Page 25 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۳۷۰ (دوره جديد
P. 25
صفحه25شماره1836 اندکی پیشتر از دیگران ،مصلح مقتول و ایرانمدار
جمعه 15تا پنجشنبه ۲1ژوئیه ۲۰۲۲ بزرگ ،شاعر و نویسندهی استاد دوران محمد شاه قاجار،
میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی و شاعر توانای دیگری به
در گفتگو با حمیده آرمیده و سیامک دهقانپور:
نام فتحالله خان شیبانی تا اندازهای آغاز کرده بودند.
وظیفه سنگین رسانههای فارسیزبان در پوشش شاعران بعدی همچون ایرج میرزا ،بهار ،فرخی و عارف
اعتراضات مردم ایران هم همان شکل و فرم شعر کلاسیک را در خدمت بیان
مضامین جدید خود قرار دادند .درواقع شاعران دوران
ویدئو جدید در اواخر عصر قاجاریه از نظر فرم و زبان شعری
و سبک سخن ،میراثداران بلافصل شاعران پیش از خود
قدرت ایفا کند. تلویزیون بخش فارسی «صدای آمریکا» چون دیگر بودند و دست در دست شاعرانی داشتند که طی یک
احمد رأفت با حمیده آرمیده و سیامک دهقانپور دو رسانههای دیداری فارسیزبان برونمرزی ،در کمبود آزادی دوران صدساله ،سنت شعر کلاسیک فارسی را در دو مکتب
روزنامهنگار باسابقه بخش فارسی «صدای آمریکا» در رابطه با رسانهها و روزنامهنگاران در داخل کشور میتواند نقش خراسانی و عراقی احیا کرده و نام« مکتب بازگشت» بر آن
مشکلات رسانههای برونمرزی در پوشش اخبار داخل کشور مهمی در اطلاعرسانی و پوشش اخبار مبارزات و اعتراضات نهاده بودند و همین سنت زبانی و ادبی بود که شاعران
ونقشیکهاینرسانههامیتوانندایفاکنندگفتگوکردهاست. مردم و همچنین فساد گسترده نظام و گروههای مافیایی در
مشروطیت از آن برخوردار و بهرهمند شدند.
دیگر خود برخوردار از زبان کلاسیک بسیار فصیح و متکی اکبر صابر (ترکینویس قفقاز) ،خود از علی اکبر دهخدا در این میان علی اکبر دهخدا روزنامهنویس و طنزپرداز
بر سبک خراسانی است .بهخصوص در مثنویهای خود (فارسینویس) متأثر است .بهخصوص به لحاظ فکری، مبارز پایهگذار بزرگترین فرهنگنامه فارسی که برای خود و
به سنایی غزنوی و مثنویهای وی در «حدیقه الحقیقه» دهخدا تأثیر فراوانی بر همروزگاران خود و از آن جمله در زمان خود دائرهالمعارف بینظیری نیز در زبان فارسی
و «کارنامهی بلخ » نظر دارد و زبان شعری او با زبان محسوب میشد ،کوششهای تازهای در دو جهت ارائه
میرزا علی اکبر صابر گذاشته است.
مثنویهای سنایی پهلو میزند. بد نیست چند بیتی از یک شعر دهخدا به نام «رؤسا و داد:
نخست ،شعرهای هجایی که مضمون آنها نمونهی کامل
بارها گفتهام به شیخ ،ابو ملت» را بخوانیم: رئالیسم اجتماعی بود ،اما فُرمی کاملاً تازه داشت که
یک ک َـ َرت کجنشین و راست بگو یادآور شعرها و متلهای عامیانه بود و غالبا با چاشنی
خاک به سرم بچه به هوش آمده
کانچه را نام کردهای وجدان بخواب ننه یکسر و دو گوش آمده طنزی تلخ همراه بود.
چیست جز با ِد کرده در انبان؟ دوم ،شعرهای سیاسی و اجتماعی که نخستین رگههای
چون کشی ری ِش احمق است دراز گریه نکن لُولُو میاد میخوره شعر به ویژه در شعر معروف او به نام «یاد آر ز شمع
ور رها شد درازیاش به دو قاز گُرگه میاد بزبزی ُر میبره
مرده یاد آر» جلوهای روشن و نویدبخش داشت.
و نیز در مثنوی بلندی به نام «انشالله گربه است!»: اِه اِه ننه ،آخر چته؟ گشنمه! همینجا باید گفت که دهخدا معاصر و دوست و همفکر و
بترکی ،اینهمه خوردی کمه؟ همکار شاعر بزرگ ایرانی دیگریست که در قفقاز به زبان
گردن و سینه در شکم ُمدغم از گشنگی ننه دارم جون میدم ترکی آذری مینوشت و شعر و روزنامهنگاری را در خدمت
پای تا سر چو ُخم تمام شکم گریه نکن فردا بهت نون میدم مبارزه با تحج ّر مذهبی و استبداد سیاسی قرار داده بود.
هیچ نه جز عمامه و شکمی این شاعر و نویسنده میرزا علی اکبر خان طاهرزاده صابر
*** است که به نام «هوپ هوپ» میسرود و دیوان او به
ک َلمی ضخم بر فراز ُخمی
ری ِش انبوه ُپر ز اِشپش و کـَک خ ِ خ ِ ،خ ِ خ ِ ،ـ جونم چت شد؟ هاقهاق… «هوپ هوپ نامه» مشهور است.
وای خاله چشماش چرا افتاد به طاق علی اکبرخان صابر به موازات و در ارتباط با دهخدا که
زیر او اوفتاده تحت ِ َحن َـک *** با میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل نشریه «صور اسرافیل»
وای بچهم رفت ز کف ،رود ! رود! را منتشر میکرد ،اشعار خود را در نشریهی انتقادی و
در بخش سوم در باره علی اکبر دهخدا بیشتر سخن ماند به من آه و اَسف ،رود! رود! طنزآمیزی به نام «ملا نصرالدین» به چاپ میرسانید که
خواهیم گفت. جلیل محمد قلی زاده مدیر آن بود و به زبان ترکی آذری
در کنار این کوششهای نوجویانه ،دهخدا در شعرهای
]ادامه دارد[ در قفقاز منتشر میشد.
شعرهای صابر سرشار از انتقادهای تند اجتماعی و
سیاسی و فرهنگی است و لبهی تیز حملهی او متوجه
تح ّجر و قشریت مذهبی و سلطهی مخرب و ویرانکننده
سنتهای اسارتگر دینی و زعامت جهالتپرور ملاهاست.
البته استبداد سیاه خاندانهای حکومتگر و فساد و
زورگویی ایادی دربار سلطنت مطلقهی قرون وسطایی و
ستمگران نظام ارباب و رعیتی هم از نیشتر طعن و ملامت
او بینصیب نماندند.
اشعار صابر به زبانی ساده و قابل درک و دریافت برای
عامهی مردم سروده شده و بنیاد مهمترین مضامین شعر
او مبتنی بر رئالیسم اجتماعی است.
از نظر فرم ،شعر میرزا علی اکبرخان صابر به ترجیعبندها
و مستزادها و ترکیببندهای شعر کلاسیک فارسی شبیه
است و در بسیاری موارد یادآور شعرهای هجایی و
متلهای عامیانه و شعرهای فولکلوریک فارسی است.
علی اکبر دهخدا در شعرهایی که به اوزان هجایی سروده
و نیز در ترکیببندهایی که در کنار مقالا ِت طنزآمیز
خود در نشریه «صور اسرافیل» منتشر کرده ،نظری به
این شعرهای «هوپ هوپ» دارد و متقابلاً میرزا علی
