Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و هشتم ـ شماره ۳۳۹ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1805‬‬
‫جمعه ‪ ۵‬تا ‪ ۱۱‬آذرماه‪۱۴۰۰‬خورشیدی‬

‫تصنیف «برخیز و قلیان را بیار»‪ :‬این‬ ‫ترانههای تاریخی از آغاز تا دوره مشروطه(‪)1‬‬ ‫=ترانههای تاریخی که‬
‫تصنیف را مردم در جریان نهضت‬ ‫دارای ویژگیهای بلاغی‬
‫تنباکو پس از اینکه ناصرالدین شاه در‬ ‫صدای نی میاد» پس از مرگ او بر سر‬ ‫هم از سرودهای عامیانهای بوده است‬ ‫سرود سمرقند‪ ،‬سرود مردم بلخ‪،‬‬ ‫ترانههای تاریخی در همه نواحی ایران‬ ‫هستند قدمتی به اندازه‬
‫سال ‪ ۱3۰۸‬ه‪.‬ق امتیاز توتون و تنباکو‬ ‫زبانها افتاد‪:‬‬ ‫که عوام و کودکان را به خود سرگرم‬ ‫سرود مردم بخارا‪ ،‬ترانه یزید بن مفرغ‪،‬‬ ‫شامل چه ترانههایی هستند؟‬ ‫تاریخ ترانه دارند‪ .‬این ترانهها‬
‫را به مدت پنجاه سال به تالبوت مدیر‬ ‫میکرده است (رک‪ .‬گلبن‪.)۱۰۵ :۱3۸۲ ،‬‬ ‫حراره احمد عطاش‪ ،‬ترانه مردم اصفهان‬ ‫به دور از پیچیدگی برای‬
‫کمپانی انگلیسی «شرکت تنباکوی‬ ‫هر دم صدای نی میاد‬ ‫مرثیهسمرقند‪:‬ابن خردادبه در کتاب‬ ‫هنگام محاصره محمود افغان‪ ،‬دو بیتی‬ ‫‪ .۴‬پیشینه پژوهش‬ ‫درک پیامها‪ ،‬با استفاده از‬
‫آواز پی در پی میاد‬ ‫«المسالک والممالک» این قطعه شعر را‬ ‫تجاوز پرتغالیها به خلیج فارس‪ ،‬ترانه‬ ‫در پرتو بررسیهای چند نویسنده‪،‬‬ ‫زمینه جذب کننده موسیقی‬
‫ایران» واگذار کرد‪ ،‬ساختند‪.‬‬ ‫در مرثیه سمرقند به ابوالینبغی عباس‬ ‫لطفعلیخان زند‪ ،‬ترانه برای صاحب‬ ‫پژوهشهایی درباره ترانه منتشر شده‬ ‫میتوانند پیامرسان هنری‬
‫من خانم قلیان کشم‪ ،‬از بهر قلیان‬ ‫لطفعلی خانام کی میاد‬ ‫دیوان حاکم بدرفتار فارس و… از‬ ‫است؛ از جمله احمد پناهی سمنانی در‬ ‫موثری برای اجتماع باشند‪.‬‬
‫روح و روانم کی میاد…‬ ‫بن طرخان نسبت داده است‪:‬‬ ‫نمونههای ترانههای سیاسیهستند که‬ ‫کتاب «سیری در ترانههای ملی ایران»‬ ‫از طرفی کار تصنیفهای‬
‫ناخوشم‪ ،‬بنگر به رخت مشمشم‬ ‫(آرینپور‪ ۱۵۴ :۱3۷۲ ،‬و ‪)۱۵۵‬‬ ‫سمرقند کند مند از شاش ته بهی‬ ‫به صورت کوتاه در قالب ترانه بهترین‬ ‫به بررسی ترانههای محلی میپردازد‬ ‫عامیانه اهمیت دارد‪ .‬تا‬
‫برخیز و قلیان را بیار…‬ ‫تصنیف نصروجان‪ :‬به نظر میرسد‬ ‫بزینت کی افکند همیشه ته خهی‬ ‫روش را برای بیان احساسها و تاثیر‬ ‫و برخی درونمایههای این ترانهها را‬ ‫یک حادثه قابل توجهی‬
‫سابقه این تصنیف از قرن سیزدهم‬ ‫در مخاطب انتخاب کرده و به واژهها‬ ‫با ارائه نمونههایی نشان میدهد‪ .‬ایرج‬ ‫در اجتماع رخ داده است‪،‬‬
‫ترانه «گرانی نان»‪:‬‬ ‫هجری بالاتر نرود‪ .‬این تصنیف را ایوانف‪،‬‬ ‫(ابن خردادبه‪ ۲3 :۱3۷۰ ،‬و ‪)۲۴‬‬ ‫حرکت و موسیقی بخشیدهاند‪ .‬در زیر‬ ‫دیهیمی در کتاب « عالیجناب مهربان‬ ‫بیدرنگ سرایندگانی گمنام‬
‫شاه کج کلا‬ ‫خاورشناس معاصر روسی از روستاهای‬ ‫احتمال دارد شاعر این مرثیه را در‬ ‫به نمونههای آنها به ترتیب تاریخی‬ ‫ترانه » به ترانههای معاصر پرداخته است‬ ‫تصنیفهایی از روی ذوق‬
‫رفته کربلا‬ ‫خراسان به دست آورده که از نظر وزن‬ ‫حملههای عرب بر سمرقند که موجب‬ ‫و در ضمن بحث اصلی به ترانههای‬ ‫سرودهاند و آهنگ آن را نیز‬
‫گشته بی بلا‬ ‫شبیه به حراره احمد عطاش و سیزده‬ ‫ویرانی آن بوده است گفته باشد‪.‬‬ ‫میپردازیم‪.‬‬ ‫اجتماعی اشاره میکند‪ .‬سهراب فاضل‬ ‫رویش گذاشتهاند و این روند‬
‫هجایی است و پیدا است که آهنگ و‬ ‫سرود مردم بخارا‪ :‬درباره عشقبازی‬ ‫نیز در کتاب «تصنیف و تصنیفسرایی‬ ‫با زیباییهای ادبی ویژه تا‬
‫نون شده گرون‬ ‫سبک آن قدیمی است‪ .‬این تصنیف را‬ ‫برگردان آن چنین است‪:‬‬ ‫سعید بن عثمان سردار تازی و خاتون‬ ‫در ایران» برخی از تصنیفها را مورد‬
‫یه من یه قرون‬ ‫دختران و جوانان روستایی خراسان‬ ‫ای سمرقند خراب و ویرانه تو از‬ ‫بخارا است و اندکی از آن سرود که بیان‬ ‫بحث قرار داده است‪ .‬هر کدام از این‬ ‫امروز ادامه دارد‪.‬‬
‫ما شدیم اسیر‬ ‫برای «نصرو» نام که شاید «نصرالله»‬ ‫پژوهشها به جنبههای مختلفی از‬
‫نام داشته و از جوانان شجاع محل بوده‬ ‫چاج بهتری‬ ‫نارضایتی مردم بود‪ ،‬چنین است‪:‬‬ ‫ترانهها پرداختهاند‪ .‬گوناگونی ترانههای‬ ‫محمد امین محمدپور – پژوهش‬
‫از دست وزیر‬ ‫سرودهاند؛ دیگر آنکه قبل از مرگ و بعد‬ ‫ترا بدین حال که افکند؟ و تو‬ ‫کور خمیر آمد‬ ‫سیاسی شایسته پرداخت بیشتر و‬ ‫در ترانهها به علت خاستگاه ملی و‬
‫از دست وزیر‬ ‫از مرگ یا در هنگام فرار و مسافرت نیز‬ ‫گستردهتر است و تا کنون بطور ویژه‬ ‫مردمی آن شیوهای کارآمد برای فهم‬
‫برایش مدحها یا مرثیههای سوزناک‬ ‫همواره خوبی‬ ‫خاتون دروغ کنده‬ ‫به ترانههای تاریخی در همه ناحیهها‬ ‫ادبیات پایداری توده به شمار میآید‪.‬‬
‫تصنیف «گرانی»‪:‬‬ ‫ساختهاند و به آهنگی جانسوز خوانده‬ ‫(ن‪.‬ک‪ :‬گلبن‪)۱۰6 :۱3۸۲ ،‬‬ ‫(ن‪.‬ک‪ .‬شفیعی کدکنی‪)۵63 :۱3۸۸ ،‬‬ ‫و طبقهبندی آنها پرداخته نشده است‪.‬‬ ‫این جستار در پی پاسخ به این پرسش‬
‫نون چارکی سه عباسی‬ ‫و با چگور یا سورنا نواختهاند‪.‬‬ ‫از تصنیفهای بعد از اسلام که به‬ ‫شعر یزید بن مفرغ‪ :‬این شاعر در‬ ‫است که ترانههای تاریخی از آغاز تا‬
‫پنیر سیری دو عباسی‬ ‫نصرو نصرو جان‪ -‬جان جان‪ -‬آی‬ ‫سبک هجایی گفته شده و آثاری از‬ ‫یکی از سفرهایش با عباد پسر زیاد که‬ ‫‪.۵‬بحث و بررسی‬ ‫دوره مشروطه شامل چه ترانههایی‬
‫سبک قدیم در آن باشد‪ ،‬آن بخشی را‬ ‫از جانب برادر خود عبیدالله بن زیاد‬ ‫‪ .1/5‬فضای سیاسی و اجتماعی و‬ ‫و در واکنش به چه رویدادهایی بوده‬
‫آدم مفلس چو من‬ ‫نصرو جان!‬ ‫که عربها آن را « حراره » مینامیدند‬ ‫معروف امارت سیستان داشت همسفر‬ ‫است‪ .‬در این راستا ترانههای تاریخی از‬
‫وا میداره به رقاصی…‬ ‫حیف تو نصرو‪ -‬به خدا‪ -‬رفتی‬ ‫و ما امروز آن را «تصنیف» میگوییم‬ ‫شده بود‪ .‬در آن سفر به او خوش‬ ‫ترانههای سیاسی و اجتماعی‬ ‫آغاز تا دوره مشروطه بررسی و تحلیل‬
‫(ن‪.‬ک‪ :‬همان‪)۴۲۱ – ۴۱۱ :‬‬ ‫گویا بیشتر از یک نمونه از قبل از مغول‬ ‫نگذشت و امیر سیستان را هجا گفت‬ ‫ترانه معترض در ایران دارای قدمتی‬ ‫شدهاند و به ویژگیهای ترانههای‬
‫ترکستان!‬ ‫در دست نمانده اما از بعد از مغول‬ ‫به کیفر این کار دیری در زندان ماند و‬ ‫به اندازه تاریخ ترانه است‪ .‬منظومه‬ ‫تاریخی پرداخته شده و این ترانهها از‬
‫تصنیف برکناری فرهاد میرزا‪:‬‬ ‫مادر نبینه‪ -‬به خدا‪ -‬داغت نصرو‬ ‫نمونههایی بیشتری در دست است‪.‬‬ ‫سپس او را زنجیر کرده و با نگهبانان به‬ ‫«یادگار زریران» بنمایه حماسی و‬ ‫نظر کاربرد و مضمون و محتوا با ارائه‬
‫حرارهاحمدعطاش‪ :‬راوندی در شرح‬ ‫بصره‪ ،‬مرکز فرمانروایی عبیدالله بن زیاد‬ ‫ملی دارد‪ .‬در منظومههای مانی سخن‬
‫در حکومت فرهاد میرزا معتمدالدوله‬ ‫جان!…‬ ‫حال احمد عطاش ( ‪ ۵۰۸‬ه‪ .‬ق )‪ -‬از‬ ‫فرستادند و ابن زیاد دستور داد او را همه‬ ‫از طبیعت‪ ،‬نور‪ ،‬درخت‪ ،‬خلقت‪ ،‬جهان‬ ‫نمونههایی بررسی شدهاند‪.‬‬
‫در فارس‪ ،‬اهالی فارس از سختگیریهای‬ ‫(ن‪.‬ک‪ :‬گلبن‪)۱۱9 – ۱۱۷ :۱3۸۲ ،‬‬ ‫رهبران فرقه اسماعیلیه که در شاهدژ‬ ‫گونه عذاب و خوار کنند‪ ،‬تا بجایی که‬ ‫مادی‪ ،‬ظهور اهریمن و بنای آسمانها‬ ‫یافتههای پژوهش نشان میدهند‬
‫او آزرده شدند و هنگامی که برکنار و‬ ‫تصنیف آغا محمد خان‪ :‬در روزهایی‬ ‫اصفهان بر فراز کوه صفه قلعه و بارویی‬ ‫او را نبید شیرین و شبرم خورانیدند و‬ ‫است که بافت فلسفی پندارهای عوام از‬ ‫که در برخی رویدادهای سیاسی و‬
‫به تهران خوانده شد‪ ،‬برای او تصنیفی‬ ‫که آغا محمد خان قاجار شهر کرمان را‬ ‫بنا کرده بود و اسیر شدنش‪ -‬چنین‬ ‫خوک و گربهای را با او به یک ریسمان‬ ‫آنها تاثیر میگیرد‪ .‬در شعرهایی که پس‬ ‫اجتماعی‪ ،‬بیدرنگ سرایندگانی گمنام‬
‫در محاصره داشت‪ ،‬مردم تصنیف زیر را‬ ‫مینویسد‪ :‬احمد عطاش را به زیر آوردند‬ ‫بستند و در شهر بصره با خواری و آزار‬ ‫از سلطه اعراب بر ایران و در متنهای‬ ‫تصنیفهایی از روی ذوق سرودهاند و‬
‫ساختند‪:‬‬ ‫و دست بسته بر اشتری نشاندند‪ ،‬در‬ ‫گردانیدند و او در آن شدت مستی و‬ ‫فارسی پس از اسلام آمده‪ ،‬زمینههای‬ ‫آهنگ نیز رویش گذاشتهاند و این روند با‬
‫شیراز به این خرمی‬ ‫برای او ساخته بودند‪:‬‬ ‫اصفهان بردند و به خزی و به نکال‬ ‫روان بودن پلیدی و صدای خوک و‬ ‫بحث بیشتر است‪ .‬در چامه «شاه بهرام»‬ ‫زیباییهای ادبی ویژه تا امروز ادامه دارد‪.‬‬
‫آغا محمد خان اخته‬ ‫رسید… و افزون از صد هزار مرد و زن‬ ‫گربه و غوغا‪ ،‬مستان مستان میرفت‬ ‫مضمون شعر در اطراف «مژده موعود‬ ‫به کار گرفتن قالب ترانه برای بیان‬
‫هوا به این پر نمی‬ ‫و کودک بیرون آمده بودند‪ ،‬با انواع نثار‬ ‫و کودکانی که گویا همه فارسیزبان‬ ‫مزدیسنا و طلوع شاه بهرام ورژاوند»‬ ‫سیاسی‪،‬نشانازآگاهیاززیباییشناسی‬
‫شازده چرا درهمی؟‬ ‫تا کی زنی شلخته‬ ‫از خاشاک و سرگین و پشگل و خاکستر‬ ‫بودند در پشت او دوان دوان شده و‬ ‫است و در ضمن آن شکایت زرتشتیان‬ ‫هنریبرایتاثیرگذاریبرمخاطباست‪.‬‬
‫(ن‪.‬ک‪ :‬آرینپور‪ ۱۵۵ :۱3۷۲ ،‬و ‪)۱۵6‬‬ ‫فال میگیری با تخته‬ ‫و مخنثان حرارهکنان در پیش با طبل و‬ ‫میگفتند‪ :‬این چیست؟ این چیست؟‬ ‫را از حمله تازیان شرح میدهد و به‬ ‫این ترانهها در بخشهای تصنیفها و‬
‫ترانه «ظل السلطان»‪ :‬مسعود میرزا‬ ‫و ابن مفرغ این قطعه فارسی را سروده‬ ‫این ترتیب به شعر صورت سیاسی و‬ ‫ترانههای محلی سیاسی و اجتماعی‬
‫پسر ناصرالدین شاه و برادر بزرگ‬ ‫قدت میاد رو تخته‬ ‫دهل و دف میگفتند‪:‬‬ ‫و در آن سمیه مادر زیاد بن امیه را هجو‬ ‫اجتماعی میبخشد‪« .‬فرهنگ مردم‬ ‫شامل ترانههای محلی انتقادی و شرح‬
‫مظفرالدین شاه که به «ظل السلطان»‬ ‫این هفته نه‪ ،‬اون هفته‬ ‫عطاش عالی جان من عطاش عالی!‬ ‫هر ملتی در حکم زندگینامه و شرح‬ ‫حال مبارزان سیاسی هستند‪ .‬زبان این‬
‫معروف است‪ ،‬به علت خوی تند و‬ ‫(احمد پناهی‪ 69 :۱3۸3 ،‬و ‪)۷۰‬‬ ‫کرده است‪:‬‬ ‫احوال و سیرتهای توده عوام آن ملت‬ ‫ترانهها ساده و عامیانه است و از آنجا که‬
‫درندگیهایش مورد نفرت مردم‪ ،‬به‬ ‫تصنیف «لیلی»‪ :‬لیلی دختر ُکنت‬ ‫میان سر هلالی ترا به دز چکارو‬ ‫آبست و نبیذ است‬ ‫و عامل اصلی و شاخص خصلتها و‬ ‫این ترانهها با زندگی اجتماعی مردمی‬
‫ویژه اصفهانیها بود‪ .‬او که قدرت زیادی‬ ‫مونت فرو ایتالیایی بود که رییس‬ ‫برگردان‪:‬ای عطاش عالیمرتبه‪ ،‬جان‬ ‫و عصارات زبیب است‬ ‫تصویر آداب و عادات آن قوم و روشنگر‬ ‫سادهزیست ارتباط دارند‪ ،‬در آنها کمتر‬
‫در شهرهای جنوب ایران داشت‪ ،‬مورد‬ ‫پلیس ایران و منصوب ناصرالدین‬ ‫من ای عطاش عالیمرتبه! ای کسی که‬ ‫و سمیه روی سبیذ است‬ ‫سوابق تاریخی و نشاندهنده دگرگونی‬ ‫به خیالپردازی توجه شده و کلام‬
‫بدگمانی ناصرالدین شاه واقع شد و‬ ‫شاه بود‪ .‬این ترانه به قصد تهدید و‬ ‫میان سرت خالی از مغز است‪ ،‬ترا به دز‬ ‫این ترانه در سال پنجاه و یک‬ ‫فکری و تکامل اجتماعی مردم عوام‬ ‫بیشتر این ترانهها آهنگین خوانده شده‬
‫در سال ‪ ۱3۰6‬ه‪.‬ق از همه مقامهای‬ ‫کوچک کردن ُکنت ساخته شده است‪.‬‬ ‫و قلعه چه کار؟ (ن‪.‬ک‪ :‬همان‪.)۱۱6 :‬‬ ‫هجری گفته شده است و نویسنده‬ ‫آن کشور است» (انجوی شیرازی‪،‬‬ ‫یا با سازهای موسیقی همراه میشود‪.‬‬
‫خود جز حکومت اصفهان برکنار شد‪.‬‬ ‫قانونهایی که او برای حفظ نظم شهر‬ ‫تاریخ سیستان هم در قرن پنجم از‬ ‫‪ .)۱۰۱ :۱3۷۱‬این ترانهها که در میان‬
‫برکناری او که مردی بدخو و سختگیر‬ ‫تنظیم و به امضا شاه رساند با وجود‬ ‫دو بیتی تجاوز پرتغالیها به خلیج‬ ‫آن آگاهی داشته است (ن‪.‬ک‪ :‬تاریخ‬ ‫مردم پدید آمده و نگهداری شدهاند‬ ‫‪.۱‬مقدمه‬
‫بود موجب خرسندی مردم شد‪ .‬درباره‬ ‫کارشکنیهای مخالفان‪ ،‬با قدرت کامل‬ ‫سیستان‪.)۵۱ :۱39۸ ،‬‬ ‫نشاندهنده مبارزات مردماند‪ .‬اگر چه‬ ‫از میان جلوههای گوناگون پایداری‬
‫او تصنیفهای هجوآمیزی ساختند که‬ ‫جلوی قدارهبندها‪ ،‬لوطیها‪ ،‬میگسارها‬ ‫فارس‪ :‬این دو بیتی حدود سالهای‬ ‫ترانهسرود مردم بلخ‪ :‬طبری مینویسد‬ ‫از برخی از این ترانهها تنها اشارهای یا‬ ‫در فرهنگ مردم‪ ،‬گونهای از شعر‬
‫در کوچه و بازار به آواز میخواندند‪:‬‬ ‫و دزدان و زنان بدکاره را گرفت و به‬ ‫‪ ۱۰۰۲‬تا ‪ ۱۰۰9‬ه‪.‬ق که پرتغالیها به‬ ‫اسد بن عبدالله در سال ‪ ۱۰6‬هجری‬ ‫تکبیتی یا چند بیتی باقی مانده است‬ ‫عامه که در حرکتهای اجتماعی و‬
‫گاری امیرزاده کو؟‬ ‫ویژه زنان ولگرد را در محلی به نام چال‬ ‫خلیج فارس دستاندازی کرده بودند‬ ‫به سوی ختلان سفر جنگی در پیش‬ ‫اما همین اندازه نیز دلیل باارزشی برای‬ ‫رخدادهای ویژه تاریخی از میان انبوه‬
‫سیلابی در جنوب تهران جمع کرد‪.‬‬ ‫و الله وردی خان از جانب شاه عباس‬ ‫گرفت‪ ،‬با امیر ختلان و با خاقان‬ ‫نشان دادن شیوههای مبارزه مردم با‬ ‫توده مردم پدید آمده ارزش ویژهای‬
‫جام پر از باده کو؟‬ ‫کنت برای اینکه از هر نظر با ایرانیان‬ ‫کبیر مامور نابودی آنها شده بود ساخته‬ ‫ترک روبرو شد و شکست خورد و‬ ‫ابزار شعر و ترانه است‪ .‬این ترانهها به دو‬ ‫دارد‪ .‬ترانه‪،‬اصطلاحی عام است که به‬
‫آن بچه ساده کو؟‬ ‫همرنگ گردد‪ ،‬فرزندان خود را جامه‬ ‫به بلخ برگشت و مردم خراسان او را‬ ‫صورتکلی آفریدهو پراکنده میگردند‪،‬‬ ‫انواع قالبهای شعری ملحون یا همراه‬
‫شاهزاده جان خوب کردی رفتی‬ ‫ایرانی پوشانده و نام دخترش را نیز‬ ‫شده است‪:‬‬ ‫هجو کردند و کودکان این ترانه را‬ ‫گاه سرایندهای با نام و نشان و معلوم‬ ‫موسیقی به ویژه فهلویات‪ ،‬دو بیتی و‬
‫قاچ زین رو بگیر نیفتی‬ ‫لیلی نهاده بود‪ .‬او با وجود همه توطئهها‬ ‫فرنگی اومده بندر گرفته‬ ‫آنها را میسراید و یا گویندهای گمنام‬ ‫رباعی گفته میشود‪ .‬ترانه با تعریف‬
‫(ژوکوفسکی‪ ۷۸ :۱3۸۲ ،‬و ‪)۷9‬‬ ‫تا ‪ ۱3۰۵‬ه‪.‬ق که دسیسه مخالفانش‬ ‫اول کشتی‪ ،‬دوم لنگر گرفته‬ ‫میخواندند‪:‬‬ ‫و ناشناس و در هر دو صورت به سبب‬ ‫امروزی مترادف با تصنیف و بطور کلی‬
‫تصنیف هجو مظفرالدین شاه‪ :‬چند‬ ‫سبب برکناری او شد به کار خود ادامه‬ ‫سلام از من به شاه عباس رسونین‬ ‫از ختلان آمذیه‬ ‫رویدادی سیاسی و اجتماعی یا برآمدن‬ ‫کلام آهنگین به کار میرود‪ .‬ترانهها‬
‫سال پیش از شاهی مظفرالدین شاه‪،‬‬ ‫داد‪ .‬مخالفانش برای کوچک کردن او‪،‬‬ ‫که کافر دین پیغمبر گرفته‬ ‫بر و تباه آمذیه‬ ‫و فرو شدن چهرهای مشخص ساخته‬ ‫نفوذی عمیقتر و آسانتر از همه‬
‫کسانی تصنیفهایی در هجو او ساختند‬ ‫دخترش لیلی را دزدیدند و به محله‬ ‫(شمیسا‪)۲۸۷ – ۲۸6 :۱3۸6 ،‬‬ ‫هنرها در بین مردم دارند‪ ،‬چون به‬
‫و به پیرزن سیاهی به نام «حاجی‬ ‫بدنام چال سیلابی بردند و همین سبب‬ ‫ترانه لطفعلی خان زند‪ :‬لطفعلی خان‬ ‫آوار باز آمذیه‬ ‫میشوند‪.‬‬ ‫دور از پیچیدگیها برای درک پیامها‬
‫قدم شاد» که پیش از آن سرپرست‬ ‫شد که این تصنیف را برای او بسازند‪:‬‬ ‫زند آخرین پادشاه سلسله زندیه است‬ ‫بیدل فراز آمذیه‬ ‫و زیباییهای نهفته‪ ،‬با استفاده از‬
‫نوازندگان ناصرالدین شاه بود و اکنون‬ ‫لیلی را بردند چال سیلابی‬ ‫که با هجوم محمدخان قاجار اسیر شد‬ ‫یعنی از ختلان آمده است‪ ،‬تر و تباه‬ ‫زمینه جذب کننده موسیقی میتوانند‬
‫دسته مطربی داشت‪ ،‬دادند که در‬ ‫بهش آوردند نان و سیرابی‬ ‫و به قتل رسید‪ .‬عوامل گوناگونی در بر‬ ‫آمده است‪ .‬آواره باز آمده است‪ ،‬بیدل فراز‬ ‫موثرترین پیامرسان هنری برای اجتماع‬
‫مجلسهای عیش و شادی بخواند و این‬ ‫افتادن لطفعلی خان موثر بودند که از‬ ‫آمده است‪ .‬قطعه هجای اسد بن عبدالله‬ ‫باشند‪ .‬از طرفی کار تصنیفهای‬
‫زن آن تصنیف را میخواند و مطربها‬ ‫لیلی گل است لیلی‬ ‫میان آنها اقدامات حاج ابراهیم کلانتر‪،‬‬ ‫عامیانه اهمیت دارد‪ .‬میدانیم که تا‬
‫دنبال آن را میگرفتند‪ .‬داستان به‬ ‫خیلی خوشگل است‪ ،‬لیلی…‬ ‫کلانتر فارس که از لطفعلی خان برید‬ ‫یک حادثه قابل توجهی در اجتماع‬
‫گوش شاه رسید و این زن را احضار و‬ ‫و به خان قاجار پیوست‪ ،‬در این ترانه‬ ‫رخ میداد‪ ،‬بیدرنگ سرایندگانی‬
‫وادار کرد که همان تصنیف را بخواند و‬ ‫(آرینپور‪)۱۵۵ :۱3۷۲ ،‬‬ ‫مورد اشاره قرار گرفته است‪ .‬ترانه «بازم‬ ‫گمنام تصنیفهایی را از روی ذوق‬
‫چون خواند‪ ،‬به دستور شاه هر دو پای‬ ‫میسرودند و آهنگ آن را نیز رویش‬
‫او را نعل کردند و در عمارت گردانیدند‬ ‫میگذاشتند که نمونههای اینگونه‬
‫تا ُمرد‪ .‬یکی از آن تصنیفها این بود‪:‬‬ ‫تصنیفها را در کتابهایی مانند «راحه‬
‫بلگ چغندر اومده‬ ‫الصدور» راوندی‪ ،‬کتاب «النقض» و در‬
‫آبجی مظفر اومده‬ ‫کتاب «تاریخ اداری و اجتماعی ایران‬
‫(ن‪.‬ک‪ :‬شمیسا‪)۵۸۰ :۱3۸6 ،‬‬ ‫در دوره قاجاریه» میتوان دید‪ .‬هدف‬
‫تصنیف«محمدعلیشاه»‪:‬اینتصنیف‬ ‫این جستار کاوش در ادبیات و بررسی‬
‫پس از به توپ بستن مجلس و خلع‬ ‫و طبقهبندی این ترانهها در دو بخش‬
‫محمدعلی شاه از سلطنت و خروج او‬ ‫ترانههای اجتماعی که شامل ترانههای‬
‫از ایران ساخته شده که بچهها در گوشه‬ ‫محلی انتقادی نیز هست و شرح حال‬
‫و بازار میخواندهاند‪:‬‬
‫ممدلی شا قرت کو‬ ‫مبارزان سیاسی است‪.‬‬
‫توپ شیندرت کو‬ ‫‪.۲‬فرضیه پژوهش‬
‫لیاخوف خوشگلت کو‬ ‫ترانههای تاریخی از آغاز تا دوره‬
‫شاپشال قصابت کو‬ ‫مشروطه در بخشهای تصنیفها و‬
‫(ن‪.‬ک‪ :‬احمدی‪)۱۴3 :۱39۲ ،‬‬ ‫ترانههای محلی سیاسی و اجتماعی‬
‫تصنیف«سیصدگلسرخ»‪:‬این تصنیف‬ ‫شامل ترانههای محلی انتقادی و شرح‬
‫در دوران مشروطه در دورترین نقطههای‬ ‫حال مبارزان سیاسی هستند‪.‬‬
‫سرزمین نیز بر سر زبانها بوده است‪ .‬در‬ ‫‪.۳‬سوال پژوهش‬
‫تبریز مجاهدان‪ ،‬در کرمان مبارزان و در‬
‫جنوب دلیران تنگستان‪ -‬که برخی آنها‬
‫را سیصد تن شمردهاند‪ -‬موضوع این‬
‫ترانه و سبب گسترش دهان به دهان‬
‫آن میان مردم بودهاند‪:‬‬
‫سیصد گلسرخ‪ ،‬یک گل نصرانی‬
‫ما را ز سر بریده میترسانی‬
‫ما گر ز سر بریده میترسیدیم‬
‫درمحفلعاشقاننمیرقصیدیم…‬
‫(احمدپناهی‪)3۵۲ :۱3۸3 ،‬‬
‫ادامه در شماره آینده‬