Page 12 - (کیهان لندن - سال چهلم ـ شماره ۴۴۸ (دوره جديد

‫صفحه‌‌‌‌‪‌‌‌1‌۲‬شماره‌‪‌1914‬‬
‫جمعه ‪ 13‬تا ‪ 19‬بهمنماه ‪140۲‬خورشیدی‬

‫و بدین گونه بود كه من‪ ،‬غافلگیرانه وزیر شدم!‬

‫تا آن روز صبح كه تفضلی مرا به منزل علم برد نمیدانستم مدتی است در باره ادغام دو‬

‫بازنشر‬ ‫وزارتخانه و سپردن آن به من مطالعه میشود‬

‫(تاریخ نشر در کیهان لندن‪ :‬از بهمنماه ‪ ۱۳۸۰‬تا مهرماه ‪ - ۱۳۸۱‬از شماره ‪ ۸۹۲‬تا ‪)۹۲۳‬‬

‫سیاست و سیاستگذاری اقتصادی در ایران‬ ‫مقدمه‬
‫«بنیاد مطالعات ایران» هفتمین مجلد از مجموعه «توسعه و عمران ایران» را چاپ و منتشر كرد‪ .‬این مجلد به خاطرات و‬
‫( بخش ‪) ۱‬‬
‫خاطرات علینقی عالیخانی‬ ‫ملاحظات دكتر علینقی عالیخانی وزیر بازرگانی و رئیس دانشگاه تهران در دوران قبل از انقلاب اختصاص دارد‪.‬‬
‫ویراستار ‪ -‬دکتر غلامرضا افخمی‬ ‫ازین مجموعه‪ ،‬قبلا گفتگو با عبدالرضا انصاری (آب و برق خوزستان) گفتگو با اكبر اعتماد (برنامه انرژی اتمی ایران) گفتگو‬
‫با پرویز مینا (تحول صنعت نفت ایران) گفتگو با منوچهر گودرزی و خداداد فرمانفرمائیان و عبدالمجید مجیدی (برنامه ریزی‬
‫زن فرانسوی داشتیم‪ .‬بعد هم كه خودش به ایران برگشت‪،‬‬ ‫عمرانی و تصمیم گیری سیاسی) گفتگو با محسن شیرازی (صنعت گاز ایران) گفتگو با باقر مستوفی (صنعت پتروشیمی ایران)‬
‫پس از داستان سرپرستیاش‪ ،‬گاهی وقتی میرفتم منزلش و‬
‫او را میدیدم‪ .‬علم به دستور اعلیحضرت به آقای تفضلی‬ ‫انتشار یافته كه گزیدههایی از هركدام را خوانندگان ما در صفحه «خاطرات و تاریخ» ملاحظه كردهاند‪.‬‬
‫مراجعه كرد كه چه كسی بین دانشجویانی كه در اروپا‬ ‫غلامرضا افخمی كه آرشیو تاریخ شفاهی بنیاد مطالعات زیر نظر او قرار دارد در مقدمهای بر «سیاست و سیاستگذاری‬
‫درس خواندند میشناسد كه كار اقتصادی بداند و بتواند‬
‫این كار را اداره بكند‪ .‬او هم خیلی قاطع گفته بود كه‬ ‫اقتصادی در ایران» مینویسد‪:‬‬
‫فلانی میتواند‪ .‬بنابراین چند ماهی بود كه اینها در باره‬ ‫«علینقی عالیخانی از ‪ ۱۳۴۱‬تا ‪ ۱۳۴۸‬یعنی بیشترین سالهای دهه چهل شمسی‪ ،‬مسئولیت سیاستگذاری و اجرای سیاستهای‬
‫من صحبت میكردند‪ .‬ولی من مطلقا نمیدانستم‪ .‬تنها در‬ ‫اقتصادی كشور را به عهده داشته است‪ .‬رابطه او با علم صمیمی‪ ،‬با منصور رسمی و با هویدا‪ ،‬اقلا در سالهای اول‪ ،‬دوستانه‬
‫یك مورد یك دفعه جهانگیر تفضلی اشارهای كرد كه خیلی‬ ‫بود‪ ...‬شاه همواره پشتیبان عالیخانی و نظرات او بود اما در همان حال‪ ،‬شاه و هویدا هردو معتقد به اولویت رسالت دولت‬
‫برای من تعجبآور بود‪ .‬منزلش بودم و به او گفتم جهانگیر‬ ‫در توسعه اقتصادی بودند‪ ...‬تضاد میان نیازهای اقتصاد آزاد و الزامات سیاسی حكومت‪ ،‬تنش میآفرید و بر ج ّـو سیاسی اثر‬
‫آموزگار دفتر اقتصادی در آمریكا درست كرده و من با او‬
‫تماس گرفتم و با او صحبت كردم كه دلم میخواهد بروم به‬ ‫میگذاشت‪ .‬این تنشها متدرجا رابطه عالیخانی و هویدا را مشكل كرد و در نهایت منجر به استعفای عالیخانی شد‪».‬‬
‫آمریكا‪ .‬تفضلی گفت كه خیلی باعث تأسف من است و من‬ ‫ازین كتاب بخشهائی را برگزیدهایم كه بهتدریج میخوانید‪ .‬طبق معمول كوشیدهایم مطالب را طوری تنظیم و تقسیم بندی‬

‫نفهمیدم چرا باعث تأسف او بود‪.‬‬ ‫كنیم كه هر شماره تا حدود امكان مطلب مستقلی باشد‪.‬‬

‫= حرف دیگری نزد؟‬ ‫ــ بیشتر این دومی‪ .‬یعنی ایده خیلی دقیقی هم نداشتند‬ ‫=چون لباس «ژاكت» نداشتم در روز معرفی دولت‬
‫ــ حرف دیگری نزد‪ .‬ولی بعد به خاطر اینكه بین مرحوم‬ ‫كه چگونه میبایست اقتصاد كشور را جلو ببرند و از ركود‬ ‫جدید ژاكتی را كه از دكتر كنی قرض گرفته بودم به تن كردم‬
‫انتظام در شركت نفت و عبدالحسین بهنیا دوستش كه وزیر‬ ‫بیرون بیاورند‪ .‬هدف اصلی برای دولت این بود كه چگونه‬
‫دارائی بود اختلاف افتاد كه حقوق عالیخانی را كی بدهد‪،‬‬ ‫اقتصاد از ركود بیرون بیاید‪ .‬برنامه تثبیت اقتصادی با همت‬ ‫و شرفیاب شدم‬
‫من به آمریكا نرفتم‪ .‬در تهران بودم تا اینكه روزی احسان‬ ‫كسانی كه در بانك مركزی بودند پیش برده شد‪ ،‬بخصوص‬ ‫‪......................................................................‬‬
‫نراقی به من زنگ زد و گفت كه امروز دولت استعفا داده‪.‬‬ ‫یك نفر را اسم ببرم‪ ،‬دكتر رضا مقدم‪ ،‬قائم مقام بانك مركزی‪،‬‬ ‫=شما در ‪ ۳۰‬بهمن ‪۱۳۴۱‬به عنوان وزیر اقتصاد معرفی‬
‫تنها واكنش من این بود كه برای چه این كار را را میكنند‪.‬‬ ‫كه یكی از اساسیترین مهرههائی بود كه تثبیت اقتصادی را‬ ‫شدید‪ .‬چطور شد كه ناگهان شما را انتخاب كردند؟ ناگهان‬
‫خوب‪ ،‬اینها كه میروند یكی شبیه خودشان را میآورند‬ ‫در كشور با لجاجت و سرسختی اجرا كرد‪ .‬او كار خودش را‬ ‫میگویم به دلیل آنكه شما خارج از حكومت و دولت‬
‫سركار‪ .‬این تنها تفسیری بود كه در این باره كردم‪ .‬باز هم‬ ‫میكرد‪ .‬ولی این دو نمیدانستند چه كار باید بكنند‪ .‬به اندازه‬ ‫بودید‪ .‬در جای دیگری بودید‪ .‬مضافاً‪ ،‬قبل از آن‪ ،‬اگر اشتباه‬
‫میگویم خبری نداشتم كه دولت استعفا داده‪ ،‬ولی نراقی‬ ‫كافی آگاهی نداشتند در شرایط كنونی چه چیزهائی لازم‬ ‫نكنم‪ ،‬وزارت اقتصاد به آن معنی وجود نداشت‪ .‬یك وزارت‬
‫به من گفت همه در شهر میدانند‪ .‬شب خوابیده بودم‬ ‫است و چه راهی باید بروند‪ .‬هر كدام فقط سعی میكرد‬ ‫بازرگانی وجود داشت كه در كابینه اول علم‪ ،‬تا آنجائی كه‬
‫كه تلفنم زنگ زد و تفضلی با روش معمولی آن وقت‬ ‫كه مشتری خودش را حفظ بكند‪ ،‬یكی طبقه صنعتگر و‬ ‫من میدانم‪ ،‬غلامحسین جهانشاهی وزیر بازرگانی بود و‬
‫خودش كه همیشه میخواست مرموز صحبت كند‪ ،‬گفت‬ ‫دیگری طبقه بازرگان‪ .‬بنابراین شاه و علم به این نتیجه‬ ‫یك وزارت صنایع و معادن كه طاهر ضیائی وزیرش بود‪.‬‬
‫میخواستم از تو خواهش بكنم كه فردا صبح ساعت ‪ ۸‬بیائی‬ ‫رسیده بودند كه این دو وزارتخانه را یكی بكنند كه این‬ ‫بعد این دو‪ ،‬از قرار معلوم‪ ،‬ادغام میشوند‪ .‬چرا و چگونه‬
‫تضاد و تعارض از بین برود‪ .‬بعد هم به دنبال این بودند‬ ‫ادغام میشوند؟ و شما در این زمینه چه نقشی داشتید؟‬
‫منزل آقای علم‪.‬‬ ‫كه چه كسی را بیاورند كه این كار را انجام بدهد‪ .‬شاه مایل‬ ‫ــ علت اینكه این دو وزارتخانه را شاه و دولت علم‬
‫بود یك نفر را بیاورند كه تحصیلكرده امریكا نباشد‪ ،‬زیرا‬ ‫تصمیم گرفتند كه یكی بكنند این بود كه در جلسات شورای‬
‫در چهارچوب انقلاب سفید و برنامه اصلاحات اجتماعی‬ ‫اقتصاد كه در حضور شاه بود اختلاف شدیدی بین وزیر‬
‫میخواستند به دولت رنگ غیر امریكائی بدهند‪ .‬بنابراین‪،‬‬ ‫وقت صنایع و معادن طاهر ضیائی و وزیر وقت بازرگانی‬
‫به مرحوم جهانگیر تفضلی‪ ،‬كه قبلا سرپرست دانشجویان‬ ‫غلامحسین جهانشاهی رخ داد‪ .‬اینها طرز فكری مطلقاً‬
‫ایرانی در اروپا بود و من هم از همان زمانی كه اروپا بودم‬ ‫متضاد همدیگر داشتند‪ .‬طاهر ضیائی به عنوان وزیر صنایع‬
‫به شدت میخواست از صنایع موجود آن روز حمایت بكند‬
‫با او آشنا شده بودم‪ ،‬رجوع كردند‪.‬‬ ‫و جهانشاهی بیشتر توجهش به بازرگانان و صادر كنندگان‬
‫جهانگیر تفضلی را من اولین بار هنگامی كه برای مسافرت‬ ‫و وارد كنندهها بود‪ .‬بنابراین دیدش با دید طاهر ضیائی‬
‫كوتاهی به لندن رفته بودم یك روز دیدم و مرا به ناهار‬ ‫یكی نبود و این گاهی باعث مشاجره در حضور اعلیحضرت‬
‫دعوت كرد‪ .‬در پاریس دو مرتبه مرا با خانمم و همراه دو‬ ‫میشد‪ .‬ولی پشت سر این واقعیت قضیه این بود كه‬
‫نفر دیگری كه هر كدام در رشته خودشان خیلی موفق‬ ‫هیچكدام از این دو‪ ،‬راه حلی هم برای خروج از ركود و این‬
‫شدند‪ ،‬دعوت كرد‪ ،‬یكی دكتر علی اصغر خوشنویس بود كه‬ ‫وضع بسیار ناگوار اقتصاد موجود ارائه نمیدادند‪.‬‬
‫یكی از برجستهترین پزشكان ایران شد و دو سال بعدش‬
‫جایزه آكادمی پزشكی فرانسه را برد‪ ،‬و یكی هم ابوالقاسم‬ ‫=اختلاف اینها بر سر برداشتهای مختلف از به راه‬
‫سعیدی نقاش‪ .‬تفضلی خیلی خوب می دانست كه ما‬ ‫انداختن مسأله اقتصاد بود یا بر سر ‪ turf‬كه داشتند‪ ،‬یكی‬
‫دوستهای بچگی خیلی نزدیك هم هستیم و هر سه هم‬
‫در وزارت بازرگانی‪ ،‬یكی در صنایع و معادن؟‬