Page 10 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۲۰ (دوره جديد

P. 10

‫صفحه‌‌‌‪‌‌‌1‌‌0‬شماره‌‪‌188۶‬‬
‫جمعه ‪ ۲۳‬تا ‪ ۲۹‬تیرماه ‪140۲‬خورشیدی‬

‫دلایل «زیرپوستی» عدم همکاری موفق بین فعالان و‬
‫گروههای سیاسی ایرانی‬

‫=از هر روانشناسی بپرسید به شما خواهد گفت‪ ،‬که‬

‫تروما‪ ،‬علاوه بر انواع تاثیرات دیگر‪ ،‬اغلب میتواند منجر به‬
‫تمایل به صلباندیشی در فرد قربانی شود‪ ،‬تفکر دگماتیک‬
‫اغلب به عنوان یک مکانیسم ذهنی برای مقابله با تاثیرات‬
‫دردناک تروما مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬هم افراد و هم‬
‫جوامع ممکن است تفکر سیاه و سفید و دگماتیسم را به‬
‫عنوان راهی برای ایجاد احساس معنی و نظم در دنیای‬

‫اطرافشان مورد استفاده قرار دهند‪.‬‬
‫=آمیختگی منطق دوگانهگرای ناشی از سنت فرهنگی‬

‫از یکسو‪ ،‬و ادراک جزمی و صلب ناشی از آسیبهای‬
‫تاریخی از سوی دیگر‪ ،‬ایرانیان را آموزش داده که اختلاف‬
‫و درگیری سیاسی صحنه نبرد «همه یا هیچ» است و به‬
‫راحتی میتواند به جنگی همهجانبه برای نابودی مطلق‬
‫طرف مقابل تبدیل شود‪ .‬این فرآیندی نیست که به گفتمانی‬
‫متعادل‪ ،‬بحثهایی سازنده‪ ،‬یا به «فرایند دموکراتیک»‬

‫بیانجامد‪.‬‬

‫اجباری و بسیار خشونتآمیز جمعیت و فرهنگ بومی‬ ‫همین میشناسند‪ ،‬به عنوان تفکری که جهانبینی دوگانه را‬ ‫صادق رحیمی – طبیعتا رفتارهای اجتماعی‪ ،‬بخصوص از‬
‫ایران‪ ،‬نابود کردن عامدانهی آداب مذهبی و سنتی ما‪،‬‬ ‫تبلیغ میکند‪ .‬تا جایی که در ادبیات فلسفی غرب از کلمه‬ ‫نوع سیاسی آن‪ ،‬که بحثهای پر اهمیتی مثل قدرت و کنترل‬
‫ادبیات ما‪ ،‬کتابهای ما‪ ،‬حتی خط و نوشتار ما‪ ،‬و عادتهای‬ ‫«مانوی» به عنوان کلیدواژهای برای دوگانهگرایی استفاده‬ ‫و جهتدهی به جامعه در آن مطرح هستند‪ ،‬پدیدههایی‬
‫بومی و فرهنگی ما و درواقع هویت ما‪ .‬این یک رخداد‬ ‫پیچیدهاند و به ندرت میتوان با توضیحی ساده یا کلی آنها‬
‫کوچک نیست و هرگز نبوده‪ ،‬یک زخم سطحی نیست‪،‬‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫را تحلیل کرد‪ .‬اما در عین حال جوامع‪ ،‬مانند افراد‪ ،‬گاهی‬
‫این نوع لطمات‪« ،‬ترومای تاریخی»‪ ،‬به خودی خود از بین‬ ‫اما در کنار تاریخ کهن و ریشهی عمیق دوگانهبینی‪ ،‬ضربه‬ ‫الگوهای رفتاری خاصی از خود نشان میدهند که چنان‬
‫نمیرود و تاثیراتش با گذشت زمان برطرف نمیشود‪ .‬هستهی‬ ‫روحی (تروما) نیز در داستان ما نقش مهمی بازی میکند‪.‬‬ ‫گسترده و چشمگیرند که میتوان با «چشم غیرمسلح» هم‬
‫ضربه روحی (تروما) در أعماق روان جمعی و در بطن‬ ‫صحبت از «تروما»ی جمعی است و «تروما»ی تاریخی‪.‬‬ ‫آن الگوها را مشاهده کرد و در موردشان نظر داد‪ .‬بحث‬
‫فرهنگ و خاطرهی ناخودآگاه یک جامعه برجای میماند‬ ‫بر پوست کهن ایران حکایت آسیبهای شدید و مکرر‬ ‫اختلاف و تشتتهای فراوان و بی حد ومرزی که به گونهی‬
‫و به تاثیرگذاری طی نسلهای متعدد ادامه میدهد‪ .‬اما ما‬ ‫ترومازایی حک شده است‪ ،‬آسیبهایی که گاه حل ناشده‬ ‫بیماری حادی جامعه سیاسی ما را ناتوان از همکاری و متحد‬
‫هنوز این مسئله را کاملاً متوجه نشدهایم‪ .‬ولی چه این را‬ ‫و بهبود نایافته باقی ماندهاند‪ .‬از تهاجمات مخرب مغولها‬ ‫کردن نیروهای پراکنده علیه جمهوری اسلامی کرده‪ ،‬یکی‬
‫بفهمیم چه نفهمیم‪ ،‬خشونت گسترده و هضم فرهنگی که‬ ‫و رومیان تا تأثیرات عمیق حمله و تسخیر کشور توسط‬ ‫از این الگوهای خاص است‪ .‬ادعای این متن این نیست که‬
‫تهاجم اعراب‪ /‬اسلام بر ما تحمیل کرد منجر به آسیبی جمعی‬ ‫اعراب اسلامی‪ ،‬این شوکهای تاریخی زخمهای عمیقی بر‬ ‫کل این مسئله را تحلیل کند یا تمامیت آن را توضیح دهد‪،‬‬
‫شده که در طول قرنها زنده و طنینانداز مانده و در روان‬ ‫روان جمعی ما برجای گذاشته‪ ،‬و از زخم مهمتر‪ ،‬هستههای‬ ‫اما نیروی محرکه عمده این الگو را شاید بتوان در قالب دو‬
‫آسیبزای حلنشدهای که تا امروز در فضای ذهن اجتماعی‬ ‫بخش کلی تشخیص داد‪ .‬این مطلب به ترسیم سادهای از این‬
‫جمعی ما حضور مشخص دارد‪.‬‬ ‫و سیاسی ما به ویرانگری مشغولند و جامعه را به عنوان‬ ‫دو بخش میپردازد‪ :‬نگرش سیاه و سفید در میدان واقعیت‪،‬‬
‫از هر روانشناسی بپرسید به شما خواهد گفت‪ ،‬که تروما‪،‬‬ ‫یک سیستم در بزنگاههای مهم و حساس (مثلا چرخشهای‬
‫علاوه بر انواع تاثیرات دیگر‪ ،‬اغلب میتواند منجر به تمایل‬ ‫سیاسی) به یک سیستم اجتماعی شدیدا ناکارآمد تبدیل‬ ‫و جنگ مطلق در میدان ایدهها‪.‬‬
‫به صلباندیشی در فرد قربانی شود‪ ،‬تفکر دگماتیک اغلب‬ ‫میکند که نهایتا به گرفتن تصمیمهای مخرب به حال‬
‫به عنوان یک مکانیسم ذهنی برای مقابله با تاثیرات دردناک‬ ‫خودمان و راه افتادن به دنبال رهبران و زیستن در تحت‬ ‫‪ -۱‬نگرش سیاه و سفید‬
‫تروما مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬هم افراد و هم جوامع‬ ‫حکومتهایی میانجامد که نه سودای نفعرسانی به ما‬ ‫فرهنگ ایرانی سابقه طولانی در ادراک و تجسم واقعیت‬
‫ممکن است تفکر سیاه و سفید و دگماتیسم را به عنوان‬ ‫از دریچهی دوگانهگرایی دارد‪ ،‬دریچهای که مفاهیم را به‬
‫راهی برای ایجاد احساس معنی و نظم در دنیای اطرافشان‬ ‫دارند‪ ،‬و نه توان و سلامت ذهنی لازمهی آن را‪.‬‬ ‫صورت سیاه یا سفید‪ ،‬درست یا غلط‪ ،‬خوب یا بد قالببندی‬
‫مورد استفاده قرار دهند‪ .‬تخیل کردن تصویری قابل‬ ‫شاید همه ما این ایده را شنیده باشیم که بخصوص حمله‬ ‫میکند‪ .‬این طرز تفکر عمیقاً در تاریخ و مذهب فرهنگ‬
‫پیشبینی از دنیایی که در واقعیت پر است از هرج و مرج‬ ‫شدیدا مخرب و خشونتآمیز اعراب‪ /‬اسلام به کشور ما‬ ‫ما ریشه دوانده است‪ .‬همه ما با تقسیمبندی اساسی جهان‬
‫و سرشار از خاطرات دردناک ترس‪ ،‬اضطراب و عدم امنیت‪.‬‬ ‫رویدادی «ترومازا» در مقیاس بسیار وسیع بوده‪ ،‬اما بیشک‬ ‫به «خیر» و «شر»‪ ،‬اهورا و اهریمن در دین پیامبر ایرانی‪،‬‬
‫حال کافیست این الگوی تفکری حاصل از ترومای تاریخی‪،‬‬ ‫در مورد شکل و مکانیسمهای تأثیر این نوع آسیبها بر‬ ‫زرتشت‪ ،‬آشنا هستیم– دو موجودی که هردو وجود دارند‪،‬‬
‫یعنی گرایش به تفکر صلب و سخت را‪ ،‬با گرایش عمیق‬ ‫جامعه چیز زیادی نشنیدهایم‪ .‬درواقع‪ ،‬چشم بسیاری از‬ ‫با هم کلیت جهان را تشکیل میدهند‪ ،‬اما متضاد و متناقض‬
‫تاریخی و فرهنگی ما به تقابلهای دوتایی ترکیب کنید‪ ،‬تا‬ ‫ایرانیان دارد آرام آرام به این واقعیت باز میشود که آنچه با‬ ‫یکدیگرند و تا همیشه جدا و متمایز از هم میمانند تا‬
‫تهاجم اعراب‪ /‬اسلامی رخ داده درواقع به زبان علم امروز‬ ‫دنیایی را تولید کنند که ذاتا دوگانه است‪ .‬بعدها هم بر‬
‫به سرعت متوجه شوید که تقریباً غیرممکن است به‬ ‫یک نسلکشی از جمله فرهنگی محسوب میشود‪ .‬تغییر‬ ‫شالوده همین ثنویت بود که در قرن سوم میلادی یک پیامبر‬
‫ایرانی دیگر‪ ،‬مانی‪ ،‬دومین دین بزرگ ایرانی را پایهگذاری‬
‫کرد‪ ،‬دینی که دوگانهبینیهای زرتشت را به حد و شدتی‬
‫تازه و بسیار اساسیتر رسانید و آن مفهوم را سنگ مرکز‬
‫کل بنای تفکر و فلسفهاش قرار داد‪ .‬امروز مانویت را به‬

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15