Page 13 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۲۲ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌1‌‌۳‬شماره‌‪1888‬‬ ‫ملی باقی ماند اما خود را از هر گونه كار تحریكآمیز‬ ‫قرار نگیرد‪ ،‬ناگهان تبدیل به رویداد سیاسی بسیار‬
‫جمعه ‪ ۲۸‬ژوئیه تا پنجشنبه ‪ ۳‬اوت ‪۲0۲۳‬‬ ‫جانبدارانه كنار كشید و هیچ امتیاز یا پاداشی هم نپذیرفت‪.‬‬ ‫مهمی شد كه افكار عمومی در كمین آن بود‪ .‬من از سوی‬
‫صدیقی در سال ‪« ،۱۹۵۷‬مؤسسه مطالعات و تحقیقات‬
‫كرد‪ .‬این با خواست انگلیسیها و آمریكائیها كه میخواستند‬ ‫اجتماعی» را در دانشگاه تهران بنیاد نهاد كه خود با درایت‬ ‫هویدا و ساواك زیر فشار شدیدی قرار گرفتم‪.‬‬
‫كشور را ترك كند‪ ،‬نمیخواند‪.‬‬ ‫و كاردانی‪ ،‬آن را اداره میكرد‪ .‬این مؤسسه‪ ،‬خیلی زود به‬ ‫ــ چه شده كه تصمیم گرفتید چنین عنوانی به این‬
‫یك مركز معتبر بینالمللی تبدیل شد‪ .‬غلامحسین صدیقی از‬
‫او‪ ،‬شاید یك بخت بلند دیگر را از دست داد‪.‬‬ ‫اعتبار معنوی فراوانی در حلقههای دانشگاهی‪ ،‬روشنفكرانه‬ ‫«مرتیكه» بدهید؟‬
‫غلامحسین صدیقی‪ ،‬باز‪ ،‬برای آخرین بار و برای آن كه به‬ ‫و بورژوازی تجددخواه‪ ،‬و همچنین در بازار برخوردار بود‪.‬‬ ‫ــ آقای نخست وزیر‪ ،‬این افتخاری است برای دانشگاه‪.‬‬
‫او التماس كند كه بهخاطر منافع ملی‪ ،‬كشور را رها نكند‪،‬‬ ‫دیدار صدیقی و شاه‪ ،‬بهگونهای بسیار رضایتبخش صورت‬
‫چهار روز پیش از ترك همیشگی وطن‪ ،‬به دیدار شاه رفت‪.‬‬ ‫گرفت‪ .‬خود صدیقی روز بعد‪ ،‬آن را با جزئیاتش برایم شرح‬ ‫نخست وزیر و «ساواك» تأكید داشتند‪:‬‬
‫كمی پس از ترك كاخ در تلفن به من گفت «میدانستم‬ ‫داد‪ .‬شاه همه استعداد خود در جذب مخاطبانش را در مورد‬ ‫ــ ما نمیگذاریم‪ .‬مانع از پخش آن از رادیو و تلویزیون‬
‫این دانشگاهی گرانقدر بهكار گرفته بود‪ .‬به او قول داده بود‬ ‫خواهیم شد و اگر لازم شد موضوع را با اعلیحضرت در میان‬
‫بیهوده است‪ ،‬ولی دستكم وظیفه خود را انجام دادم»‪.‬‬ ‫كه همه چیز كاملا در اختیار وی خواهد بود و نیروهای‬
‫انتظامی و ارتش از او پشتیبانی خواهند كرد‪ .‬صدیقی افزود‪:‬‬ ‫خواهیم گذاشت‪.‬‬
‫دعوت از بقائی‬ ‫«هیچ برهانی ندارم كه باور نكنم راست میگوید‪ .‬بسیار‬ ‫و این كار را كردند‪ .‬پاسخ شاه روشن بود‪« :‬در كارهای‬
‫پس از شكست راه حل صدیقی‪ ،‬شاه به یكی دیگر از‬ ‫تحت تأثیر صداقت و احساساتش قرار گرفتم‪ ».‬اختلافات‬ ‫دانشگاه دخالت نكنید‪ .‬این‪ ،‬مسئولیت رئیس دانشگاه‬
‫چهرههای تاریخی مخالفان روی آورد‪ :‬مظفر بقائی‪ .‬این‬ ‫پیشین بهخاطر منافع ملی به فراموشی سپرده شد‪ .‬او یك‬
‫دانشآموخته دانشسرای عالی فرانسه‪ ،‬هفتاد سالی داشت‬ ‫هفته زمان خواست تا برنامه دولت خود و فهرست وزیرانش‬ ‫است‪».‬‬
‫و دانشیار بازنشسته دانشگاه تهران از سالها پیش بود‪.‬‬ ‫را آماده سازد‪ .‬چند تن از اعضای جبهه ملی پذیرفتند با او‬ ‫جامعه سیاسی و محافل روشنفكری نفس در سینه خود‬
‫سالها همرزم بسیار نزدیك مصدق بود‪ ،‬سپس از او بریده‬ ‫همراه شوند‪ .‬پیرامونیان آیتالله شریعتمداری‪ ،‬كه نفوذش‬ ‫نگهداشته بودند‪ .‬آیا به وارث سیاسی مصدق اجازه خواهند‬
‫و مدتی به شاه نزدیك شده بود‪ .‬سخنرانی چیرهدست بود‬ ‫انكاركردنی نبود‪ ،‬و حتی تنی چند از نزدیكان خمینی‬ ‫داد نیم ساعت و مستقیماً بر امواج رادیو سخن بگوید؟ رضا‬
‫كه اندیشههای سوسیالیستی و لائیك خود را بیپروا بیان‬ ‫پشتیبانی خود را از او ابراز كرده بودند‪ .‬بخش بزرگی از‬ ‫قطبی رئیس رادیو ــ تلویزیون‪ ،‬حتی همه جوانب را در نظر‬
‫میكرد‪ .‬اهمیت صدیقی را نداشت‪ ،‬ولی شخصیت صادق‪،‬‬ ‫افكار عمومی‪ ،‬در او مردی با افكار اصلاحگرایانه نیرومند‪ ،‬در‬ ‫گرفته بود تا مبادا «اشكال فنی» یا كاری تحریكآمیز جلو‬
‫فرهیختگی دانشگاهی و زندگی منزوی و راهبانهاش به‬ ‫چهارچوب قانون اساسی میدیدند‪ .‬به این ترتیب‪ ،‬این بار او‬
‫او احترام میبخشید‪ .‬او از دیرگاه ارتباطهای بسیاری را‬ ‫پخش برنامه را بگیرد‪.‬‬
‫حفظ كرده بود‪ .‬درآن روزها كه همه سر در پی چهرههای‬ ‫دکتر مظفر بقایی‬ ‫مراسم برگذار شد‪ .‬برخلاف معمول هیچ یك از وزیران‬
‫مخالف گذاشته بودند‪ ،‬و شاه و شهبانو دوستان خود‪ ،‬حتی‬ ‫بخت بلندی داشت كه در آنجا كه دیگران شكست خورده‬ ‫حضور نداشتند‪ .‬تالار فردوسی دانشكده ادبیات پر بود‪.‬‬
‫پاكدامنترین و ــ از دیدگاه سیاسی كاردانترینشان ــ را به‬ ‫سخنرانی صدیقی بسیار محترمانه بود‪ .‬درسی بود در اخلاق‬
‫گونهای رها كرده بودند‪ ،‬بقایی میتوانست برگی نهچندان‬ ‫بودند‪ ،‬پیروز شود‪.‬‬ ‫اجتماعی‪ ،‬بی هیچ ستایشی از كسی یا كمترین اشاره سیاسی‪.‬‬
‫هنگامی كه پس از دیدارهای از سر احترام با شهبانو‪،‬‬ ‫حاضران از آن استقبال كردند و در بیرون هم مورد علاقه‬
‫دکتر غلامحسین صدیقی‬ ‫بازگشت تا باز با شاه ملاقات كند‪ ،‬فقط یك شرط را مطرح‬
‫بی اهمیت در بازی باشد‪.‬‬ ‫كرد‪« :‬شاه از تهران دور شود‪ ،‬ولی كشور را ترك نكند‪ ».‬به آن‬ ‫بسیار قرار گرفت‪.‬‬
‫ترتیب‪ ،‬دست رئیس دولت در انجام آنچه میخواست‪ ،‬باز‬ ‫شاه‪ ،‬از سر كنجكاوی و برانگیخته از هشدارهای‬
‫بهگفتهای‪ ،‬اردشیر زاهدی كه سخت میكوشید تب ضد‬ ‫میماند‪ .‬همراه با این خواهش از شاه كه ایران را ترك نكند‪،‬‬ ‫دسیسهآمیزی كه به او داده بودند‪ ،‬برنامه را دنبال كرد‪ .‬چند‬
‫ایرانی و ضد شاه را در واشنگتن پایین آورد‪ ،‬از این انتخاب‬ ‫به او پیشنهاد كرد به پایگاه دریایی بندر عباس در تنگه‬ ‫روزی بعد‪ ،‬در مراسمی رسمی كه در حضورش برگذار شد‪ ،‬و‬
‫پشتیبانی میكرد‪ .‬چند تن از فرماندهان ارتش نیز با بقایی‬ ‫هرمز كه در آنجا اقامتگاه بسیار مناسبی ــ كه برای پذیرایی‬ ‫من هم بودم‪ ،‬به من گفت‪« :‬به سخنان دوستتان گوش كردم‬
‫موافق بودند‪ .‬دكتر داریوش شیروانی پزشك مشهور زنان و‬ ‫از میهمانان برجسته استفاده میشد ــ ساخته شده بود و‬ ‫و تصویرش را دیدم‪ .‬خوب سخن گفت‪ ».‬فردایش‪ ،‬با واژههای‬
‫نماینده مردم پایتخت در مجلس‪ ،‬بقایی را خوب میشناخت‪.‬‬ ‫شاه هم به هنگام بازدید نظامی در آن اقامت میگزید‪،‬‬ ‫مناسب‪ ،‬تقدیر شاه را به او رساندم‪ .‬دانشگاهی سالخورده‬
‫پس او را مأمور نظرخواهی از بقایی كردند‪ .‬او به شاه گفته‬ ‫برود‪ .‬صدیقی میكوشید به این ترتیب‪ ،‬یگانگی ارتش را كه‬ ‫شنید و گفت‪« :‬تا آخرین لحظه گمان نمیكردم بگذارند‬
‫بود كه این فیلسوف‪ ،‬از بالا گرفتن بنیادگرایی و خشونت‬ ‫از پارهپاره شدنش بیم داشت‪ ،‬نگهدارد‪ .‬شاه این شرط را رد‬ ‫مستقیماً در تلویزیون سخن بگویم‪ ».‬و افزود كه میتواند‬
‫بسیار نگران است و میخواهد به رویارویی با آن برخیزد‪.‬‬ ‫فشارهایی را كه بر من آوردهاند در نظر آورد‪ .‬و بالاخره‬
‫ترتیب شرفیابی داده شد‪ .‬شیروانی‪ ،‬خود بقایی را به كاخ‬ ‫گفت‪« :‬از اعلیحضرت از سوی من بهخاطر مرحمتشان و‬
‫آورد‪ .‬شاه بیش از دو ساعت بقایی را به حضور پذیرفت‪،‬‬ ‫پشتیبانی از دانشگاهمان سپاسگزاری كنید‪ ».‬و بر این گمانم‬
‫و فردای آن روز به نماینده مجلس گفت‪« :‬مظفر یك‬ ‫كه از همان جا‪ ،‬آن دو مرد گلههای دیرینهشان را به یكدیگر‪،‬‬
‫اندكی به فراموشی سپردند‪ .‬هنگامی كه دو نماینده پادشاه‬
‫میهنپرست است‪».‬‬ ‫پیش صدیقی رفتند تا به پذیرش نخستوزیری بخوانندش‪،‬‬
‫پاسخ او سرشار از وقار بود‪« :‬از این كه اعلیحضرت مرا‬
‫بیست و پنج سال از كار بركنار كردند‪ ،‬هیچ كینهای در دل‬
‫ندارم و میدانم كه در شرایط امروز‪ ،‬تشكیل دولت میتواند‬
‫برای پیشینه من گران تمام شود‪ .‬اما هنگامی كه وطن در‬
‫خطر است‪ ،‬نیكنامیای كه نتوان در راه نجات آن به كارش‬

‫برد‪ ،‬چه سودی دارد؟»‬
‫دكتر صدیقی هفتادساله‪ ،‬دانشجوی پیشین دانشسرای‬
‫عالی «سنكلو»ی فرانسه‪ ،‬دارای دكترای دولتی از دانشگاه‬
‫«سوربن» پاریس‪ ،‬وزیر پست و تلگراف و سپس وزیر‬
‫كشور و نایب نخستوزیر در زمان مصدق بود‪ .‬به هنگام‬
‫محاكمهاش در دادگاه‪ ،‬با آن كه خود زندانی بود‪ ،‬احترام‬
‫فراوانی به «شیر پیر» ابراز كرد‪( .‬عنوانی كه ملكه پیشین‬
‫ثریا در خاطرات خود به مصدق داده‪ ،‬گرچه او را دوست‬
‫نمیداشت‪ .).‬این رفتار برای خود وی نیز احترام فراوانی‪،‬‬
‫هم از سوی دادستان و هم از سوی شاه‪ ،‬بهبار آورد‪ .‬بیشتر‬
‫همكاران مصدق‪ ،‬در دادگاه‪ ،‬رذیلانهترین انواع تهمتها را‬
‫نثار او كرده بودند تا آزادیشان را بهدست آورند‪ .‬دستور‬
‫داده شد كه صدیقی را بهخاطر همین رفتارش آزاد كنند‪ .‬از‬
‫آن پس بی آنكه گذشته سیاسی خود را انكاركند‪ ،‬چهرهای‬