Page 11 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۴۰۲ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌1‌‌1‬شماره‌‪1868‬‬ ‫بازنشر‬ ‫ناصرالدین شاه سه بار به فرنگستان سفر کرد‪ .‬نخستین‬
‫جمعه ‪ ۳‬تا پنجشنبه ‪ 9‬مارس ‪202۳‬‬ ‫سفر او در سال ‪ ۱۲۹۰‬هجری قمری صورت گرفت یعنی‬
‫دست دادن یا ندادن مسأله این است! (‪)۵‬‬ ‫‪ ۱۳۸‬سال پیش‪ .‬شادروان عبدالله مستوفی مورخ نبود ولی‬
‫آمدیم به باغ ملی ‪ ۲۰‬کپک حق دخول داده وارد شدیم‪ .‬شاه‬ ‫سه جلد کتاب خاطرات وی برای آشنایی با تاریخ سیاسی‬
‫خیابان وسط را پیش گرفت و اطراف را تماشاکنان میرفت‪.‬‬ ‫از سلطان صاحبقران تا‬ ‫و اداری و اجتماعی دورۀ قاجاریه‪ ،‬یکی از منابع قابل‬
‫باغ پر از زن و مرد بود‪ .‬با آن بزرگی باغ جمعی از شاگردان‬ ‫متولیانچاه جمکران‬ ‫اعتماد و مراجع قابل استناد است‪ .‬او دربارۀ نخستین سفر‬
‫مدرسه دانس آنجا بودند که خیلی وجیهه و زیبا هستند و‬ ‫ناصرالدین شاه مینویسد «مشیرالدوله به این قصد شاه را‬
‫شاگردهای مدرسۀ نظام هم جمعی در میان جماعت بودند‪.‬‬ ‫( کیهان لندن شماره ‪) ۱۱۶۳-۱۱۷۴‬‬ ‫به فرنگ میبرد که ترقیات مادی و معنوی اروپا را که از اثر‬
‫ناصرالدین شاه که نقاش بسیار خوبی است و خودش هم‬ ‫تیر تا مهر ‪۱۳۸۶‬‬ ‫حکومت مقننه در کشورهای این قطعۀ دنیا حاصل شده‬
‫شاعر است از صورت خوب خیلی خوشش میآید‪ .‬در همان‬ ‫است به رأیالعین مشاهده کند و از کاری که به اجرای‬
‫روشنایی چراغ که صورت دخترهای هیجده ساله مثل لاله‬ ‫احمد احـرار‬ ‫آن تصمیم گرفته است (نوشتن قانون برای ادارۀ کشور)‬
‫میدرخشید‪ ،‬والهاش کرده بود‪ ،‬از من میپرسید اگر زیاد به‬ ‫پشیمانش نکند‪ ...‬در این مسافرت که در حدود پنج ماه طول‬
‫اینها نگاه کنم بدشان میآید؟ عرض کردم ممکن نیست آدم‬ ‫کشید از طرف امپراطورها و پادشاهان و امراء و رؤسای‬
‫در جلو این خانمها بایستد و تماشا کند‪ ،‬البته بدشان میآید‬ ‫جمهوری ممالکی که شاه به آنجا رفته‪ ،‬حتی سویس که‬
‫هیچ گونه رابطهای با ایران نداشت همه گونه احترام بهعمل‬
‫ولی اگر گردشکنان‪ ،‬مکرر تماشا کند عیب ندارد‪.»...‬‬ ‫آمد‪ ...‬زرنگی و کاردانی صدر اعظم (میرزا حسین خان‬
‫ناصرالدین شاه‪ ،‬خاطرات سفرش را روزانه یادداشت میکرد‪.‬‬ ‫مشیرالدوله) و متانت و وقار ایرانیان‪ ،‬با این که تقریباً همه‬
‫در خاطرات سومین سفرش به روسیه نوشته است «دخترهای‬ ‫از آداب اروپایی بیاطلاع بودهاند‪ ،‬همه جا چراغ راه آنها‬
‫پادشاه مونتهنگرو (یوگسلاوی) چهار ماه است که در پطر‬ ‫بوده برازندگی ایرانی را در تمام عالم منتشر کرده است‪ .‬من‬
‫(سنپترزبورگ) هستند‪ .‬در ساعت هفت باید شام رسمی با‬ ‫خود از پیره ژنرالهای روس حکایاتی شنیدهام که تماماً مبنی‬
‫بر حس احترام و عظمت نسبت به شاه و دلیل آدابدانی‬
‫ناصرالدین شاه‪-‬کاخ گلستان‬ ‫و نجابت همراهان اوست‪ .‬این سفر بهخوبی بر اروپائیان‬
‫ثابت کرد که دربارۀ ایران نباید از روی کتاب الف لیله و‬
‫امپراطور و امپراطریس بخوریم‪ .‬نزدیک به وقت با امیرال پاپف‬ ‫که از راهآهن وارد عمارت شدیم و اعلیحضرت پرنسس‬ ‫حاجیبابا و افسانههای محمدرضابیک سفیر شاه صفوی‬
‫الکساندرا زن ولیعهد‪ ،‬دختر پادشاه دانمارک‪ ،‬با تمام رؤسای‬ ‫قضاوت کرد‪ .‬ایرانیها مردمانی با حیثیت و آبرومند و نجیب‬
‫کالسکه نشسته رفتیم منزل امپراطور‪ .‬امپراطریس و امپراطور‬ ‫دربار خود و رؤسای ندیمههای خود در یکی از سالونها‬ ‫و دارای ملکات فاضله هستند و بزرگمنش میباشند‪ .‬شاه‬
‫منتظر ورود اعلیحضرت بود‪ ،‬ولیعهد شاه را به او معرفی‬ ‫هم الحق در تمام موارد حق نمایندگی یک ملت کهنسال با‬
‫توی اطاق ایستاده بودند‪ .‬بعضی از جنرالهای بزرگ‪ ،‬شاهزادهها‬ ‫کرد‪ .‬به شاه دست داد و با سرش تعظیمی کرد ولی حرف‬
‫نزد‪ .‬شاه رؤسای ملتزمین را به پرنسس معرفی کرد‪ .‬پرنسس‬ ‫حیثیت را بهخوبی ادا کرده است»‪.‬‬
‫و خانمها ایستاده بودند‪ .‬چون امپراطور منتظر سفره بود که‬ ‫به هیچکدام دست نداد‪ .‬این فقره به شاه خوش نیامد‪ .‬بعد‬ ‫مشیرالدوله زمانی که سفارت ایران در دربار عثمانی را‬
‫از آن که از پیش پرنسس آمدیم‪ ،‬شاه رفت اتاق خود‪ .‬مدتی‬ ‫بهعهده داشت‪ ،‬پیشنهاد کرده بود شاه‪ ،‬وقتی بهزیارت کربلا‬
‫حاضر شود ما قدری با امپراطریس و خانمها صحبت کردیم تا‬ ‫در باغ صحبت میکرد و اظهار تعجب مینمود‪ .‬امینالسلطان‬ ‫و نجف و کاظمین میرود در پایان سفر عتبات‪ ،‬راهش را به‬
‫وقتی که از اطاق شاه بیرون آمدیم علت این پذیرایی سرد‬ ‫سوی اروپا کج کند‪ .‬ناصرالدینشاه در جواب این پیشنهاد‪ ،‬به‬
‫امپراطور آمد‪ ،‬گفت شام حاضر است‪ ،‬امپراطریس بازوی ما را‬ ‫را از مهماندار پرسید‪ .‬مهماندار در جواب گفت متأسفانه‬ ‫او نوشت «اولاً سفر فرنگستان در نظر من هست و هرگز‬
‫پرنسس قدری سنگین میشنود‪ .‬این است که با اشخاصی‬ ‫فراموش نمیشود‪ .‬منتظر وقت و فرصت هستم‪ .‬انشاءالله‬
‫بغل گرفت و امپراطور هم بازوی زن برادرش را بغل گرفت و‬ ‫که درست نمیشناسد حرف نمیزند و میترسد از او چیزی‬ ‫تعالی‪ ،‬بهخواست خدا و بهشرط حیات‪ ،‬از سن‪ ۴۳‬نمیگذرد که‬
‫داخل فرنگستان خواهم شد و حالا سهسال دیگر به این وعده‬
‫آمدیم سمت اطاق شام‪ .‬داخل اطاق شام شدیم‪ ،‬اطاق سفید‬ ‫بپرسند و او نشنود و اسباب خفت باشد‪».‬‬ ‫مانده است‪ .‬ثانیاً سفر زیارت عتبات و عراق عرب را نمیتوان‬
‫در ورشو‪ ،‬ناصرالدین شاه برای آشنایی بیشتر با اوضاع و‬ ‫داخل و منض ّم به سفر فرنگستان کرد‪ ،‬آن وقت هر دو ناقص‬
‫بسیار قشنگ بزرگی بود که بال و رقص هم در این اطاق‬ ‫احوال اجتماعی و زندگانی جاری و عادی مردم‪ ،‬ارفعالدوله‬ ‫میشود و دلایل دیگر دارد در عدم اختلاط این دو مقصود»‪.‬‬
‫را مأمور میکند لباس مبدل بپوشد و با هم‪ ،‬بدون ملازمان‬ ‫همین دو کلمه نشان میدهد که پادشاه مسلمان مناسب‬
‫میکنند‪ .‬بسیار خوب میزی چیده بودند‪ .‬یک میز هم جلو‬ ‫و مراقبان‪ ،‬در شهر گردش کنند‪« :‬در وقت معین رفتم َد ِم در‬ ‫نمیداند سفر زیارتی را با سفر سیاحتی مخلوط کند‪ ،‬چون بنا به‬
‫و لازم بود به قراولهای دم در بگویم این کسی که میرود‬ ‫تشخیص صحیح او‪ ،‬زیارت یک مقوله است و سیاست مقولهای‬
‫ما چیده بودند که بعضی از ایرانیها و فرنگیها نشسته بودند‪.‬‬ ‫بیرون و برمیگردد کی است تا مانع از ورود و خروج‬ ‫دیگر‪ .‬سفر عتبات به حوزۀ دیانت مربوط میشود و آداب‬
‫نشوند ولی سپردم که ابداً سلام نظامی ندهند‪ .‬در همان‬ ‫خود دارد‪ ،‬آدابی که در حوزۀ سیاست معمول و معقول نیست‪.‬‬
‫دست راست من دختر بزرگ والی مونتنگرو نشسته بود‪ .‬دست‬ ‫وقت اعلیحضرت تنها بیرون آمد گفت میخواهم باغ ملی‬ ‫بههمین دلیل است که ناصرالدین شاه‪ ،‬با حفظ اعتقادات‬
‫را که میگویند تمام خانوادههای ورشو آنجا میآیند ببینم‪...‬‬ ‫و تقیدات مذهبی‪ ،‬وقتی به اروپا میرود از دست دادن‬
‫چپ من هم امپراطریس نشسته بود‪ .‬امپراطور هم مقابل من‬ ‫با خانمها بهعذر ممنوعیت شرعی استنکاف نمیورزد‪ ،‬سهل‬
‫است که مثل تربیتشدگان فرنگ‪ ،‬آدابدانی بهخرج‬
‫نشسته بود‪ .‬من خیلی دلم میخواست تمام را با دختر والی‬
‫میدهد و آبروداری میکند‪.‬‬
‫حرف بزنم‪ ،‬اما امپراطریس پهلویم بود و باید با او حرف‬ ‫روسیه‪ ،‬نخستین کشوری بود که ناصرالدین شاه در سفر‬
‫خود به فرنگستان از آن دیدن کرد‪ .‬میرزا رضاخان ارفعالدوله‬
‫میزدم‪ .‬دو کلمه با امپراطریس حرف میزدم هشت کلمه‬ ‫که بهعنوان مترجم زبان روسی در سلک ملازمان شاه قرار‬
‫داشت مینویسد «در مهمانی شام رسمی دربار‪ ،‬امپراطریس‬
‫با دختر والی‪ ...‬در شام‪ ،‬امپراطور برخاسته تُستی بهسلامتی‬ ‫ماری فئودورونا در وسط میز نشسته بود‪ ،‬در دست راستش‬
‫شاه و طرف چپ گراندوک ولادیمیر»‪ .‬ناصرالدینشاه‪،‬‬
‫ما خورد‪ ،‬ما هم بهسلامت امپراطور تستی خوردیم‪ .‬موزیک‬ ‫بهروایت ارفعالدوله‪ ،‬در سفر فرنگ حتی از دست ندادن‬
‫عروس پادشاه انگلیس با همراهانش بهخشم میآید‪« :‬قرار‬
‫میزدند‪ .‬خیلی خوب بود‪»...‬‬ ‫بود شاه دو روز در این عمارت (قصر باکینگهام) بماند‪ .‬وقتی‬

‫این داستانها مال صد و سی سال پیش است‪ .‬پس‪ ،‬وقتی‬

‫اوضاع امروزمان را میبینیم و داستان دست دادن و دست‬

‫ندادن را میشنویم حق داریم از خودمان بپرسیم از کجا به‬

‫ادامه دارد‬ ‫کجا رسیدهایم!‬