Page 12 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۳۲ (دوره جديد

‫صفحه ‪ 1۲‬شماره ‪18۹8‬‬
‫جمعه ‪ ۱4‬تا ‪ ۲۰‬مهرماه ‪۱4۰۲‬خورشیدی‬

‫تاجدار بر صندلی چرخدار‪ ،‬در سرزمین بیگانه بازنشر‬

‫آخرین روزها‬ ‫در پایگاه هوایی تگزاس‪ ،‬شاه و شهبانو را مثل دو زندانی در اتاقی‬
‫پایان سلطنت و‬ ‫كه پنجرههایش میله آهنی داشت و درش از درون دستگیره نداشت‬
‫درگذشت شاه‬
‫جای دادند‬
‫(‪)۳۳‬‬
‫(تاریخ نشر در کیهان لندن‪ :‬از آذر ‪ ۱۳8۳‬تا شهریور ‪ - ۱۳8۴‬از شماره ‪ ۱۰۳۳‬تا ‪) ۱۰۷۱‬‬
‫دكتر هوشنگ نهاوندی‬

‫اساس رویدادها و حوادث واقعی زندگی انسانها نوشته میشود‪.‬‬ ‫سر كلاس میرفت و هیچگاه كار تدریس را رها نكرد و بهمدد‬ ‫ترجمه فارسی كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت‬
‫همین سوابق دانشگاهی بود كه پس از مهاجرت به فرانسه ‪۱۷‬‬
‫برای نوشتن این كتاب‪ ،‬نویسنده از كمكهای بی دریغ و سخاوتمندانه‬ ‫شاه» نوشته دكتر هوشنگ نهاوندی از سوی شركت كتاب در‬
‫سال بهعنوان استاد در دانشگاه پاریس تدریس كرد‪.‬‬
‫اردشیر زاهدی‪ ،‬دكتر اصلان افشار‪ ،‬شجاعالدین شفا‪ ،‬پروفسور‬ ‫نهاوندی در سالهای ‪ ۱۳۵۰‬گروه بررسی مسایل ایران را بنیان‬ ‫لسآنجلس منتشر شده است‪.‬‬
‫گذاشت به امید آنكه پیشنهادات این گروه راهگشای اصلاحاتی در‬
‫عباس صفویان و دكتر داریوش شیروانی بهرهمند بوده است‪ .‬این‬ ‫بهروز صوراسرافیل و مریم سیحون مترجمان این كتاب‪ ،‬بهخوبی‬
‫ساختار آموزشی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی ایران شود‪.‬‬
‫شخصیتها كه در ماههای آخر سلطنت محمدرضاشاه تماس روزانه با‬ ‫نهاوندی برای جمع آوری مطالب كتاب پانصد صفحهای خود‪،‬‬ ‫از عهده برگرداندن آن از زبان فرانسه به فارسی برآمدهاند‪.‬‬
‫مختصری از حافظه معروفش و مقدار زیادی از یادداشتهای روزانه‬
‫او داشتند‪ ،‬اطلاعات‪ ،‬خاطرهها و بهیادماندههای خود را در اختیار‬ ‫دكتر نهاوندی در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی وزارت‬
‫یا شبانهاش سود جسته است‪.‬‬
‫نویسنده قرار دادهاند‪.‬نویسنده ضمناً از دكتر هادی هدایتی‪ ،‬دكتر‬ ‫كتاب از آغاز تا پایان‪ ،‬سرشار است از حوادث پرهیجان و اخبار‬ ‫آبادانی و مسكن و علوم و آموزش عالی و ریاست دانشگاههای‬
‫دست اول كه بیشتر اوقات نویسنده شخصاً درگیر آن بوده است‬
‫كاظم ودیعی و بیژن خلیلی مدیر شركت كتاب سپاسگزاری كرده‬ ‫و به همین دلیل محتوای كتاب شبیه رمانهای جذابی است كه بر‬ ‫پهلوی و تهران را بهعهده داشت‪ .‬وی مدتی نیز رئیس دفتر‬

‫است‪ .‬كتاب «آخرین روزها‪ ،‬پایان سلطنت و درگذشت شاه» دارای‬ ‫محمدرضاشاهچارهایجزپذیرفتنآنراهحلنداشت‪.‬شهبانو‬ ‫علیاحضرت شهبانو و چندی رئیس هیأت مدیره انجمن آثار ملی‬
‫را آگاه كرد‪ .‬شبانه رفتند تا با رویداد نامنتظری روبرو نشوند‪.‬‬
‫‪ ۱۵‬فصل است و با یك پینوشت كوتاه و احساسی بهپایان میرسد‪.‬‬ ‫بود‪ .‬اما در تمام این سالها وی بیشتر با محافل روشنفكری‪ ،‬علمی‬
‫شاه بر صندلی چرخدار‬
‫كیهان بخشهایی از این كتاب را با موافقت نویسنده و ناشر‪ ،‬از این‬ ‫كمی پس از نیمهشب‪ ،‬یعنی در نخستین ساعات روز‬ ‫و دانشگاهی نشست و برخاست داشت تا با دولتیان‪ .‬نهاوندی در‬
‫اول دسامبر‪ ،‬مأموران امنیتی‪ ،‬شاه را بر صندلی چرخدار در‬
‫شماره بهچاپ میرساند‪.‬‬ ‫راهروهای تاریك و خالی بیمارستان‪ ،‬سپس در زیرزمینی كه‬ ‫دوران ریاستش بر دانشگاههای پهلوی و تهران هفتهای چند ساعت‬
‫دیوارهای خاكستری و كثیف داشت و درگوشه و كنارش‬
‫اتومبیلهای پلیس به سوی فرودگاه بهراه افتاد‪.‬‬ ‫صندلیها و میزهای شكسته‪ ،‬یا سطلهای زباله قرار داشت‪ ،‬به‬ ‫با این حال‪ ،‬هزاران نامه و كارت‪ ،‬نهتنها از ایرانیان بلكه از‬
‫همین رفتار در «بیكام پلیس» با شهبانو (كه در آنجا مانده‬ ‫پیش میراندند‪ .‬در گاراژ‪ ،‬صندلی چرخدار را كه پیرامونش‬ ‫آمریكاییها دریافت میكرد كه همگی مهر خود را به او ابراز‬
‫بود) تكرار شد‪ .‬شاه اندكی پس از آگاهی از «پیشنهاد»‬ ‫را دهها مأمور تا دندان مسلح «اف‪.‬بی‪.‬آی‪ ».‬گرفته بودند‪،‬‬ ‫میكردند‪ ،‬كارهایش را میستودند‪ ،‬بهخاطر همه خدماتی‬
‫كارتر‪ ،‬شهبانو را آگاه كرد كه میبایست نیویورك را ترك‬ ‫به درون آمبولانسی بردند كه آژیركشان و در محاصره‬ ‫كه به كشورش كرده بود به تحسینش میپرداختند و برایش‬
‫كنند‪ .‬حتی در اتومبیل شهبانو‪ ،‬مأموران امنیتی را نشاندند‪.‬‬ ‫آرزوی سلامتی مینمودند‪ .‬صدها سبد گل برایش فرستاده‬
‫اتومبیلهای پلیس پیرامونش را محاصره كردند‪ .‬سر و صدا و‬ ‫میشد‪ .‬شمار آنها آنقدر زیاد بود كه پلیس هم نمیتوانست‬
‫هیاهو‪ ،‬شاهدخت لیلای كوچولو را كه در آن زمان نهساله‬ ‫جلویش را بگیرد‪ .‬چند نامدار هم به دیدارش رفتند و در‬
‫بود ــ او آخرین فرزند شاه‪ ،‬و میگویند سوگلی پدرش بود ــ‬ ‫میانشان «دیوید راكفلر»‪« ،‬هنری كیسینجر»‪«،‬جووانی آنیلی»‬
‫بیدار كرد‪ .‬مادرش‪ ،‬هنگامی كه او در خواب بود‪ ،‬رفته بود‪.‬‬ ‫صاحب شركت «فیات»‪« ،‬فرانك سیناترا» كه در برابر همگان‬
‫بهدنبال مادر میگشت‪ ،‬فریاد میزد و گریه میكرد‪ .‬صحنه‬ ‫رفتار دولت آمریكا را نسبت به شاه نكوهش كرد و از او‬
‫دعوت نمود كه به منزلش در «پالم اسپرینگ» برود و در آنجا‬
‫دلخراشی بود‪.‬‬ ‫اقامت كند‪« .‬رونالد ریگان» هم كه نامزد ریاست جمهوری‬
‫هر دو كاروان اتومبیلها به سوی «لاگاردیا» رفتند‪ .‬یك‬
‫هواپیمای ‪ DC۹‬ارتشی كه در حلقه گروه بزرگی از مردان‬ ‫بود و قبلا به تهران رفته بود‪ ،‬پیام مهر برایش فرستاد‪.‬‬
‫مسلح به تیربار و جلیقههای ضد گلوله بهتن بود‪ ،‬انتظارشان‬ ‫***‬
‫را میكشید‪ .‬زوج سلطنتی را بی آن كه احترام ویژهای‬
‫برایشان قائل شوند‪ ،‬وارد هواپیما كردند كه فوراً بهسوی‬ ‫در پایان نوامبر‪ ،‬بیماری شاه آنقدر بهبود یافته بود كه‬
‫بتواند به كوئرناواكا بازگردد‪« .‬مارك مورس» دستیار «آرمائو»‬
‫تگزاس بهپرواز درآمد‪.‬‬ ‫مأمور آماده كردن ویلای گلهای سرخ برای بازگشت تبعیدیان‬
‫در پایگاه «لاكلند»‪ ،‬در آن پگاه‪ ،‬شمار مأموران امنیتی‬ ‫شد‪ .‬ولی دولت مكزیك‪« ،‬آرمائو» را آگاه كردكه مقدم‬
‫چشمگیر بود‪ .‬زوج سلطنتی را با خشونت به درون یك‬ ‫محمدرضاشاه دیگر در مكزیك گرامی نیست‪ .‬ظاهراً جیمی‬
‫آمبولانس كهنه بسیار ناراحت هل دادند و آمبولانس‬ ‫كارتر از این امر خشمگین بود‪ ،‬برای رفتن شاه بیتابی میكرد‬
‫بهسرعت بهسوی بیمارستان روانی پایگاه رفت‪ .‬شاهزاده‬ ‫و وانمود میكرد كه اگر او برود‪ ،‬كمكی به آزاد شدن گروگانها‬
‫رضا پهلوی بعدها مسیر و رنجهای آن روز پدر و مادرش‬
‫را بیان كرد‪« :‬هر دو‪ ،‬در شرایط بسیار نامناسب و ناراحتی‬ ‫خواهد بود‪.‬‬
‫نشسته بودند‪ .‬شاه و ملكه به دلیل رانندگی شتابان راننده‬ ‫بار دیگر‪ ،‬شاه نمیدانست به كجا رود‪ .‬بر آن بود كه موقتاً‬
‫در راههای پر دستانداز‪ ،‬بهشدت به این سو و آن سو پرتاب‬ ‫نزد خواهرش اشرف به خانهای كه او در «بیكام پلیس» داشت‬
‫میشدند‪ .‬سرهایشان به یكدیگر میخورد‪ .‬چگونه بیماری را‬ ‫برود‪ ،‬دوره نقاهتش را در آنجا بگذراند و سپس به كوئرناواكا‬
‫بازگردد‪ .‬در صورتی كه مكزیكیها او را در كشورشان‬
‫كه تازه جراحی شده بود‪ ،‬در آن شرایط میبردند؟»‬ ‫نمیخواستند‪ .‬از همه بدتر‪ ،‬وزارت خارجه آمریكا‪ ،‬رسماً‬
‫اعلیحضرتین را در اتاقی كه پنجرههایش میلههای آهنی‬ ‫بهآگاهی او رساند كه اقامتش در نیویورك امكانپذیر نیست‪.‬‬
‫داشت و كاملا بسته بود‪ ،‬گذاشتند‪ .‬كركرهها را هم بسته‬ ‫یكی از مشاوران كارتر فوراً نزد شاه فرستاده شد كه به‬
‫بودند كه جلو آمدن روشنایی به درون را میگرفت‪ .‬در‪ ،‬از‬ ‫او پیشنهاد كند هرچه زودتر به پایگاه هوایی «لاكلند» در‬
‫درون دستگیره نداشت‪ .‬در اتاق مجاور‪ ،‬زنجیرها و لباسهای‬ ‫تگزاس برود‪ .‬به شاه گفته شد در آنجا بیمارستان بسیار‬
‫دیوانگان آماده بود كه اگر «پهلوی»ها بخواهند سر و صدا‬ ‫مجهزی هست‪ ،‬بنابراین از تظاهرات مخالفان در امان و از‬
‫راه بیندازند و مخالفت كنند‪ ...‬دولت آمریكا فكر همه چیز‬ ‫نظر امنیتی كاملا محفوظ خواهد بود و میتواند در انتظار‬

‫را كرده بود‪.‬‬ ‫آن كه كشور دیگری او را بپذیرد‪ ،‬در آن پایگاه بماند‪.‬‬