Page 25 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۳۸۰ (دوره جديد

‫صفحه‌‪‌25‬شماره‌‪1846‬‬ ‫را از معنا تهی کرد و کاریکاتور شرمآور و خفتآلودی از‬ ‫تحدید سلطه ارتجاع و برداشتن موانع تجدد‪ ،‬یعنی‬
‫جمعه ‪ ۲۶‬سپتامبر تا پنجشنبه ‪ ۳‬اکتبر ‪۲0۲۲‬‬ ‫پارلمان در ایران را در برابر چشم جهانیان به نمایش در‬ ‫آرزوها و مضامین و موضوعاتی که شاعران دوران مشروطه با‬
‫آورد‪ ،‬نیز اگر حکومت استبداد ملایان در برابر بسیاری از‬ ‫آن شیفتگی و اصالت و صمیمیت مطرح میکردند‪ ،‬همچنان‬
‫وز سنبل و سوری و سپرغم‬ ‫خواستها و آرمانهای انقلاب‪ -‬هرچند مزورانه و بطور‬ ‫همچون سیمرغ و کیمیا‪ ،‬دور از دسترس ملت ایران قرار دارد‬
‫آفاق‪ ،‬نگارخانهی چین‬ ‫موضعی و موقتی‪ -‬عقب کشید و میدان تهی کرد‪ ،‬باز هم‬ ‫سهلاست‪،‬ارتجاعمذهبیبرکلهستیایرانیانچنگالخونین‬
‫به واسطهی مبارزهای است که این شاعران با حربهی شعر‬ ‫فرو برده است‪.‬زنان در حجاب رفتهاند و روحانیت که قدرت‬
‫گل‪ ،‬سرخ و به رخ عرق ز شبنم‬ ‫خویش در جامعهی ایران به پیش برده و آزادی‪ ،‬قانون‪ ،‬حق‬ ‫نامحدود و مطلقهی سیاسی و اقتصادی را بر قدرت روحانی و‬
‫تو داده ز کف قرار و تمکین‬ ‫حاکمیت ملی و وجود پارلمان را بخش گریزناپذیر مطالبات‬ ‫مذهبیپیشینافزوده‪،‬دنیاوآخرتایرانیانرابهزیرمهمیزخود‬
‫زان نوگل پیشرس که در غم‬ ‫مردمی و از خواستههای اساسی مردم ایران کرده بودند‪.‬‬ ‫گرفته و از خدا شلاقی ساخته و بر پیکر مردم ایران میکوبد‪.‬‬
‫بنابراین کوشش شاعران دوران مشروطیت‪ ،‬و چنانکه‬ ‫پس سخن ِ آنان (شاعران مشروطیت) سخن همین امروز ما‬
‫ناداده به نار شوق تسکین از سردی دی‪ ،‬فسرده یاد آر‬ ‫گفتیم‪ ،‬نویسندگان و اندیشمندان همرزم و همراه آنان از‬ ‫ایرانیان است و شاعران قرن ِ پیشین ما‪ ،‬به نوعی خود شاعران‬
‫ی همره تیه پور عمران‬ ‫نوع آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی‪ ،‬احمد کسروی‪،‬‬
‫حسین تقیزاده‪ ،‬مستشارالدوله‪ ،‬دهخدا و دیگران در این‬ ‫همینامروزما نیز هستند‪.‬‬
‫بگذشت چو این سنین معدود‬ ‫دوران بوده است که دست و پای تحجر و جهل بومی را به‬ ‫به ویژه آنکه انحطاط اجتماعی و تلاش قدرت حاکم چه‬
‫وان شاهد نغز بزم عرفان‬ ‫نحو بازگشتناپذیری بسته و آرزو ی بازگشت به جاهلیت‬ ‫از طریق سانسور یا تحمیل خودسانسوری و چه از طریق‬
‫ناب ایدئولوژیک و رؤیای خلوصگرائیهای اسلام سیاسی و‬ ‫خریدن یا دستکم ساکت کردن بسیاری از اهل شعر و ادب‬
‫بنمود چو وعد خویش مشهود‬ ‫بنیادگرایی ضد تاریخی و ضد انسانی را برای همیشه در ایران‬ ‫بیتأثیر نبوده و از این رهگذر ‪ ،‬بیمعنا ساختن و بیمحتوا‬
‫وز مذبح زر چو شد به کیوان‬ ‫شدن شعر‪ ،‬سخن شکوهمند فارسی را در روزگار استبداد‬
‫عقیم کرده است‪.‬‬
‫هر صبح شمیم عنبر و عود‬ ‫و درست از همین روست که حکومتیافتگان ِ چهل‬ ‫ملایان دچار انحطاطی جبرانناپذیر کرده است‪.‬‬
‫زان کو به گناه قوم نادان‬ ‫سال اخیر در ایران با وجود آنکه قدرت مطلقهی سیاسی‬ ‫‪ -۴‬شاعران عصر مشروطیت در کنار بسیاری از متفکران‬
‫و اقتصادی را بطور کامل و انحصاری در اختیار دارند و با‬ ‫و نویسندگان آن عصر پرچمدار آزادی و عدالت اجتماعی‬
‫در حسرت روی ارض موعود بر بادیه جانسپرده یادآر‬ ‫آنکه از قساوت و دنائت و بیشرمی هیچیک از دیکتاتورها‬ ‫و منادیان انسانگرایی و ایدهآلهای مندرج در افکار و‬
‫چون گشت ز نو زمانه آباد‬ ‫و جانیان ِکل تاریخ ِ بشری چیزی کم ندارند‪ ،‬با اینهمه از‬ ‫اندیشههای مدرن بودند و شعر آنان به عنوان مهمترین‬
‫ای کودک دورهی طلایی‬ ‫پی افکندن ِ جامعهی عهد بوقی خود و برپا داشتن تمام و‬ ‫رسانهی فرهنگی آن دوران در خدمت بیان این اندیشهها‬
‫وز طاعت بندگان خود شاد‬ ‫کمال «مدینه رذیله»ی خود‪ ،‬یعنی حاکمیتی از نوع طالبان‬ ‫درآمد و روحیه و اخلاق و افکار و فرهنگ خواص ایران و‬
‫بگرفت ز سر خدا‪ ،‬خدایی‬ ‫و عربستان سعودی در ایران برای ابد ناتوان هستند‪ .‬و این‬
‫نه رسم ارم‪ ،‬نه اسم شداد‬ ‫آرزویی است که بطور قطع با خود به بهشت موهومی‬ ‫عامهی مردم را شکل و جهت داد‪.‬‬
‫گل بست زبان ژاژخایی‬ ‫که به ما وعده میدادند یا به جهنمی سوزانتر از آنچه در‬ ‫گفتنی است «تعهد»ی که شاعران دوران مشروطه پایبند‬
‫زانکس که ز نوک تیغ جلاد‬ ‫روزگار ما زیر پای ملت مظلوم ایران برافروختند خواهند برد‪.‬‬ ‫آن بودند به گوهر و در عمل از مفهوم «تعهد» در شعر‬
‫یاد شاعران مشروطیت جاودانه باد و شجاعت و جسارت و‬ ‫زمانهی ما و استنباطی که امروزیان از «شعر و هنر متعهد»‬
‫مأخوذ به جرم حقستایی تسنیم وصال خورده‪ ،‬یادآر‬ ‫روشنگری و آزادیخواهی و وطندوستی و احساس مسئولیت‬ ‫دارند بیگانه نبود هرچند در جامعهی آن روزگار از ابعاد‬
‫و شعر دوم از ایرج میرزا تا پایان این گفتار دوازدهگانه با‬ ‫آنان نسبت به آینده ملتی که همچنان در اسارت ظلمت و‬ ‫نظری و فلسفی نظریهی «تعهد در هنر» (چنانکه از نیمهی‬
‫زور مانده است‪ ،‬سرلوحه و چراغ راهنمای شاعران امروز و‬ ‫دوم قرن بیستم به بعد مطرح شد) سخنی در میان نبود‪ ،‬با‬
‫شکفتن لبخندی هرچند حزنآلود بر لبها همراه باشد‪.‬‬ ‫وجود این با مروری در آثار و نگاهی به آفرینش ادبی آن‬
‫در سردر کاروانسرایی‬ ‫هر روز ایران باد!‬ ‫دوران‪ ،‬نابجا نخواهد بود اگر بگوئیم که شعر مشروطه به‬
‫در بخش پایانی گفتار در باره شعر مشروطیت شایسته است‬ ‫معنای امروزین کلمه «شعر متعهد» بوده است‪ .‬متعهد به‬
‫تصویر زنی به گچ کشیدند‬ ‫که سخن را با دو شعر برگزیده و نمادین این شاعران به پایان‬ ‫آرمان آزادیخواهی و تجدد و وطندوستی‪ ،‬از این رو متعهد‬
‫ارباب عمایم این خبر را‬ ‫برد‪ .‬نخست شعر معروف استاد بزرگ علی اکبر دهخدا که‬ ‫به ایستادن در برابر ارزشهای پوسیده جهان کهن و مقابله با‬
‫از مخبر صادقی شنیدند‬ ‫دعوتی است برای حفظ خاطره و یاد بزرگانی که بر عهد و‬ ‫استبداد و تحجر و نیز ایستادگی در برابر قدرتهای استعماری‬
‫گفتند که وا شریعتا خلق‬ ‫پیمانخودوفا کردندوبیدریغوسختکوش جان شیریندر‬ ‫و چپاولگری که کشور ما را به روز سیاه نشانده بودند‪.‬‬
‫روی زن بینقاب دیدند‬ ‫عشقی بیتی دارد که دقیقاًروشنگر و مؤید این سخن است‪:‬‬
‫آسیمهسر از درون مسجد‬ ‫راه آزادی برای مردم ایران نهادهاند‪.‬‬
‫تا سردر آن سرا دویدند‬ ‫ای مرغ سحر‪ ،‬چو این شب تار‬ ‫طب ِع من مسئو ِل تاریخ است و گر مانم خموش‬
‫هان به وجدانم مرا ‪ ،‬تاریخ مدیون میکند!‬
‫ایمان و امان به سرعت برق‬ ‫بگذشت ز سر سیاهکاری‬
‫میرفت که مؤمنین رسیدند‬ ‫وز نفحهی روحبخش اسحار‬ ‫جامعهی امروز ایران بیتردید مدیون شور‪ ،‬آرمانگرایی‪،‬‬
‫این آب آورد آن یکی خاک‬ ‫رفت از سر خفتگان خماری‬ ‫وطندوستی و ازخودگذشتگی آنان است که اکثراً یا ترور‬
‫یک پیچه ز ِگل بر او بریدند‬ ‫شدند‪ ،‬یا طعم زندان چشیدند و یا غربت و تبعید‪ ،‬چه در‬
‫بگشود گره ز زلف زر تار‬ ‫وطن و چه بیرون از وطن‪ ،‬صله و جایزهای بود که اصحاب‬
‫ناموس به باد رفتهای را‬ ‫محبوبهینیلگونعماری‬
‫با یک دو سه مشت ِگل خریدند‬ ‫یزدان به کمال شد پدیدار‬ ‫قدرت و زور و زر به آنان ارزانی کردند‪.‬‬
‫چون شرع نبی ازین خطر َجست‬ ‫واهریمن زشتخو حصاری یاد آر ز شمع مرده‪ ،‬یاد آر‬ ‫نسل امروز و نسلهای فردا باید بدانند که‪:‬‬
‫ای مونس یوسف اندر این بند‬ ‫الف‪ :‬اگر ائتلاف شوم روحانیت حاکم شیعهی اثنی عشری‬
‫رفتند و به خانه آرمیدند‬ ‫تعبیر عیان چو شد تو را خواب‬ ‫و ارتجاع متح ّجر همپیمان او یعنی دلالان بیفرهنگ بازار‬
‫غفلت شده بود و خلق وحشی‬ ‫دل پر ز شعف‪ ،‬لب از شکرخند‬ ‫سنتی نتوانست و تا اکنون نتوانسته است زنان ایران را همچون‬
‫محسود عدو‪ ،‬به کام اصحاب‬ ‫طالبان در خانهها به زنجیر کشد و به درون نقابهای قرون‬
‫چون شیر درنده میجهیدند‬ ‫رفتی بر یار خویش و پیوند‬ ‫وسطایی بفرستد‪ ،‬بخش اعظمی از آن را جامعهی ایران مدیون‬
‫بیپیچه زن گشاده رو را‬ ‫آزادتر از نسیم و مهتاب‬ ‫شاعرانی است همچون عارف و ایرج و عشقی و فرخی و‬
‫پاچین عفاف میدریدند‬ ‫زان کو همه شام با تو یکچند‬ ‫لاهوتی و دهخدا و بهار که با شعرهای مهیّج و کوبنده و‬
‫در آرزوی وصال احباب اختر به سحر شمرده‪ ،‬یاد آر‬ ‫روشنگر خود زمینهی فرهنگی چنین بازگشتی را از میان‬
‫لبهای قشنگ خوشگلش را‬ ‫چون باغ شود دوباره خرم‬ ‫برداشته و دست سنتگرایان جاهل و متحجر را بسته بودند‪.‬‬
‫مانندنباتمیمکیدند‬ ‫ای بلبل مستمند مسکین‬ ‫ب‪ :‬اگر روحانیت در انقلاب‪ ،۵۷‬ناگزیر به پذیرش شعار آزادی‬
‫بالجمله تمام مردم شهر‬ ‫شد و اگر به هر حال به وجود پارلمان رضایت داد‪-‬اگرچه آن‬
‫در بحر گناه میتپیدند‬

‫درهای بهشت بسته میشد‬
‫مردمهمهمیجهنمیدند‬
‫میگشت قیامت آشکارا‬
‫یکباره به صور میدمیدند‬

‫طیر از وکرات و وحش از حجر‬
‫انجم ز سپهر میرمیدند‬

‫این است که پیش خالق و خلق‬
‫طلاب علوم روسفیدند‬
‫با این علما هنوز مردم‬
‫از رونق ملک ناامیدند‬