درباره فرهنگ (مازیار قویدل)

دوشنبه ۱۷ فروردین ۱۳۹۴ برابر با ۰۶ آپریل ۲۰۱۵


در نوشتار پیشین بخشی از ویژگی های شاهنامه برشمرده شدند که در میان آنها، چگونگی ساماندهی و بخش بندی آن بود. اینک ببینیم این ساماندهی و بخش بندی از چه ویژگی هایی برخوردار است که آن را چنین برجسته می نماید؟

مازیار قویدل
مازیار قویدل

ادامه بخش۴: شاهنامه، ویژگیها

دو

«خداوند جان و خرد»

چنان که در نوشتار پیشین آمد، به جز از مثنوی مولانای بلخی، و دیوانِ حافظ شیرازی، دیگر نوشته های دوران اسلامی، با نام الله و یا خدایی که دارای ویژگی های «الله»، نزد مسلمانان است، آغاز می شوند، و اگر چه برای نمونه  نظامی گنجوی لیلی و مجنون را این چنین آغاز می کند:

ای نام تو بهترین سـرآغاز

بی نام تو نامه کی کنم باز

ای یاد تو مونس و روانم

جز نام تو نیست بر زبانم

در دنباله ویژگی اسلامی او را می‌یابیم:

ای خطبۀ تو تبارک الله

فیض تو همیشه بارک الله

و یا سعدی شیرازی در آغاز گلستان:

«منت خدای را عز و جل که طاعتش موجب قربتست و به شکر اندرش مزید نعمت و…»

از دست و زبان که بر آید      

کز عهدۀ شکرش به درآید

که باز و در دنباله ویژگی اسلامی نمودار می شود:

ای کریمـی کـه از خزانـــۀ غیـب      

گبر و ترسا وظیفه خور داری

دوستـــان را کجــا کنـــی محـــروم     

تـو کـه با دشمنـان نظـر داری

در شاهنامه ورای چنین ستایشی سخن آغاز می شود و خداوند از ویژگی‌های بی چارچوبی برخوردار است:

بـه نــام «خـــداونــدِ* جــان و خــرد»            

کــزین بــرتــر اندیشه بَــر نگــذرد

که این «خداوند جان و خرد»، نه تنها پیوندی با الله* ندارد، که از ویژگی های فرهنگ ایرانی برخوردار است که در نوشتۀ آینده بدان پرداخته خواهد شد.

۶ آوریل ۲۰۱۵

 

*چنان که می‌دانیم، نام واژه «خدا»، به چم «شاه»، و شهریار است که «خدای نامه» که همان شاهنامه باشد و یا «کابل خدای» و «زابل خدای»، و «کدخدای»، نمونه‌های آن می باشند، و خود «خدا» سرچشمه گرفته از «خشترا» است که شهریاری آرمانی و آرزو شده را می‌رساند و هم ریشه با «شهر»، «شهرنشینی«، «شهریور» و … است. به برداشت و باور نگارنده، استاد سخن با آرمان ویژه‌ای، «خدا» را به جای «پروردگار» به کار گرفته است زیرا در آن دوران که دین‌مدارانِ زورمدار و آن هم از گونه اسلامی اش، عنان «سرزمین دارا» را در دست داشتند و خلیفه‌گری می‌رفت تا جایگزین پادشاهی گردد و آیین پادشاهی در بیم و خطر فراموش شدن می‌توانست باشد، استاد سخن، «خدا» را به جای پروردگار به کار گرفت تا، نه تنها «ایران‌خدایی«، و «پادشاهی» به بوته فراموشی سپرده نشود، که ناچار از به کار بردن «الله» نیز نگردد.

**یادآوری می‌شود که این کاری پژوهشی است و تنها آرمانش، پرداختن به درون‌مایه‌هاست و انگیزه «فرهنگی پژوهشی» دارد و نه بیش از آن.

[بخش یک]   [بخش دو]  [بخش سه]  [بخش چهار]

برای امتیاز دادن به این مطلب لطفا روی ستاره‌ها کلیک کنید.

توجه: وقتی با ماوس روی ستاره‌ها حرکت می‌کنید، یک ستاره زرد یعنی یک امتیاز و پنج ستاره زرد یعنی پنج امتیاز!

تعداد آرا: ۰ / معدل امتیاز: ۰

کسی تا به حال به این مطلب امتیاز نداده! شما اولین نفر باشید

لینک کوتاه شده این نوشته:
https://kayhan.london/?p=8934