در نوشتار پیشین بخشی از ویژگی های شاهنامه برشمرده شدند که در میان آنها، چگونگی ساماندهی و بخش بندی آن بود. اینک ببینیم این ساماندهی و بخش بندی از چه ویژگی هایی برخوردار است که آن را چنین برجسته می نماید؟
ادامه بخش۴: شاهنامه، ویژگی‌ها
دو
«خداوند جان و خرد»
چنان که در نوشتار پیشین آمد، به جز از مثنوی مولانای بلخی، و دیوانِ حافظ شیرازی، دیگر نوشته های دوران اسلامی، با نام الله و یا خدایی که دارای ویژگی های «الله»، نزد مسلمانان است، آغاز می شوند، و اگر چه برای نمونه نظامی گنجوی لیلی و مجنون را این چنین آغاز می کند:
ای نام تو بهترین سـرآغاز
بی نام تو نامه کی کنم باز
ای یاد تو مونس و روانم
جز نام تو نیست بر زبانم
در دنباله ویژگی اسلامی او را می‌یابیم:
ای خطبۀ تو تبارک الله
فیض تو همیشه بارک الله
و یا سعدی شیرازی در آغاز گلستان:
«منت خدای را عز و جل که طاعتش موجب قربتست و به شکر اندرش مزید نعمت و…»
از دست و زبان که بر آید
کز عهدۀ شکرش به درآید
که باز و در دنباله ویژگی اسلامی نمودار می شود:
ای کریمـی کـه از خزانـــۀ غیـب
گبر و ترسا وظیفه خور داری
دوستـــان را کجــا کنـــی محـــروم
تـو کـه با دشمنـان نظـر داری
در شاهنامه ورای چنین ستایشی سخن آغاز می شود و خداوند از ویژگی‌های بی چارچوبی برخوردار است:
بـه نــام «خـــداونــدِ* جــان و خــرد»
کــزین بــرتــر اندیشه بَــر نگــذرد
که این «خداوند جان و خرد»، نه تنها پیوندی با الله* ندارد، که از ویژگی های فرهنگ ایرانی برخوردار است که در نوشتۀ آینده بدان پرداخته خواهد شد.
۶ آوریل ۲۰۱۵
*چنان که می‌دانیم، نام واژه «خدا»، به چم «شاه»، و شهریار است که «خدای نامه» که همان شاهنامه باشد و یا «کابل خدای» و «زابل خدای»، و «کدخدای»، نمونه‌های آن می باشند، و خود «خدا» سرچشمه گرفته از «خشترا» است که شهریاری آرمانی و آرزو شده را می‌رساند و هم ریشه با «شهر»، «شهرنشینی«، «شهریور» و … است. به برداشت و باور نگارنده، استاد سخن با آرمان ویژه‌ای، «خدا» را به جای «پروردگار» به کار گرفته است زیرا در آن دوران که دین‌مدارانِ زورمدار و آن هم از گونه اسلامی اش، عنان «سرزمین دارا» را در دست داشتند و خلیفه‌گری می‌رفت تا جایگزین پادشاهی گردد و آیین پادشاهی در بیم و خطر فراموش شدن می‌توانست باشد، استاد سخن، «خدا» را به جای پروردگار به کار گرفت تا، نه تنها «ایران‌خدایی«، و «پادشاهی» به بوته فراموشی سپرده نشود، که ناچار از به کار بردن «الله» نیز نگردد.
**یادآوری می‌شود که این کاری پژوهشی است و تنها آرمانش، پرداختن به درون‌مایه‌هاست و انگیزه «فرهنگی پژوهشی» دارد و نه بیش از آن.
