...‬میگویم‬ ‫نگاهی به یادداشتهای یک زندانی سیاسی از دو زندان در دو رژیم قبلی و فعلی‬ ‫هشتاد تومانی را که ازمن به ودیعه‬
‫برداشته بودند میگیرم‪ ...‬اتوبوس‬
‫«اگر هم برای مذاکره با افسر نگهبان‬ ‫مهمان پسران شاطرنانوا! (‪)2‬‬ ‫به راه میافتد‪ ...‬از پیچهای حرکت‬
‫ماشین میتوانم حدس بزنم کجائیم‪.‬‬
‫باشه این ازدحام درست نیست‪ ،‬کار‬ ‫فردوسی‪ ،‬شاهرضا‪ ،‬پیچ شمران‪...‬‬
‫دیگر رسیدهایم‪ .‬پیاده میشویم‪.‬‬
‫را خراب میکنه‪ .‬بهتره کمی فرصت‬ ‫فضای پهناور زندان قصر ـ اوه‬
‫ببخشید‪ :‬ندامتگاه! افسر و پاسبان‬
‫فکرکردن به خودمان بدهیم‪...‬‬ ‫ما را تحویل میگیرند‪ .‬جای ما را در‬
‫زندان ـ باز ببخشید اندرزگاه! ـ شماره‬
‫«شام خوردهایم و سفره برچیده‬
‫‪ 3‬معین کردهاند‪...‬‬
‫شده است‪ .‬به اندک زمانی اتاق ــ‬ ‫در زندان شاه برای زندانیان از شیوههای مبارزه سیاسی و ادبی سخن میگفتم‬ ‫«از فراز دیواره آهنی پای در‬
‫افسر نگهبان مرا احضار کرد و مؤدبانه گفت‪ :‬آقا‪ ،‬اینجا زندانه‪ ،‬ما وظایفی داریم‪ ...‬امیدوارم درک کنید!‬ ‫میگذریم‪ .‬پشت سر ما در بسته‬
‫که بزرگ هم هست ــ از مهمانان‬ ‫میشود و یکباره گوئی انفجاری‬
‫درمیگیرد‪ .‬چهل و پنجاه جوان‬
‫پرمیشود‪ .‬چای و شیرینی و آجیل‪.‬‬ ‫زندانی با کف زدن و هلهله و فریاد‬
‫زنده باد ما را پذیره میشوند‪ .‬به‬
‫خنده و شوخی و نگاههای انتظار‪ .‬و‬ ‫هم فشار میآورند تا دست بدهند‬
‫و روبوسی کنند‪ ...‬از بند میگذریم‬
‫من بیچاره در تب و تاب که باز مبادا‬ ‫و در نیمه بند دوم به اتاق بزرگی‬
‫میرسیم با چهار پنجره بلند رو به‬
‫به منبرم بکشانند‪ .‬دوستان‪ ،‬از محبتی‬ ‫ایرج هاشمیزاده‬ ‫تصویر میکند‪.‬دفتر خاطرات بهآذین از زندان‬ ‫محمود اعتمادزاده که با نام مستعارش «م‪.‬ا‪.‬‬ ‫حیاط‪ .‬پشت به بستههای رختخواب‪،‬‬
‫پیش از انقلاب «مهمان این آقایان» نام دارد و‬ ‫بهآذین» شهرت دارد‪ ،‬از چهرههای سرشناس‬ ‫کنار دیوار مینشینیم‪ .‬اتاق پرشده‬
‫که دارند تا درباره من بهانه پرونده‬ ‫«خط امام» مثل تصویر یک جارختی بر‬ ‫خاطراتش را از زندان بعد از انقلاب «بار دیگر‪ ،‬و‬ ‫ادبی ـ سیاسی چپ ایران در دوره قبل و بعد از‬ ‫است و باز میآیند‪ .‬شادی و خشنودی‬
‫دیوار بود که سران حزب توده تلاش میکردند‪،‬‬ ‫این بار‪ »...‬نام نهاده است‪.‬ایرج هاشمیزاده‪ ،‬ازین‬ ‫انقلاب به شمار میرود‪ .‬او که سه سال قبل (‪۱0‬‬ ‫دیدار‪ .‬پرسش و پاسخ‪ .‬چگونگی‬
‫سازی به آقایان بدهند و تا یکی دو‬ ‫دو دفتر بخشهایی را در معرض مطالعه شما قرار‬ ‫خرداد ‪ )۱385‬درگذشت‪ ،‬دو دفتر خاطرات از‬ ‫کار و بازداشت‪ ...‬هواتاریک شده‬
‫لباسهای خود را به آن آویزان کنند‪.‬‬ ‫میدهد و عقیده دارد که در شرایط کنونی ایران‬ ‫خود بر جای نهاده است و فضای عمومی زندان‬ ‫است‪ .‬در اتاق سفره پهن کردهاند‬
‫سال زندان مفت کف دستم نگذارند‬ ‫شادروان ایرج اسکندری‬ ‫سیاسی را در هر دو دوره براساس مشاهداتش‬ ‫و غذا میچینند‪ ...‬مینشینم و به‬
‫به نقل از مصاحبه فرهاد فرجاد با رادیو آلمان‬ ‫یادآوری آن ضروری است‪.‬‬ ‫سینۀ رختخواب‪ ،‬تکیه میدهم‪.‬‬
‫دستبردار نیستند‪ .‬چاره هم ندارم ‪.‬‬ ‫غذا آبگوشت زندان است با نان‬
‫زندان‪ .‬کمون دستش تنگ است‪.‬‬
‫بهراستی نمیتوانم خود را از توقع‬ ‫نمیتواند از جیره زندان چشم بپوشد‪.‬‬
‫خوشبختانه آب یخ هست‪ ...‬یک سطل‬
‫بیپیرایهشان بدزدم‪ .‬هرچه باداباد!‬ ‫بزرگ پلاستیکی پر از برش هندوانه‬
‫میآورند و وسط سفره میگذارند‪.‬‬
‫سخن آغاز میکنم‪ .‬تکیهام بیشتر بر‬ ‫میوه پس از شاممان‪ .‬و میگویند تنها‬
‫هندوانه و طالبی‪ .‬جز این هیچ سبزی‬
‫اصالت انقلاب است و رگ و ریشهاش‬ ‫به سبب نقشی که در برگذاری‬ ‫برداشت که منجر به قطع دست‬ ‫زندگینامۀ م‪.‬ا‪ .‬بهآذین‪:‬‬ ‫و میوهای به درون زندان راه نمییابد‪.‬‬
‫شب شعرهای «انستیتو گوته» و‬ ‫چپ او شد و بقیه عمر را به دست‬ ‫محمو د ا عتما د ز ا د ه ( م ‪ .‬ا ‪.‬‬ ‫حتی گوجه فرنگی‪ .‬بهاحتمال خطر‬
‫در میان توده مردم‪ ...‬من از این‬ ‫نیز فعالیتهای دوره جدید کانون‬ ‫بهآذین) در سال ‪ ۱293‬شمسی‬ ‫وبای دو ماه پیش‪ .‬چه میتوان کرد‪...‬‬
‫نویسندگان ایران داشت‪ ،‬بار دیگر‬ ‫راستش متکی بود‪.‬‬ ‫در رشت به دنیا آمد‪ .‬پس از خاتمه‬ ‫سفره برچیده میشود‪ ......‬جوانی چند‬
‫گونه میگویم و به تأثیر جنبشهای‬ ‫چند روزی زندانی شد و پس از‬ ‫در اوایل دهۀ ‪ 20‬که وارد‬ ‫تحصیلات متوسطه‪ ،‬در سال ‪۱3۱۱‬‬ ‫گرد من آمدهاند‪ .‬خواهش کوچکی‬
‫انقلاب هم در سال ‪ ۱36۱‬در جریان‬ ‫فعالیتهای سیاسی شده بود از‬ ‫جزو دانشجویان اعزامی ایران به‬ ‫دارند‪ :‬بررسی مختصر ادبیات امروز‬
‫آزادیخواهانه کشورهای همسایه؛‬ ‫دستگیری گستردۀ اعضای حزب‬ ‫ارتشاستعفادادوبهوزارتفرهنگ‬ ‫فرانسه رفت و در رشته مهندسی‬ ‫ایران‪ ...‬راه گریزی نیست‪...‬و بیشتر‪ ،‬از‬
‫توده به زندان رفت و تا سال ‪۱369‬‬ ‫منتقل شد و به تدریس زبان فرانسه‬ ‫آنچه ادبیات بدان موظف است سخن‬
‫خاصه روسیه اشاره میکنم ‪.......‬و در‬ ‫وریاضیاتدردبیرستانهاپرداخت‪.‬‬ ‫دریانوردی تحصیل کرد‪.‬‬ ‫میگویم‪ .‬راه دو بیش نیست‪ :‬یا مزدور‬
‫در زندان ماند‪.‬‬ ‫از همان زمان به کار تألیف و ترجمه‬ ‫در سال ‪ ۱3۱۷‬به ایران بازگشت‬ ‫و ریزهخوار قدرت بودن و فراغت‬
‫گرماگرم این سخنان افسر نگهبان را‬ ‫وی در روز چهارشنبه ‪ ۱0‬خرداد‬ ‫روی آورد و به عنوان نویسنده و‬ ‫و به نیروی دریایی پیوست‪ .‬در‬ ‫بیثمرش را به زیبائیها آراستن؛ حق‬
‫‪ ۱385‬بر اثر ایست قلبی در تهران‬ ‫چهارم شهریور ‪ ۱320‬که نیروهای‬ ‫را در پایش قربانی کردن؛ و یا در کنار‬
‫درآستانه در میبینم‪ .‬به درون میآید‬ ‫مترجم شهرت یافت‪.‬‬ ‫متفقین به ایران حمله کردند‬ ‫مردم بودن‪ ،‬امید را در اینان زنده‬
‫درگذشت‪.‬‬ ‫در تیر ماه ‪ ۱349‬بازداشت شد و‬ ‫او افسر نیروی دریایی بود و در‬ ‫داشتن‪ ،‬دیدگانشان را به زیبائی و حق‬
‫و میایستد‪ .‬یک دقیقه گوش میدهد‬ ‫از بهآذین نوشتهها و ترجمههای‬ ‫چهار ماه در زندانهای قزلقلعه و‬ ‫بمباران بندرپهلوی (انزلی) زخم‬ ‫گشودن؛ زیرا که زیبائی نیرو است‬
‫قصر به سر برد‪ .‬در سوم آذر ‪۱356‬‬ ‫و حق نیرو است؛ خاصه در زمینه‬
‫و میگوید‪« :‬آقای اعتمادزاده دیگر‬ ‫متعددی بر جای مانده است‪.‬‬ ‫گستردۀ زشتی و بیدادی که بر مردم‬
‫میرود‪ .‬اما زیبائی و حق به اعتبار‬
‫ختمش کنید»‪ .‬در لحنش تندی و‬ ‫آدمیاست‪ .‬پس آدمیو همه آنچه‬
‫نیاز زندگی اوست‪ ،‬شرط شکفتگی‬
‫تیزی نمیبینم‪ .‬آری این‪ ،‬آن حریف‬ ‫تن و جان اوست؛ در مرکز ادبیات‬
‫جای دارد؛ هسته و مغز زنده آن است‬
‫همیشگیام نیست‪ .‬جوانی است لاغر‬ ‫گرداگرد من در اتاق نشستهاند و‬
‫باز بهتدریج میآیند‪ .‬برایشان از شعر‬
‫و بلندبالا؛ گندمگون‪ ،‬پیوسته ابرو؛‬ ‫و نویسندگی امروز ایران میگویم و‬
‫این که توسل به کنایه و تمثیل و نیز‬
‫کشیده صورت؛ نگاهی محجوب در‬ ‫گنگی و ابهامیکه میتوان ویژگی‬
‫ادب این روزگار شمرد ضرورتی است‬
‫سایه مژگانی دراز‪ .‬او را در همان روز‬ ‫در برابر فشار و سانسور‪ .‬برای گفتن‬
‫آنچه نمیگذارند گفته شود؛ تأویل‪،‬‬
‫ورودمان بهشماره سه دیدهام و از او‬ ‫روحانی که سه چهار ماه پیش در‬ ‫میکند‪ .‬لبخندش فریبم نمیدهد‪.‬‬ ‫استکانی برمیدارد‪ ،‬میپرسد‪« :‬چای‬ ‫خمیردندان و مسواک‪ ...‬هنوز کسی‬ ‫راه گریز است و کنایه و ایهام دری‬
‫قزلقلعه سر بهنیست شد‪ .‬همه رویهم‬ ‫منقلب است؛ دلداریش میدهم‪:‬‬ ‫ما را نمیخواهید بخورید؟»‪ .‬به طفره‬ ‫پیدا نیست‪ .‬تنهایم و چشم به در‪،‬‬ ‫که به روی نامحرم بسته میشود؛ اما‬
‫خوشم آمده است‪ .‬به یکی از شاگردان‬ ‫بر این عقیدهاند که او را کشتهاند؛ اما‬ ‫«هیچ به دلت بد نیار‪ .‬بیشوخی؛ بهتر‬ ‫میگویم‪« :‬اگر ممکنه‪ ،‬بفرمائید‬ ‫ناگهان لبخند دخترم میدرخشد؛‬ ‫گاه میتوان دید که نویسنده یا شاعر‬
‫«س‪.‬ل» نظر رسمی را تأیید میکند و‬ ‫از این دیگر نمیشه»‪ .‬دیرباور‪ ،‬با طنزی‬ ‫یک لیوان آب خنک به من بدهند‪.‬‬ ‫گرم و شادیبخش مانند آفتاب‪.‬‬ ‫روزگار ما همه درها را میخکوب کرده‬
‫زمان دبیریم میماند‪.‬آیا برادر اوست؟‬ ‫بهآرامی میگوید‪« :‬نه بابا؛ خودکشی‬ ‫مهربان میگوید‪« :‬میدانم‪ .‬بهشته‬ ‫«سروان قلم را برمیدارد و پس از‬ ‫است و هیچ کلیدی به دست نمیدهد‬
‫کرده‪ .‬این را دیگر به چشم خودم‬ ‫اینجا»‪ .‬و با یک جو سرزنش میافزاید‪:‬‬ ‫نوشتن؛ ورقه را پیش من میگذارد‪.‬‬ ‫برادرم با اوست‪...‬‬ ‫حتی به آشنا‪ .‬کرم درون پیله‪ .‬یا گاه‬
‫هرگز نخواهم دانست‪ .‬میگویم‪:‬‬ ‫دیدهام‪ .‬من آن تو‪ ،‬همسایۀ سلولش‬ ‫میخوانم‪« :‬به چه دلیل خواستهاید در‬ ‫«در حیاط پرسه میزنم‪ ...‬سایر‬ ‫سخنش دو رویه است؛ به نعل و به‬
‫بودم‪ .‬از بازجوئی که برگشت خیلی‬ ‫«خودت همین را میخواستی‪».‬‬ ‫کاری که به شما مربوط نیست دخالت‬ ‫ورزشکاران زندان اکنون با هالتر و‬ ‫میخ هر دو میزند‪ .‬پایگاه بیطرفی‪،‬‬
‫«ملاحظه میفرمائید؛ بهمناسبت‬ ‫منقلب بود‪ .‬نیمههای شب استوار بند‬ ‫میخواستم یا نه؛ کلی باید‬ ‫دمبل ور میروند جلینگ و جلینگ‬ ‫اما میتوان دانست که آب به آسیاب‬
‫سراسیمه آمد سراغم و ازم خواست‬ ‫کنید؟» لحن تند است و جواب های‪،‬‬ ‫صفحههای آهنی‪ .‬تلاش ماهیچههای‬ ‫که میریزد‪ ...‬تا ساعت ده و نیم ــ‬
‫جشن مشروطه است‪ .‬طول و تفصیلی‬ ‫کمک کنم‪ .‬بهش تنفس مصنوعی‬ ‫سپاسگزار این آقایان باشم‪ .‬تنوع‬ ‫هوی‪ .‬بهانتظار اعلام نظر بازپرس‪ ،‬مرا‬ ‫ورزیده یا نوکار‪ .‬بوی عرق تن‪..........‬‬
‫بدهیم؛ رفتم؛ دیدم بیهوش افتاده‪.‬‬ ‫بسیار خوبی در زندگیم پیش‬ ‫بالای پلکان؛ سرپاسبان نام مرا صدا‬ ‫وقت خاموشی رسمی‪...‬‬
‫هم نخواهد داشت‪ .‬ای‪ ...‬چهار پنج‬ ‫دستمالی را که تو حلقش چپانده‬ ‫آوردهاند‪ ...‬چیزهائی که برایم آوردهاند‬ ‫به اتاق متهمان میبرند‪...‬‬ ‫میزند‪ .‬فردا صبح دادگاه و دوستان‬ ‫«ورزش دسته جمعی در زمین‬
‫بود؛ استواره بیرون کشیده بود‪ .‬اما‬ ‫کم و بیش سر و صورتی به زندگی‬ ‫یکی از دو افسر بازپرس میآید‪.‬‬ ‫میگویند که منظور بازرسی است در‬ ‫والیبال‪ .‬چهل و پنجاه نفری هستند‪...‬‬
‫دقیقه دیگر» و بیدرنگ به سخن‬ ‫باز نفسش بالا نمیآمد‪ .‬ده دقیقهای‬ ‫زندانم میدهد‪ .‬امشب خواهم توانست‬ ‫ستوان دوم است‪ ...‬شرمنده است و‬ ‫دادرسی ارتش‪ .‬ببینیم‪ ...‬سرپاسبان‬ ‫ساعت هفت‪ .‬پخش خبر رادیوی‬
‫بهش تنفس دادیم‪ .‬تازه رنگ روش‬ ‫پشتی خودم را زیر سر بگذارم و با پتو‬ ‫ارادتمند آقای به آذین‪ .‬و چنانکه‬ ‫میآید؛ رسمی و عبوس‪« .‬آقای‬ ‫تر ا نز یستو ر ی ا ست و صد ا یش‬
‫ادامه میدهم‪...‬‬ ‫داشت جا میآمد که یکهو چانه‬ ‫گوئی میخواهد از گرفتاری من‬ ‫اعتمادزاده‪ .‬شما را افسر نگهبان‬ ‫نامنظم‪.....‬سفره میاندازند برای‬
‫انداخت وتمام کرد‪ .‬جلو چشم خودم‪.‬‬ ‫ملافه خانگی به خواب بروم‪...‬‬ ‫تبری بجوید؛ زود میگوید‪« :‬من‬ ‫میخواد»‪ .‬برمیخیزم و میروم‪ .‬در‬ ‫صبحانه کمون‪ .‬چای شیرین با یک‬
‫«پاسبانی میآید و از آستانه در‬ ‫همین میان‪ ،‬دکتر هم سررسید‬ ‫«جوانی با من است از «س‪ .‬ل‪».‬‬ ‫افسر وظیفهام‪ .‬برای کارآموزی‬ ‫آهنی زیر هشت به رویم باز میشود؛ و‬ ‫سوم نان سنگک که از بیرون میخرند‬
‫معاینهاش کرد؛ گفت از قلبشه؛‬ ‫میگوید و از «موضعگیری انقلابیش»‪:‬‬ ‫مأمورم کردهاند اینجا»‪ .‬میپرسم‪:‬‬ ‫اینک اتاق افسر نگهبان‪ .‬نشسته است؛‬ ‫و یک تکه پنیر‪ ،‬جیره زندان که بدمزه‬
‫میگوید‪« :‬اثاثتان را جمع کنید‪...‬‬ ‫نارسائی داشته‪ .»...‬چیزی بر این‬ ‫پیش از هر چیز پاک کردن عرصه‬ ‫«انگار همشهری هستیم؟»‪ .‬اما نه‪،‬‬ ‫ستوان دوم جوان و تازهمنصب و در‬ ‫است و بدبو‪ .‬نمیتوانم فرو بدهم‪.‬‬
‫نمیتوان افزود‪ .‬به چشم خود دیده‬ ‫ایران از بقایای حزب توده‪ .‬گوش تیز‬ ‫مازندرانی است؛ از ساری یا آمل‪.‬‬ ‫برابرش ایستاده! من پیر خطاکار‪.......‬‬ ‫نان تنها چه عیب دارد؟ به فروشگاه‬
‫شماره چهار»‪ .‬تعجب نمیکنم‪...‬‬ ‫است‪ .‬ولی آیا چشم ـ اگر هم بخواهد‬ ‫میکنم‪« :‬دیشب پنج و شش نفری‬ ‫اطلاع میدهد که بازپرس تصمیم‬ ‫بازخواست میکند‪« :‬شما آقا؛ برای‬ ‫میروم؛ اتاقکی در بند یک‪ ،‬با چند‬
‫بودیم‪ .‬میگفت اگر پاش بیفته‪ ،‬یک‬ ‫به تبدیل قرارداشته و به تیمسار‬ ‫چه زندانیها را دور خودتان جمع‬ ‫قفسه کالای مختصر و یک یخچال‬
‫به اتاق خودم میروم و خودم را‬ ‫ـ همه چیز را میبیند؟‬ ‫لحظه هم تردید نمیکنه باهاشان‬ ‫معاون دادستان تلفن زده است؛ اما‬ ‫میکنید؟»‪« .‬من؟ کسی را من جمع‬ ‫برقی‪ .‬یک شیشه کوچک شیر میخرم‬
‫«شب‪ ،‬پس از شام‪ ،‬دوستان‬ ‫به زبان گلوله حرف بزنه‪ ».‬راستش‬ ‫ایشان موافقت نکردهاند‪ .‬و میافزاید‪:‬‬ ‫نکردهام‪ .‬اتاق بزرگه؛ بیش از گنجایش‬ ‫و همان جا سر میکشم‪ .‬یک کیسه‬
‫آماده میکنم‪ ...‬جوانها ما را در میان‬ ‫باز مرا در میان میگیرند‪ :‬بررسی‬ ‫چشمهام گرد شد‪ .‬گفتم‪« :‬این که‬ ‫«چیزی نیست‪ .‬امیدوارم همین یکی‬ ‫خودش هم زندانی داره ‪ .‬اینه که به‬ ‫تور ـ کار زندان ـ و یک دفتر یادداشت‬
‫کوتاهی درباره شعر معاصر! عذرم‬ ‫کار فاشیستهاست»‪ .‬آنهای دیگر‬ ‫دو روزه قرارتان تبدیل بشه وآزاد‬ ‫نظرمیاد‪« .»...‬گزارش دادهاند شما‬
‫میگیرند‪ .‬نزدیک یازده است‪ .‬به‬ ‫را که موضوعی است پردامنه و‬ ‫هم اعتراض کردند ‪ .‬اخمهاش تو‬ ‫بشید»‪ .‬دیگر کاری ندارم‪ .‬بهدستور‬ ‫براشان حرف میزدید»‪« .‬ها‪ ،‬بله!‬ ‫هم میگیرم‪ .‬دیگر مجهزم‪...‬‬
‫کمیتم از بسیاری جهات لنگ‪،‬‬ ‫هم رفت و دیگر زود درز گرفت‪...‬‬ ‫استوار مرا به پائین میبرند‪ .‬درست‬ ‫طبیعی است‪ ...‬و بهآرامی گوشزد‬ ‫«آقای اعتمادزاده!‪ .‬مرا صدا‬
‫اصرار میخواهند که ناهار بخوریم‬ ‫نمیپذیرند‪ .‬ناچار شروع میکنم‪.‬‬ ‫باورکردنی نیست‪ .‬هیچ یک از گروهها‬ ‫به وقت ناهار به دوستانم میپیوندم‪.‬‬ ‫میکنم کیستم و چهکارهام؛ کمی‬ ‫میزنند‪ ...‬ورقۀ ملاقات را به من‬
‫از پیشگامان که با صفیر گلولهها و‬ ‫تا این حد در دشمنی پیش نمیرود‪.‬‬ ‫شب‪ .‬پس از شام‪ ،‬باز گرد من جمع‬ ‫هم با گزافه و آب و تاب چیزی که‬ ‫میدهند‪ ...‬در راهرو قدم میزنم‪.‬‬
‫و بعدازظهر برویم‪ .‬سرگرد موافقت‬ ‫دود باروت انقلاب به میدان آمده‬ ‫خاموش میمانم؛ میگوید‪« :‬درک‬ ‫میشوند‪ .‬بحثمان درباره آزادی است‬ ‫هرگز در جای دیگر به خود اجازه‬ ‫امربر بستهای برایم میآورد‪ .‬زیرجامه‬
‫اند‪ .‬مردانی بیشتر خودساخته‪...‬‬ ‫خاصی از وظیفه روز داره‪ ...‬شما چه‬ ‫و نظم اجتماعی‪ .‬خلاصهای از آنچه‬ ‫ندادهام‪ .‬لحنش نرمتر میشود و ادب‬ ‫است و پیراهن و جوراب که در‬
‫نمیکند‪ « :‬ناهار آقایان را شماره‬ ‫عارف قزوینی‪ ،‬اشرفالدین حسینی؛‬ ‫فکر میکنید؟ آیا سوسهای تو کارش‬ ‫اندکی پیش در این باره نوشته ام‬ ‫را تا به جائی میرساند که مرا دعوت‬ ‫بقچه سفیدی پیچیدهاند؛ با حوله و‬
‫فرخی یزدی و بعدها عشقی‪ ...‬من‬ ‫نیست؟»‪« .‬از کجا میشه دانست؟»‪.‬‬ ‫به نشستن میکند‪ .‬سپاسگزارم‪ .‬در‬
‫چهار بار گذاشتهاند» بهراه میافتیم‪.‬‬ ‫در این مقدمهچینی هستم که افسر‬ ‫«بوش که میآمد‪ ،‬یکی میگفت دو‬ ‫برایشان میگویم ‪.‬‬ ‫پایان میگوید‪« :‬اینجا؛ آقا‪ ،‬زندانه؛‬
‫نگهبان را دست به کمرزده و پاها از‬ ‫سال پیش او را در کرمانشاه تو لباس‬ ‫«استکان چای را تازه از دست‬ ‫ما وظایفی داریم‪ .‬امیدوارم درک‬
‫جمعیت انبوهتر شده است‪ .‬از‬ ‫هم گشاده؛ در آستانۀ در میبینم‪...‬‬ ‫ارتشی دیده؛ ستوان سوم یا استوار‬ ‫نهادهام که از راهرو مرا میخوانند‪.‬‬ ‫میکنید» بله‪ ،‬دلم میخواهد درک‬
‫«آقای اعتمادزاده؛ بیائید بیرون»‪...‬‬ ‫برای ملاقات میروم‪ .‬همان یک‬
‫سرسرای میان دو بند که میگذریم‪،‬‬ ‫بیرون میآیم و بهدنبال افسر نگهبان‬ ‫همچو چیزی‪...‬‬ ‫ربع ولی پر و پیمانه‪ .‬زنم هست و‬ ‫کنم‪ .‬ولی‪...‬‬
‫به راه‪ .‬در اتاق‪ ،‬افسر جوان مرا برپا نگه‬ ‫«در اتاق گفت و گو درباره قربانیان‬ ‫بچههایم؛ برادرم سیاوش و خانمش‪...‬‬
‫بانگ سرود جوانان یکباره زیر سقف‬ ‫شکنجه گل انداخته است‪ .‬سخن از‬ ‫زنم سرپشت میلهها خم کرده؛ نگاهم‬ ‫«دوشنبه پنجم مرداد‪:‬‬
‫میدارد و خود مینشیند‪...‬‬ ‫آقای سعیدی به میان میآید؛ مرد‬ ‫پاسبانی در راهرو بند و سپس‬
‫زندان میپیچد‪ :‬از خون ما؛ لاله‬ ‫«اینجا زندان است آقا! به من چه‬ ‫از بالای پلکان حیاط فریاد میزند‪:‬‬
‫شما کی هستید؟ پاتان را که از این‬
‫روید‪ .‬پرلاله و گل بشود همه جا‪،‬‬ ‫در گذاشتید تو‪ ،‬یکی هستید مثل‬ ‫«دادگاهیهاش بیایند!»‬
‫همه آنهای دیگر» و تهدید میکند‬ ‫« آ قا ی ا عتما د ز ا د ه شما ئید ؟‬
‫چون گلستان‪...‬‬ ‫اخلال در نظم زندان چه عواقبی‬ ‫بفرمائید‪ .‬میفرمایم‪ .‬در پای پله؛ به‬
‫میتواند برایم داشته باشد‪ ...‬ما در این‬ ‫دستور سرجوخه؛ دو سرباز تفنگ‬
‫درآهنی بند باز میشود و سرگرد به‬ ‫گفت و گوئیم که همهمهای از راهرو‬ ‫بهدست میآیند و تحویلم میگیرند‪.‬‬
‫بند بهگوش میرسد‪ .‬جمع شدهاند‬ ‫به صف‪ ،‬کنار دیوار میایستیم؛ هر‬
‫نظاره میآید ‪ .‬یک دو دقیقه میایستد‬ ‫و مشت به در میکوبند‪ .‬با افسر‬ ‫زندانی در محاصره دو نگهبان‪ .‬دیگر‬
‫نگهبان کار دارند‪ .‬بهزودی فریادها اوج‬ ‫همه هستند‪ .‬میتوانیم به راه بیفتیم‪...‬‬
‫و چیزی نمیگوید؛ پس ازآن آهسته‬ ‫میگیرد و در آهنی از فشار جمعیت و‬ ‫اتوبوس آبی رنگ دادرسی میآید‪...‬‬
‫ضربات مشت و لگد بهلرزه درمیآید‪.‬‬ ‫اتوبوس بهراه میافتد‪ ...‬دو سرباز‬
‫به سوی ما قدم برمیدارد و دستور‬ ‫چه میکنند؟ نگرانم و افسر شاید‬ ‫مرا به اتاق بازپرس دادگاه عادی‬
‫بیش از من‪« ...‬مقررات زندان؛ آقا باید‬ ‫شماره ‪ 1‬میبرند‪ ...‬اتاقی نه چندان‬
‫میدهد‪« :‬به‪ ،‬آقایان دیگر کافی‬ ‫رعایت بشه‪ .‬بفرمائید‪ .‬این آخرین باره‬ ‫بزرگ با پنجرهای سرتاسری به‬
‫که میگم» سپس اشاره به در میکند‪:‬‬ ‫بیرون‪ .‬بازپرس یک سروان دادرسی؛‬
‫است»‪ .‬جوانان همچنان میخوانند‪...‬‬ ‫«اینها هم دیگر برند پی کارشان»‪ ...‬و‬ ‫با تلفن سرگرم گفت و گو است‪ .‬با‬
‫ناگاه در میان همهمه و فریاد زندانیان‬ ‫دست اشارهای میکند‪ .‬پهلوی میز‬
‫«این بار در سربی رنگ زندان‬ ‫ضربه شدیدی به در میخورد؛ مشت‬ ‫او مینشینم‪ .‬در گوشه سمت ورودی‬
‫یا شاید لگد‪ .‬افسر میکوشد بیاعتنا‬ ‫اتاق؛ میز دیگری نهاده است‪ .‬دو‬
‫شماره چهار بهآسانی به روی ما‬ ‫باشد‪« :‬بگید از این جا برند»‪« ...‬بگید‬ ‫افسر زیردست آنجا نشستهاند و با‬
‫خواهش میکنم» و با دستمال عرق‬ ‫پروندهای ور میروند‪ .‬گماشته با‬
‫باز میشود‪ ...‬کنترل اثاثیه ما تمام‬ ‫پیشانی و پس گردنش را خشک‬ ‫سینی چای به درون میآید‪ .‬به اشاره‬
‫میکند‪ .‬از در نیمهباز بند میگذرم و‬ ‫سروان؛ ابتدا نزد من نگه میدارد‪ .‬سر‬
‫میشود‪ .‬آقائی که آنجا با افسر‬ ‫همانجا میایستم‪ .‬نگاه میکنم‪ ،‬سی‬ ‫تکان میدهم‪« .‬متشکرم»‪ .‬گماشته‬
‫دور میشود‪ .‬سروان همچنان که‬
‫نگهبان بود‪ ،‬یکباره چهره عوض‬

‫میکند‪ .‬میآید و پس از معرفی‬

‫خود بهگرمیدست میدهد‪« :‬خیلی‬

‫خوش آمدید!»‪ .‬رضا شلتوکی است‬

‫[در‪ 29‬آبان ‪ 1362‬اعدام شد‪ ].‬از‬

‫افسران «سازمان نظامی» شانزده سال‬

‫است در زندانهای تهران و برازجان‪.‬‬

‫و هنوز کو؟‪ ...‬خودم را نمیتوانم‬

‫کوچک نبینم‪ .‬شلتوکی به امربر بند‬

‫میگوید اثاث ما را بیاورد‪ .‬به درون‬

‫بند میرویم؛ زندانیان در راهرو جمع‬

‫شدهاند‪ .‬سلام و روبوسی با یکایک‬

‫شان و با فریدون تنکابنی نویسنده‬

‫«یادداشتهای شهر شلوغ» که همین‬

‫روزها به شش ماه محکوم شده است‪.‬‬

‫سست پیش میآید‪ .‬شاید خود را‬

‫بدهکار من میداند‪ ...‬که بیشک‬

‫اشتباه میکند‪ .‬اگر هم ماجرای او و‬

‫کتابش نبود‪ ،‬باز کار من با این آقایان‬

‫دیر یا زود به همینجا میکشید‪ .‬او در‬

‫این میانه پاک بیگناه است‪ .‬ما را به‬

‫اتاق رویهمرفته کوچکی میبرند با‬

‫دیوارهای قطور و دو پنجره بلند که‬

‫به حیاط باز میشود‪ .‬ظاهری آراسته‬

‫دارد‪ .‬قالیچههای تازه ُرفته پاکیزه بر‬

‫کف آن گسترده و پردههای ُک َدری‬

‫گلدار از برابر درگاهیها آویخته و‬

‫بر دیوارها‪ ،‬به بلندی قدآدمی‪ ،‬یکی‬

‫دو قفسهبندی ساده برای کتاب و‬

‫نیز تختهبندی تقریباً سرتاسری که‬

‫جعبههای کفش و جامهدانها بالای‬

‫ادامه دارد‬ ‫آن نهاده‪...‬‬