Page 24 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۳۷۱ (دوره جديد
P. 24
سیداشرف گیلانی و دیگری میرزاده عشقی. درباره شعرمشروطیت صفحه24شماره1837
سیداشرف گیلانی مشهور به «نسیم شمال» کمابیش متأثر ایران ()۳ جمعه 31تیر ماه تا 6مرداد ماه 14۰1خورشیدی
از شعرهای عامیانهی دهخدا و بهخصوص متأثر از شعرهای
ترکی آذری میرزا علی اکبر صابر بود .بهار این نوع شعر را « محمد جلالی چیمه (م .سحر) =در آثار دهخدا یک استثنای بسیار مهم هست که زنگ
احمدا» مینامید و در یک منظومهی انتقادی در بارهی شعر وز ُسنبل و سوری و سپرغم و رنگ شعر سبک خراسانی و زبانی بسیار فصیح و محکم
آفاق نگارخانهی چین دارد و در عین حال از مضمون و نگاهی نو برخوردار است.
و شاعران معاصر خود چنین میگوید: شعر بسیار مهم وی که با عنوان «یاد آر ز شمع مرده
احمدا ِی سیداشرف خوب بود گل ،سرخ و به ُرخ عرق ز شبنم یاد آر» انتشار یافت ،نزد بسیاری از اهل ادب ،طلیعهی
شیوهاش مرغوب بود تو داده ز کف زمام ِ تمکین، شعر جدید پیش از نیما شمرده شده و از زمینهسازان شعر
زان نوگل ِ پیشرس که در غم
لیک هوپ هوپ نامه بودش در بغل! سیاسی و اجتماعی فارسی به شمار میرود.
اکنون که از میرزا علی اکبر خان طاهرزاده صابر سخن گفتیم علیاکبر دهخدا
و از تأثیر او به ویژه در زمینهی فرم یا شکل بر شاعران نا داده به نار شوق تسکین امسال ۱۱۶سال از ۱۴امرداد ۱۲۸۵که پیروزی انقلاب
دوران مشروطه ،خاصه سید اشرف گیلانی یاد کردیم ،بد از سردی دی فسرده یاد آر! مشروطه با امضای فرمان توسط مظفرالدین شاه قاجار به
نیست جهت آشنایی بیشتر با او و زبان و شیوه شاعری *** تشکیل مجلس شورای ملی و تدوین قانون اساسی مشروطه
وی و نیز برای درک پیوندهای استوار فرهنگی و عاطفی و چون گشت ز نو زمانه آباد
ملی و نیز مشاهدهی اشتراکات ادبی و ذوق او با شاعران پیروزی حقوقی خود را به ثبت رساند ،میگذرد.
فارسیزبان هموطنش در این سوی رودخانهی ارس ،به ای کودک دورهی طلایی شاعر گرامی محمد جلالی چیمه (م .سحر) کتاب خود با
نمونههای کوتاهی از اشعار این شاعر ایرانی مشروطهخواه وز طاعت بندگان ِ خود شاد عنوان «درباره شعر مشروطیت ایران» را برای انتشار در
اختیار کیهان لندن قرار داده است تا همزمان با سالگردی
ترک زبان قفقاز نظری بیفکنیم. بگرفت ز سر خدا خدایی! دیگر از انقلابی مترقی و آزادیخواهانه که راه زندگی ایرانیان
در این سرود ،یکی از غزلهای مشهور حافظ تضمین شده نه رسم اِ َرم ،نه اسم ِ شداّد را به سوی جهان مدرن و «ایران نوین» در دوران پهلویها
گشود ،منتشر شود .کیهان لندن این مجموعه را در بخشهای
است: گل بست زبان ژاژخایی،
زانکس که ز نوک تیغ جلاّد مختلف در اختیار خوانندگان قرار میدهد.
آسوده لک بو ساعت یردن گو گه جهاندا َمأخوذ به ُجرم حقستایی
وارایسه وار در آنجق ایراندا هرمکاندا تسنیم ِ وصال خورده یاد آر! *****
تبریز َده ،سراب َده ،خالخال َده ،خانچوباندا باز گردیم به کوششها و نوآوریهایی که در زمینهی فرم بخش سوم
غیرتلی شاهسون َده ،هر آندا ،هر زماندا یا شکل از سوی برخی شاعران دوران مشروطیت دنبال
میشد .این تلاشها در جهت تحول در فرم بهخصوص از موضوع سخن ما شعر فارسی در دوران مشروطیت است.
لورلار َده ،شیخ گوزل َده ،کاشاندا ،اصفهاندا سوی دو شاعر بیش از دیگران در پیش گرفته شد .یکی بخش سوم این سحن را پی میگیریم.
تهران َده ،انجمن َده ،قابینیت َده ،پارلماندا
ایشلر بتون حقیقت ،سوزلر بتون گوارا در بخش پیشین از استاد بزرگ علی اکبر دهخدا سخن به
میان آوردیم و به نمونههایی از شعرهای او اشاره کردیم.
« دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا» هم از شعرهایی که به شیوه فولکلوریک سروده و
نوجوییهایی که در زمینه اوزان هجایی به ثمر رسانده بود
الیوم هرطرفدن ،چاپیر کوزه شکایت نمونه آوردیم و هم از مثنویهای بسیار محکم و فخیم او
هرکسده وجد و شادی ،هر یرده امن و راحت که به شیوه سنایی در «حدیقه الحقیقه» و «کارنامه بلخ»
او با مضامین طنزآمیز سیاسی انتشار داده بود سخن گفتیم.
احوال داخلیه ،بالخیر و السلامت در آثار دهخدا یک استثنای بسیار مهم هست که زنگ و
داد و ستدده رونق ،شرکتله هر تجارت رنگ شعر سبک خراسانی و زبانی بسیار فصیح و محکم
خوشدل بتون جماعت ،راضی بتون رعیت دارد و در عین حال از مضمون و نگاهی نو برخوردار است.
شعر بسیار مهم وی که با عنوان «یاد آر ز شمع مرده یاد
آسوده حا ِل ملت ،دائر امور دولت آر» انتشار یافت ،نزد بسیاری از اهل ادب ،طلیعهی شعر
نظم و نسق مهیا ،لشکر بتون صف آرا جدید پیش از نیما شمرده شده و از زمینهسازان شعر سیاسی
« دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا» و اجتماعی فارسی به شمار میرود .از این جهت دهخدا
به سهم خود در هموار کردن راه شعر فارسی جدید و
فراهم ساختن زمینهی مساعد جهت بیان مضامین اجتماعی
و سیاسی نو نقش بسیار مؤثری داشته است .بسیاری از
شاعران آن دوران این شعر دهخدا را سرمشق قرار دادند ،از
آن اقتباس کردند و به اقتفای آن شعر سرودند.
تصنیف جاودانهی «مرغ سحر» اثر بهار بیشک از این شعر
متأثر است .گوشههایی از «یاد آر ز شمع مرده یاد آر!» را
بخوانیم:
ای مرغ سحر چو این شب تار
بگذاشت ز سر سیاهکاری
وز نفخهی روحبخ ِش اسحار
رفت از س ِر خفتگان خماری
بگشود گره ز زلف زرتار
محبوبهی نیلگون عماری
یزدان به کمال شد پدیدار
واهریمن زشتخو حصاری
یاد آر ز شمع مرده! یاد آر!
***
چون باغ شود دوباره خر ّم
ای بلبل مستمند مسکین!
