Page 21 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۳۶ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‪‌‌‌۲‌‌1‬شماره‌‪1۹0۲‬‬ ‫است غیرقانونی باشد اما توجیهاتی برای آن فراهم شود که آن‬ ‫امنیت بینالمللی را به عمل آورد هیچیک از مقررات‬
‫جمعه ‪ ۳‬تا پنجشنبه ‪ ۹‬نوامبر ‪۲0۲۳‬‬ ‫جنگ غیرقانونی را مشروع و قابل قبول سازد‪ ]۹[.‬در حقیقت‪،‬‬ ‫این منشور به حق ذاتی دفاع از خود خواه فردی یا دستجمعی‬
‫همراه با ضرورت قانونی بودن اقدام به اعمال زور علیه‬
‫دقتکافیوبهدورازملاحظاتآیینیومسلکی اندیشهکرد‪.‬‬ ‫دیگران‪ ،‬ابعاد هنجاری و انسانی نیز باید در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫لطمهای وارد نخواهد کرد‪.‬‬
‫عملیات جنگی حماس علیه کشور اسرائیل مصداق روشن‬ ‫این عامل هنجاری در مواردی ممکن است بر ابعاد حقوقی‬ ‫در این تعریف‪ ،‬دفاع مشروع ضرورت وجودی خود را‬
‫و غیرقابل تردید ناعادلانه بودن شروع جنگ‪ ،‬یعنی غیرقانونی‬ ‫ممنوعیت اعمال زور پیشی گیرد‪ .‬بنابراین همراه با تحلیل‬ ‫هنگامی تامین میکند که کاربرد زور عملا اتفاق افتاده باشد‪.‬‬
‫بودن و غیرمشروع بودن آن است‪ .‬یعنی هیچ دلیل قانونی و‬ ‫حقوقی ابعاد قانونی کاربرد زور‪ ،‬میبایست این نکات مهم‬ ‫حال اگر کشوری عضو دیگری از جامعه بینالمللی را تهدید به‬
‫مشروع برای آن وجود ندارد‪ .‬از این زاویه حماس و پشتیبانان‬ ‫مربوط به مشروعیت آنرا نیز در نظر گرفت‪ .‬چند مثال این‬ ‫جنگ و یا نابودی کند‪ ،‬آنگونه که جمهوری اسلامی در مقابل‬
‫آن مرتکب جنایت جنگ تجاوزکارانه شدهاند و در قبال آن‬ ‫اسرائیل پیوسته به کار میبرد‪ ،‬اما اعمال زور اتفاق نیفتد‪ ،‬آیا‬
‫مسئولیت بینالمللی دارند‪ .‬به عبارت روشنتر‪ ،‬به دلیل نقض‬ ‫تفاوتهای ظریف را توضیح میدهد‪:‬‬ ‫باز هم حق ذاتی دفاع مشروع میتواند معنی وجودی قانونی‬
‫ارزشهای حقوقی و اخلاقی جامعه بینالمللی مسئولیت دارند‬ ‫• بمباران پلهای رودخانه بلگراد توسط نیروهای ناتو در‬ ‫داشته باشد؟ این موضوعی است که دامنههای موضوع دفاع‬
‫جریان جنگهای کوزوو در سال ‪ ۱۹۹۹‬که منجر به کشته‬ ‫مشروعبهعنواناستثناییبرقاعدهممنوعیتتهدیدواستفاده‬
‫و باید به مجازات برسند‪.‬‬ ‫شدن شهروندان زیادی شد‪ ،‬اقدامی غیرقانونی اما مشروع بود‪.‬‬ ‫از زور را به حیطههایی فراتر از مفاد ماده‪ ۵۱‬گسترش میدهد‬
‫در عین حال‪ ،‬و از زاویه عدالت در جنگ نیز حماس و‬ ‫•حملهنیروهایویتنامیدرسال‪ ۱۹۷۸‬علیهخمرهایسرخ‬ ‫که اغلب به عنوان دفاع پیشدستانه[‪ ]۳‬از آن نام میبرند‪.‬‬
‫نیروهای پشتیبان آن معیارهای قابل قبول جامعه بینالمللی‬ ‫در کامبوج‪ .‬رژیم پول پوت مسئول نابودی حدود یک چهارم‬ ‫هرچند که این تفسیر از مفهوم دفاع مشروع هنوز به‬
‫مانند مقاولهنامههای سوم و چهارم ژنو را نقض کردهاند‪ .‬آنها‬ ‫مردمکامبوجبود‪.‬بنابراینحملهویتنامهرچندنمیتوانستدر‬ ‫گونهای جهانشمول مورد تصدیق قرار نگرفته‪ ،‬اما موارد و‬
‫با کشتن و به اسارت گرفتن غیرنظامیان و خسارتهایی که‬ ‫چارچوب مقررات بینالمللی اقدامی قانونی محسوب شود‪ ،‬اما‬ ‫مثالهای قابل توجهی از آن وجود دارد که تمایل کشورها برای‬
‫به آنها وارد ساختهاند‪ ،‬مسئول هستند و به عنوان مرتکبین‬ ‫به دلیل رها ساختن مردم از ش ّر رژیم کامبوج به عنوان عملی‬ ‫پذیرش آن را به عنوان یک قاعده در حال ظهور نشان میدهد‪.‬‬
‫جنایات جنگی‪ ،‬یعنی رعایت نکردن قواعد مربوط به عملیات‬ ‫بر اساس این نگرش و همگرایی که در حال شکل گرفتن است‪،‬‬
‫جنگی که به حقوق بشردوستانه بینالمللی معروف است‪ ،‬باید‬ ‫مشروع پذیرفته شده است‪.‬‬ ‫دیگرنمیتوانموضوعدفاعمشروعرابهمفادماده‪ ۵۱‬منشور‬
‫•اقداماتنظامیتانزانیاعلیهحکومتعیدیامیندیکتاتور‬ ‫محدود نمود‪ .‬اگر احتمال کاربرد زور کاملا قریبالوقوع[‪]۴‬‬
‫محاکمه و مجازات شوند‪]۱۱[.‬‬ ‫اوگاندا در طی سالهای ‪ ۱۹۷۸-۷۹‬از رویدادهای برجسته در‬ ‫باشد به گونهای که نتوان از آن اجتناب نمود‪ ،‬کشوری که ممکن‬
‫حال در نظر بگیریم که تا چه اندازه فضای پارهای از رسانهها‪،‬‬ ‫تاریخ شرق آفریقا پس از استعمار است که مانند موارد بالا‬ ‫است قربانی کاربرد زور باشد‪ ،‬میتواند از حقوق ذاتی دفاع‬
‫هم فارسی و هم غیرفارسیزبان‪ ،‬نادانسته و ناآگاهانه با به‬ ‫هرچند ابعاد غیرحقوقی داشت‪ ،‬اما به عنوان جنگی مشروع‬
‫بازی گرفتن احساسات مردم‪ ،‬حقایق مربوط به حمله حماس‬ ‫مشروع خود در مقابل خطر استفاده کند‪]۵[.‬‬
‫به اسرائیل را از دید آنها مخفی نگاه میدارند‪ .‬بخ نظرم بخش‬ ‫مورد توجه پژوهشگران حقوق بینالملل قرار گرفته است‪.‬‬ ‫این توضیحات در نتیجهگیری کوتاهی خلاصه میشود که به‬
‫بزرگی از این موضوعات به دلیل ناآگاهی تحلیلگران سیاسی‬ ‫حالدرنظربگیریدکهجنگیهمقانونیاستوهممشروع‪،‬‬ ‫موجب آن کاربرد زور فقط هنگامی بر اساس قوانین حقوق‬
‫که در رسانهها پیوسته نقطه نظرات خود را با مردم به اشتراک‬ ‫آیا عملیات جنگی هم میبایستی تابع قوانین بینالمللی باشد‬ ‫بینالملل قانونی است که افزون بر مفاد ماده ‪ ۵۱‬منشور ملل‬
‫میگذارند‪ ،‬اتفاق میافتد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬موضوعات اساسی که‬ ‫یا اینکه طرفین جنگ از هر وسیله ممکن میتوانند علیه‬ ‫متحد‪ ،‬بتواند شرایط تحولات جدید مانند دفاع پیشدستانه از‬
‫یکدیگر استفاده کنند؟ پاسخ به این پرسش علاوه بر ضرورت‬ ‫یکسو‪ ،‬و مداخله بشردوستانه از دیگرسو‪ ،‬را تامین کند‪ .‬هرگاه‬
‫باید در مرکز توجه قرار گیرند فراموش میشوند‪.‬‬ ‫عادلانه بودن جنگ‪ ،‬یعنی قانونی و مشروع بودن آن‪ ،‬موضوع‬ ‫این شرایط تامین شود‪ ،‬کاربرد زور قانونی خواهد بود‪ .‬یعنی‬
‫ابعاد دیگری از جنایت حماس و پشتیبانان آن در نوشتارهای‬ ‫عدالت در انجام عملیات جنگی[‪ ]۱۰‬را نیز مطرح میسازد‪.‬‬ ‫کاربرد زور‪ ،‬عادلانه است و در انطباق کامل با قوانین مورد‬
‫دیگر مورد تحلیل و انطباق با حقوق بینالمللی قرار خواهند‬ ‫امروزه آنچه با عنوان حقوق بشردوستانه بینالمللی مورد توجه‬ ‫تایید جامعه جهانی قرار میگیرد‪ .‬اگر کشوری برای خود حق‬
‫قرار گرفته ناظر بر همین موضوع عدالت در جنگ است‪.‬‬ ‫اقدام به جنگ[‪ ]۶‬را ادعا کند ضرورتا باید این موارد و شرایط‬
‫گرفت‪.‬‬ ‫مقاوله نامههای چهارگانه ژنو در سال ‪ ۱۹۴۹‬همگی بر‬ ‫قانونی را تامین و اثبات کند‪ .‬وگرنه کاربرد زور به عنوان ابزار‬
‫موضوع عدالت در انجام عملیات جنگی نظارت دارند‪ .‬در‬ ‫سیاست خارجی موجب مسئولیت بینالمللی کشور مربوطه‬
‫*دکتر محمود مسائلی استاد بازنشسته روابط و حقوق‬ ‫نظر داشته باشیم که هرچند موضوع عدالت در عملیات‬
‫بینالملل‪ ،‬دانشگاههای آتاوا و کارلتون و دبیرکل اندیشکده‬ ‫جنگی به لحاظ مرزهای رشتهای و مفهومی با موضوع جنگ‬ ‫خواهد شد‪.‬‬
‫بینالمللی نظریههای بدیل با مقام مشورتی دائم نزد ملل‬ ‫عادلانه متفاوت است‪ ،‬اما هر دو موضوع با یکدیگر پیوندها و‬ ‫مفاهیم جنگ عادلانه‬
‫لایههای مشترک دارند‪ .‬جدول مقایسهای زیر این تفاوتها و‬ ‫اگر کاربرد زور مطابق با ویژگیهای برشمرده بالا باشد‪،‬‬
‫متحد‬ ‫ماهیت قانونی و برحق و مشروع از دیدگاه حقوق بینالملل به‬
‫[‪ ]۱‬نگاه کنید به دادگاه بینالمللی دادگستری در قضیه‬ ‫اشتراکات را نشان میدهد‪:‬‬ ‫خود میگیرد‪ .‬بنابراین هیچ کشوری حق اقدام به جنگ علیه‬
‫حال در نظر بگیرید که جنگی ممکن است عادلانه باشد‪.‬‬ ‫دیگران را ندارد مگر اینکه در راستای دفاع مشروع به شرح‬
‫عملیاتنظامیوغیرنظامیعلیهنیکاراگوئه‬ ‫یعنی علتی قانونی مانند حقوق ذاتی دفاع از خود برای آن در‬ ‫مندرج در ماده ‪ ۵۱‬منشور بتواند آن را توضیح دهد‪ ،‬یا اینکه‬
‫‪]۲[ The UN GA Res. ۲۶۲۵ )xxv(. Declaration‬‬ ‫نظر گرفته شود‪ .‬یا اینکه آن جنگ مشروع باشد مانند عملیات‬ ‫دست زدن به جنگ در برگیرنده مفاهیم مداخله بشردوستانه‬
‫‪on Principles of International Law concerning‬‬ ‫قهرآمیز برای رها ساختن مردم از نسلکشی‪ .‬اما آن جنگ از‬ ‫و یا با ویژگیهای خاصی شامل دفاع پیشدستانه باشد‪ .‬خارج‬
‫‪Friendly Relations and Cooperation among‬‬ ‫نقطه نظر انجام عملیات جنگی‪ ،‬غیرقانونی و غیرمشروع‬ ‫از این موارد‪ ،‬هیچ نوع کاربرد زور علیه دیگران نمیتواند توجیه‬
‫‪States in accordance with the Charter of the‬‬ ‫باشد‪ .‬در نقطه مقابل‪ ،‬و در حالتی فرضی‪ ،‬جنگی ممکن است‬ ‫قانونی داشته باشد و در نتیجه به شکل گرفتن جنایت جنگ‬
‫‪United Nations‬‬ ‫غیرقانونی و غیرمشروع باشد‪ ،‬اما این جنگ ناعادلانه ممکن‬ ‫تجاوزکارانه منجر خواهد شد‪]۷[.‬‬
‫‪]۳[ Pre-emptive self-defence‬‬ ‫است از حیث انجام عملیات جنگی با معیارهای عدالت‬ ‫افزون بر این‪ ،‬هنگامی که کشوری به دیگران‪ ،‬یعنی‬
‫‪]۴[ The Imminent threat‬‬ ‫(به شرح مقاولهنامههای ژنو) با انتظارات انساندوستانه و‬ ‫نیروهایی که واجد شرایط کشور بودن نیستند‪ ،‬در برنامهریزی‬
‫[‪ ]۵‬ابعاد این نوع دفاع مشروع در نوشتاری دیگر توضیح‬ ‫و کاربرد زور یاری رسانده‪ ،‬و یا از آن حمایت کند‪ ،‬عمل خلاف‬
‫معیارهایبینالمللی منطبقوسازگارباشد‪.‬‬ ‫آن کشور حامی گروههای یادشده موجب مسئولیت بینالمللی‬
‫داده میشود‪.‬‬ ‫موضوع هنگامی بیشتر پیچیده میشود که دو فرضیه دیگر‬ ‫است که در بالاترین درجه شدت آن عمل خلاف قانون یعنی‬
‫‪]۶[ Jus ad bellum = Right to war‬‬ ‫برای توضیح رابطه میان موضوعات جنگ عادلانه و عدالت در‬ ‫در ردیف جنایت جنگ تجاوزکارانه قرار میگیرد‪ ]۸[.‬از این‬
‫[‪ ]۷‬نگاه کنید به نوشتار بلندی که با همین عنوان جنایت‬ ‫جنگ دخیل میشوند‪ .‬بر این اساس‪ ،‬جنگی ممکن است هم‬ ‫زاویه با همان تفاسیر گسترده و وسیعی که پیشتر به آن اشاره‬
‫جنگ تجاوزکارانه در کیهان لندن انتشار یافت‪ .‬همان‬ ‫عادلانه باشد و هم معیارهای عدالت در جنگ در آنها رعایت‬ ‫شد‪ ،‬حضور جمهوری اسلامی ایران در لبنان و یا سوریه‪ ،‬و یا‬
‫موضوعباشرحیمبسوطباعنوانجنایتجنگتجاوزکارانه‬ ‫شود‪ .‬در نقطه مقابل جنگی ممکن است هم غیرعادلانه باشد‬ ‫حمایت علنی و آشکار آن نمیتواند از دایره مسئولیت ارتکاب‬
‫در حقوق بینالملل در فصل پنجم از جلد ششم مجموعه‬ ‫و هم ضرورت انجام عدالت در عملیات جنگی در آن رعایت‬ ‫جنایت جنگ تجاوزکارانه مبرا و در امان باشد‪.‬‬
‫اندیشههای حقوق بشری انتشار یافت‪ .‬نسخه رایگان این‬ ‫همین مفاهیم مربوط به جنگ عادلانه پیچیدگیهای‬
‫کتاب با عنوان موضوعات حقوق بشری و ایران در حقوق‬ ‫نشود‪.‬‬ ‫دیگری را نیز به همراه دارد‪ .‬در مواردی کاربرد زور ممکن‬
‫بینالمللدرتارنمایاندیشکدهبینالمللینظریههایبدیلدر‬ ‫یک نتیجهگیری ساده‬
‫هرچندکهممکناستایننتیجهگیریموجباتخشمهواداران‬
‫دسترس علاقمندان است‪.‬‬ ‫حماس و فلسطینیان را باعث شود‪ ،‬اما میتوان در مورد آن با‬
‫[‪]۸‬نگاهکنیدبهماده‪ ۱۶‬ازطرحنهاییمسئولیتبینالمللی‬

‫کشورها‬
‫‪]۹[ Lawful application and the use of force in‬‬
‫‪accordance with article ۵۱ of the Charter, and‬‬
‫‪legitimacy of the application of the force. Legality‬‬
‫‪or lawfulness and legitimacy as criteria in analysis‬‬
‫‪of the use of force‬‬
‫‪]۱۰[ jus in bello = justice in war‬‬
‫[‪ ]۱۱‬برای مطالعه بیشتر به چندین نوشتار که پیشتر در‬

‫کیهان لندن به چاپ رسیدهاند‪ ،‬مراجعه نمایید‪.‬‬