Page 13 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۲۴ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‪‌‌‌‌1‌‌۳‬شماره‌‪18۹0‬‬ ‫آن توصیهها پاسخ مثبت نداده است‪.‬‬ ‫بختیار‪ ،‬برخلاف آنچه به شاه گفته بود‪ ،‬برای‬
‫جمعه ‪ 11‬تا پنجشنبه ‪ 1۷‬اوت ‪۲0۲۳‬‬ ‫===‬ ‫تشكیل دولت خود از چهرههای نوین استفاده نكرد‪ .‬دوستان‬
‫دیرینش‪ ،‬او را رها كرده بودند‪ .‬سازمان سیاسیای كه در‬
‫آن زمان برابر ‪ ۲۰‬هزار دلار بود‪ ،‬بهوسیله دو صاحب صنعت‬ ‫امروز این اندیشه ممكن است جنونآمیز یا سادهانگارانه‬ ‫درون «جبهه ملی» جای گرفته بود و او خود را رئیسش‬
‫و دوست تهیه شد و در برابر رسید به پسر آیتالله سپرده‬ ‫بهنظر آید‪ ،‬اما آنچه كه میتوان رابطه معنوی میان پادشاه‬ ‫میدانست‪ ،‬بهگفته خودش فقط دو عضو داشت‪ .‬ناگزیر شد‬
‫شد تا وسایل كار چون یكی دو چادر بزرگ‪ ،‬وسایل متحرك‬ ‫و ملتش خواند و ریشه در سنن ایرانی دارد‪ ،‬ذهن گروهی‬ ‫از سرآمدان نظام كه در مقامات بالا بودند یاری بخواهد‪.‬‬
‫را در این زمان به خود مشغول كرده بود‪ :‬تحصن در دربار‬ ‫و چنین بود كه وزیران امور خارجه‪ ،‬كار‪ ،‬دارایی و جنگ‬
‫گرمازایی و خوراك متحصنین را فراهم آورد‪.‬‬ ‫او همه از چهرههای برجسته حكومت بودند‪ .‬بختیار حتی‬
‫قرار بود حركت به سوی خانه این مقام روحانی كه در‬ ‫برای جلوگیری از رفتن شاه‪.‬‬ ‫پیش از آن كه مأموریت خود را آغاز كند‪ ،‬بهراستی تنها بود‪.‬‬
‫قلب بازار تهران جای داشت‪ ،‬از پگاه ‪ ۷‬ژانویه آغاز شود‪.‬‬ ‫نخستین كسی كه این اندیشه را مطرح كرد‪ ،‬دكتر محمد‬ ‫او‪ ،‬با آن كه سوگند خورده بود از قانون اساسی دفاع كند‪،‬‬
‫«اشغال» كاخ سلطنتی كه در زبان فارسی به آن «تحصن»‬ ‫باهری استاد دانشگاه و وزیر پیشین دادگستری بود كه‬ ‫حتی كوشید با پیرامونیان خمینی گفتگو كند تا شاید بتواند‬
‫میگفتند‪ ،‬و همزمان سرازیر شدن مردم به «بیت» یكی از‬ ‫گفت‪ :‬برویم كاخ را اشغال كنیم و در آنجا بمانیم تا شاه‬
‫مهمترین روحانیون شیعه‪ ،‬همان روز آشكار میشد و این‬ ‫پیمان بندد كه كشور را ترك نخواهد كرد‪ .‬مصدق هم در‬ ‫نخستوزیر او شود‪.‬‬
‫رویداد بهكلی وضعیت را دگرگون میكرد‪ .‬در آن صورت‬ ‫دهههای ‪ ۱۹۴۰‬و ‪ ۱۹۵۰‬دو بار به همین سیاست «تحصن»‬ ‫بختیار به این ترتیب تنها به یك پیروزی دست یافت و آن‬
‫ارتش نیز در شرایطی قرار میگرفت كه با نیرو و اراده بیشتر‬ ‫روی آورده بود‪ :‬یك بار برای درخواست ابطال انتخابات كه‬ ‫این بود كه بهسرعت شكست خورد‪ ،‬و همانند ‪Erostrate‬‬
‫بهگمان او در آن تقلب شده بود‪ ،‬و بار دیگر برای آغاز‬ ‫(مرد گمنامی از شهر اِ ِفس در یونان كه در ‪ ۳۵۶‬پیش از‬
‫عمل كند‪.‬‬ ‫میلاد‪ ،‬فقط برای نامدار شدن در تاریخ‪ ،‬معبد بزرگی را‬
‫به این قصد و با چنین روحیهای‪ ،‬گروهی متشكل از دوازده‬ ‫مبارزات ملی كردن نفت‪.‬‬
‫دانشگاهی كه دو تن از آنان جراحان شهره شهر‪ ،‬و در‬ ‫این اندیشه به سرعت مورد توجه بسیاری كسان‪ ،‬و بهویژه‬ ‫بهآتش كشید) به تاریخ پیوست‪.‬‬
‫میانشان نویسندگان و روشنفكران سرشناس بودند‪ ،‬شامگاه‬
‫‪ ۶‬ژانویه به كاخ رفتند و شاه و شهبانو آنان را پذیرفتند‪.‬‬ ‫سرآمدان دانشگاهی قرار گرفت‪.‬‬ ‫معرفی كابینه جدید‬
‫محمد باهری هم آنجا بود و همچنین قاسم معتمدی رئیس‬ ‫محمد باهری در همین زمینه با آیتالله عظمی حاج‬ ‫روز ‪ ۶‬ژانویه‪ :‬در روز معرفی دولت تازه به شاه‪ ،‬در اتاق‬
‫پیشین دانشگاه‪ ،‬همه آنان وسایلشان را برای شب ماندن در‬ ‫آقا احمد خوانساری‪ ،‬پرنفوذترین پیشوای مذهبی پایتخت‬ ‫انتظار‪ ،‬شاپور بختیار با صدای بلند‪ ،‬بهگونهای كه میخواست‬
‫و یكی از بلندمرتبهترین روحانیون شیعه دیدار كرده بود‪.‬‬ ‫خدمتكاران و كارمندان كاخ بشنوند‪ ،‬از وزیران خواست كه‬
‫كاخ برداشته بودند‪.‬‬ ‫باهری از او پرسیده بود آیا حاضر است چند صد تن از‬ ‫برخلاف سنت همیشگی‪ ،‬در برابر شاه خم نشوند‪ .‬حتی‬
‫من‪ ،‬كه در میان گروه بودم‪ ،‬آن شب در سكوت و با قلبی‬ ‫ساكنان محلات گوناگون پایتخت‪ ،‬بازاریان و دیگر طبقات‬ ‫بامداد آن روز‪ ،‬عكس شاه را از دیوار دفتر خود برداشته و‬
‫فشرده‪ ،‬به سخنان آن استاد جراحی كه برای نخستین بار‬
‫به كاخ آمده بود‪ ،‬گوش میدادم كه به شاه چنین گفت‪:‬‬ ‫عكس بزرگ مصدق را جایگزین آن كرده بود‪.‬‬
‫بههنگام معرفی هیأت دولت‪ ،‬شاه كه چهرهای در هم‬
‫کابینه شاپور بختیار‬ ‫داشت و گویی جایی دیگر بود‪ ،‬میكوشید وقار خود را حفظ‬
‫كند‪ ،‬اما آشكارا شتاب داشت كه جریان زودتر پایان یابد‪.‬‬
‫«ارتش شاهنشاهی به شما وفادار است‪ .‬ارتش تنها نیرویی‬ ‫اجتماعی نزد او بیایند و از او درخواست كنند كه نزد شاه‬ ‫نخستوزیر كه در برابر دوربینهای تلویزیون میكوشید‬
‫است كه میتواند یگانگی كشور را نگهدارد و با جنبشهای‬ ‫برود و از او بخواهد كه كشور را ترك نكند؟ آیتالله كه در‬ ‫خود را دور از شاه نشان دهد‪ ،‬مدام به سقف مینگریست‪.‬‬
‫افراطگرا رویارویی كند‪ .‬اگر اعلیحضرت ایران را ترك كنند‪،‬‬ ‫گفتگوهای خصوصی‪ ،‬نگرانی خود را از سیری كه رویدادها‬ ‫برخی از وزیران او‪ ،‬بهویژه آنان كه در آن رژیم رو به مرگ‪،‬‬
‫بر سر این ارتش چه خواهد آمد؟ یا از هم خواهد پاشید و‬ ‫مقامداران بلندپایه بودند‪ ،‬نمیخواستند از آنان در كنار شاه‬
‫یا خواهد كوشید كودتا كند‪ .‬در هر حال‪ ،‬ایران در اغتشاش‬ ‫بهخود گرفته بود پنهان نمیكرد‪ ،‬پاسخ داد‪:‬‬
‫و نابسامانی فرو خواهد رفت‪ .‬سود ملت و مسؤولیت شما‬ ‫ــ میدانید كه من در سیاست دخالت نمیكنم و از این‬ ‫عكس گرفته شود‪.‬‬
‫در برابر تاریخ به شما حكم میكند‪ ،‬اعلیحضرتا‪ ،‬كه بمانید‪».‬‬ ‫بهگونهای شگفتانگیز‪ ،‬گذشته از ارتشبد شفقت وزیر‬
‫شهبانو‪ ،‬با شنیدن سخنان یكی از ادیبان نامی كه با صدایی‬ ‫تحریكات تأسفانگیز نیز بركنارم‪.‬‬ ‫جنگ‪ ،‬تنها كسی كه بهشایستگی و به آدابدانی رفتار كرد‪،‬‬
‫پر هیجان و رفتاری نمایشگونه‪ ،‬اشعاری از فردوسی پیرامون‬ ‫باهری پاسخ داد‪ :‬بله‪ ،‬ولی شما كه نمیتوانید در خانه خود‬ ‫لطفعلی صمیمی وزیر پست و تلگراف بود كه عضویت‬
‫مسؤولیتهای شاه در برابر مردمش خواند‪ ،‬نتوانست مهار‬ ‫جبهه ملی را داشت و تنها مخالف آشكاری بهحساب میآمد‬
‫اشكهایش را نگهدارد‪ .‬شاه‪ ،‬با رفتاری سرد و انگار اصلا در‬ ‫را به روی مسلمانان ببندید‪.‬‬
‫آیتالله پاسخ داد‪ :‬البته كه نه‪ .‬و اگر لازم باشد‪ ،‬خواست‬ ‫كه پذیرفته بود در آن دولت باشد‪.‬‬
‫آنجا نیست‪ ،‬میكوشید احساسات خود را نمودار‬ ‫آنان را به آگاهی شخص مربوطه خواهم رساند‪ .‬این‬ ‫===‬

‫موضعگیریای بود روشن و احتیاطآمیز‪.‬‬ ‫هرچه زمان ترك كشور از سوی شاه نزدیكتر میشد‪ ،‬افراد‬
‫هنگامی كه این چراغ سبز داده شد‪۱۵۰ ،‬هزارتومان كه در‬ ‫بیشتری میكوشیدند جلو رفتن او را بگیرند‪ .‬زیرا احساس‬
‫میكردند كه كشور فرو خواهد ریخت‪ .‬نفوذ سیاسی پادشاه‬
‫كاسته شده بود‪ .‬هرج و مرج همه جا را فرا گرفته بود‪.‬‬
‫بسیاری از مقامات كشور كه همواره تلاش در نمایش خود‬
‫داشتند‪ ،‬كمتر آفتابی میشدند و یا راه به سوی دفتر شهبانو‬
‫میبردند‪ .‬برخی دیگر‪ ،‬كشور را ترك كرده بودند كه در امان‬

‫باشند‪.‬‬
‫اصلان افشار‪ ،‬رئیس كل تشریفات‪ ،‬برای تقویت روحیه‬
‫شاه‪ ،‬سرگرم كردن و پر كردن روزهای او‪ ،‬ترتیب شرفیابی‬
‫برخی چهرههای اجتماعی‪ ،‬مقامات انجمنهای محلی كه نفوذ‬
‫قابل توجهی در پایتخت داشتند‪ ،‬و امیران بازنشسته ارتش‬
‫را كه میخواستند پشتیبانی و وفاداری خود را به شاه ابراز‬
‫دارند‪ ،‬میداد‪ .‬تقریباً همه آنان‪ ،‬می آمدند كه اندرز دهند‬
‫یا نظرشان را پیرامون مسائل بگویند‪ .‬اما به ویژه همگی می‬
‫آمدند به شاه هشدار دهند كه كشور و ارتش را ترك نكند‪.‬‬
‫بسیار پس از آن روزها‪ ،‬محمدرضاشاه‪ ،‬كمی پیش از مرگش‬
‫در قاهره‪ ،‬با من از آن دیدارها و ابراز وفاداریهای نامنتظر‬
‫سخن گفت و با افسوس بسیار‪ ،‬گفت پشیمان است كه به‬