فیروزه خطیبی (+ویدئو) پاییز امسال برای نخستین‌بار، بزرگترین مجموعه آثار عکاسی و فیلمسازی شیرین نشاط، هنرمند ایرانی ساکن نیویورک با عنوان «به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد» در موزه هنرهای معاصر «برود The Broad»در داون‌تاون لس‌آنجلس به نمایش گذاشته خواهد شد.
نمایشگاه «به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد» بازنگری و سیر و سلوکی است در آثار این هنرمند برجسته ایرانی، از آغاز فعالیت‌های هنری تا به امروز که پس از اجرای مراسم رسمی گشایش در روز ۱۷ اکتبر و ضیافت باشکوهی با حضور مقامات و چهره‌های سرشناس شهر لس‌آنجلس، از تاریخ ۱۹ همین ماه تا ۱۶ فوریه ۲۰۲۰ در معرض تماشای عموم قرار خواهد گرفت.
موزه «برود» با بیش از ۲۰۰۰ اثر هنری و مساحت ۱۲۰ هزار مترمربع شامل دو گالری است و ساختمان آن با شکل نوآورانه «غار و نقاب» در کنار پلازایی با فضایی سبز برای حفاظت از محیط زیست با بودجه‌ی ۱۴۰ میلیون دلاری یک زوج نیکوکار- الی و ادیت برود- ساخته شده که مقر کتابخانه جهانی بنیاد هنری «برود» هم محسوب می‌شود.
برپایی چنین نمایشگاهی که بزرگترین نمایشگاه فردی مجموعه‌ی آثار یک هنرمند در غرب ایالات متحده آمریکا به شمار می‌رود تا کنون بی‌سابقه بوده است. هرچند آثار شیرین نشاط همراه با ویدئوی هنری «شیدایی» در سال ۱۹۹۹ توسط بنیاد فرهنگی «برود»، از زمان گشایش این موزه معتبر و پرآوازه در سپتامبر ۲۰۱۵ به عنوان نخستین چیدمان ویدئویی آن به شکل «مولتی میدیا» و چند پرده‌ای در یکی از تالارهای ویژه نمایش فیلم در معرض تماشا قرار داشته است:
پروژه اخیر که طرح و برنامه‌ریزی آن از طریق موزه «برود» با همکاری «بنیاد فرهنگ» انجام گرفته، مجموعه‌ای از آثار عکاسی و ویدئویی نزدیک به ۳۰ سال زندگی هنری و حرفه‌ای شیرین نشاط را در بر می‌گیرد. در این نمایشگاه ضمن پژوهش درباره عوامل برانگیزنده‌ای که موجب علاقه و اشتیاق این هنرمند به کند و کاو در تاریخ باستان و معاصر ایران بوده، تجربه زندگی در تبعید و اثرات انقلاب‌های سیاسی بر زندگی و شرایط انسان‌ها نیز از طریق برنامه‌های گوناگون از جمله سخنرانی و میزگردهای مختلف بررسی می‌شود.
عنوان نمایشگاه- «به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد»- از یکی از اشعار فروغ فرخزاد، شاعر و فیلمساز فقید ایران گرفته شده و چیدمان آن با نمایش نمونه‌هایی از اولین و شناخته‌شده‌ترین آثار شیرین نشاط – «زنان الله»– (۱۹۹۳-۱۹۹۹) آغاز می‌شود و در نهایت با نخستین نمایش عمومی تازه‌ترین پروژه هنری این هنرمند- «سرزمین رویاها»– «مولتی مدیا» یا چندرسانه‌ای از صوت و تصویر که تابستان امسال در ایالت نیومکزیکو تکمیل شده و شامل دو ویدئو و یک مجموعه عکاسی است به پایان می‌رسد.
این مجموعه بر حسب تاریخ اجرای طرح تقسیم‌بندی شده و بیش از ۲۳۰ قطعه عکس و ۸ چیدمان ویدئویی از جمله دو ویدئوی «گذر» (۲۰۰۱) و «بیقرار» (۱۹۹۸) در آن به نمایش گذاشته می‌شود.
«به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد» سفر دور و درازی است به درون آثار عکاسی و ویدئوهای هنری شیرین نشاط که در آن هم آثاری با موضوع وقایع ایران معاصر از پیش و پس از انقلاب اسلامی و هم آثار انتزاعی این هنرمند به نمایش درخواهد آمد. نشاط در طول خلق این آثار و به مرور زمان با استفاده از استعاره‌ها و بازگشت به تاریخ ایران باستان و فرهنگ و ادب پارسی، به بررسی معضلات و دشواری‌های جهانی در رابطه با جنسیت، مرزهای سیاسی و بی‌ریشگی‌ها پرداخته است.
شیرین نشاط که نخستین اثر سینمایی او «زنان بدون مردان» بر اساس داستانی از شهرنوش پارسی‌پور جایزه شیر نقره‌ای جشنواره معتبر ونیز را در سال ۲۰۰۹ به دست آورد، در ۱۷ سالگی به قصد ادامه تحصیل از ایران خارج شد و پس از اقامت کوتاه‌مدتی در لس‌آنجلس، در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی در شمال این ایالت به تحصیل در رشته هنر پرداخت. بعدها با آغاز ناآرامی‌ها و وقایع پیش از انقلاب اسلامی و بعدها جنگ ایران و عراق، این اقامت در خارج از کشور ادامه پیدا کرد.
شیرین نشاط نخستین بار با سری عکس‌های «زنان الله» و چیدمان‌های ویدئویی چشمگیر با ریشه‌های بومی از زندگی و جامعه ایران و به وِیژه به نمایش گذاشتن شرایط و موقعیت زنان به معروفیت جهانی رسید. او در این آثار از نقوشی که زنان در برخی از جوامع ایران، تأثرات و تألمات روحی خود را با آنها به نمایش می‌گذارند به شکل شعرنوشته‌هایی بر سر و صورت و کف دست و پای موضوع‌های عکاسی خود استفاده کرد که تا آن زمان بی‌سابقه بود. این مجموعه و در کنار آن سری «تک‌گویی»ها که بین سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ خلق شده نیز در موزه «برود» به نمایش درخواهد آمد.
جوآن هیلر مدیر موزه «برود» با بیان اینکه «شیرین نشاط در طول چند دهه گذشته همواره برای ما هنرمندی الهام‌بخش بوده» می‌گوید، «امروز از اینکه توانسته‌ایم بزرگترین و کامل‌ترین نمایشگاه آثار این هنرمند ایرانی را در موزه برود برپا کنیم بی‌نهایت خوشحال و هیجان‌زده هستیم.»
وی ادامه می‌دهد، «به آفتاب سلامی‌دوباره خواهم داد» مجموعه‌ای از آثار پرقدرت و در عین حال بی‌نهایت زیبای شیرین نشاط را به نمایش می‌گذارد. این آثار به نوعی بازتاب صدای همه کسانی است که در نتیجه درگیری‌های سیاسی مجبور به ترک وطن و ملک و مملکت خودشان شده‌اند. در این دوران سخت و پر تلاطم که بحث و گفتگوهای زیادی در اطراف مسئله مهاجران و ملی‌گرایی جریان دارد، به نمایش گذاشتن این آثار فرصتی پیش می‌آورد تا ما بتوانیم با نقطه نظرها و ایده‌های تازه‌ای رویارو بشویم و راه‌های دگرگونه‌ای را برای مقابله، تبادل نظر، بررسی دوباره ارزش‌ها و شرایط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی خودمان پیدا کنیم.»
آنچه مسلم است شیرین نشاط در طول دوران زندگی هنری خود توانسته دنیای شاعرانه‌ای خلق کند که در آن زنان و مردان می‌توانند نمایانگر درون و روایتگر واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی پیرامون خود باشند. بر زمینه‌ی همین جهان استعاره‌ها و کند و کاو در ژرف‌ترین گوشه‌های آن است که این هنرمند به بررسی جزئیات، سلوک و سیما و شکل‌بندی‌های فردی و فرهنگی موضوع‌هایش می‌پردازد و در نهایت صدای افرادی می‌شود که وقایع و جریان‌های تکان‌دهنده تاریخ معاصر از جمله «جنبش سبز» ایران و «بهار عربی» مصر را پشت سر گذاشته‌اند.
شیرین نشاط می‌گوید خوشحال است که موزه «برود» به کمک کیوریتور این نهاد فرهنگی معتبر- آقای اد شاد- مجموعه متنوعی از آثار او را از آغاز تا امروز به نمایش می‌گذارد: «این نمایشگاه بیش از هر چیز بیانگر مسیر هنری من و نمایشگر تحولات و دگرگونی‌ها در ایده‌ها و اندیشه‌های من از سال ۱۹۹۳ تا امروز است. همکاری نزدیک با دست اندرکاران موزه برای تهیه و تدارک این نمایشگاه و درنهایت نمایش این آثار به صورتی منسجم و روایتگر، برای من تجربه‌ای بی‌اندازه ارزشمند است. به‌خصوص از این لحاظ که در این نمایشگاه، هم یافته‌های من در زمینه عکاسی و هم در زمینه چیدمان‌های ویدئویی در معرض تماشای عموم قرار خواهد گرفت.»
وی می‌گوید: «به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد» بازنگری است به درون زندگی هنری و مسیر راهیابی و سیر و سلوک من در فرهنگ‌های گوناگون به ویژه ایرانی، مراکشی، مکزیکی، مصری و آذربایجانی و در نهایت کشف و شهود موضوع‌هایی که به نظر می‌رسد بیش از هر چیز دیگر دغدغه‌های خود من و مسائل و معضلات غیرقابل حل جهان امروز بوده است. پرسش‌هایی در رابطه با هویت، وطن، بی‌عدالتی و ظلم و ستمگری‌های سیاسی، شور و هیجان‌های مذهبی، و همچنین احساسات شخصی و فردی دیگر، از جمله جابجایی، بیگانگی و بی‌خویشتنی.»
اد شاد کیوریتور و مدیر انتشارات موزه «برود» معتقد است شیرین نشاط به خاطر شیوه‌های زندگی هنری که بخش عظیمی از آن بین دو فرهنگ ایران و آمریکا سپری شده از توانایی‌هایی برخوردار است که می‌تواند مرزهای روحی و جسمانی جهانی که ما امروز در آن زندگی می‌کنیم را بهتر بشناسد: «شیرین نشاط با شور و اشتیاقی سرشار در کارهایش به آزمون و وارسی مرزهای بین ملت‌ها، مرزهای جنسیتی، تبعید و ماهیت وجود، چه از طریق بررسی وقایع حال حاضر و انعکاس عمق تاریخی ایران و چه از طریق طبیعت پر رمز و راز رویاها می‌پردازد. به ویژه زمانی که در این راه، به کشف و شهود و آن بینش درونی درخشانی دست می‌یابد.»
در کاتالوگ یا فهرست توصیفی که دیدارکنندگان هنگام ورود به نمایشگاه دریافت می‌کنند، مقالات و گفتگوهای روشنگرانه اد شاد با فرزانه میلانی استاد ادبیات و فعال حقوق زنان و زندگینامه‌نویس فروغ فرخزاد، گادفری چشایر منتقد سینمایی روزنامه نیویورک تایمز و کارشناس سینمای ایران، لیلا دیبا کیوریتور و پژوهشگر دوران قاجار و هنرهای مدرن و معاصر ایران و نیز گفت و شنود شیرین نشاط با گلن دی لوری پژوهشگر «هنرهای اسلامی» و مدیر موزه هنرهای مدرن لس‌آنجلس (موما) به چاپ رسیده است.
در همه مراحل طرح و برگزاری نمایشگاه تاریخی «به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد»، «بنیاد فرهنگ»– یک نهاد فرهنگی غیرمذهبی، غیرسیاسی و غیرانتفاعی ایرانی– نیز که با هدف ترویج و ارائه فرهنگ و هنر ایران به کل جامعه در کالیفرنیای جنوبی فعالیت‌های مستمری دارد مشارکت داشته است.
علیرضا اردکانی، مدیر اجرایی «بنیاد فرهنگ» در این زمینه می‌گوید، «این بنیاد بی‌نهایت افتخار می‌کند که می‌تواند در یک حرکت فرهنگی مشترک در کنار یکی از مهم‌ترین نهادهای فرهنگی و هنری جهان– موزه «برود»- شاهد برگزاری این نمایشگاه تاریخی باشد: «شیرین نشاط یک گنجینه فرهنگی ایرانی است و ما بی‌صبرانه منتظریم تا از طریق این نمایشگاه آثار و زندگی حرفه‌ای او را جشن بگیریم.»
برنامه‌های جانبی نمایشگاه
در طول مدت برگزاری نمایشگاه، درکنار برنامه‌های اصلی چون سخنرانی‌های مختلف و میزگردهایی با حضور شیرین نشاط و همکاران او، جمعی از موسیقیدان‌ها، شاعران و نویسندگان هم برنامه‌هایی را در رابطه با جنبه‌های فمینیستی، عرفانی و سیاسی موجود در آثار هنری شیرین نشاط ارائه خواهند داد. همچنین دو فیلم بلند داستانی «زنان بدون مردان» (۲۰۰۹) و «ام کلثوم» (ساخته ۲۰۱۸) در موزه به نمایش درخواهد آمد:
شیرین نشاط همچنین در جلسه‌ای از سری گفت و شنود‌ها با اوا دو ورنی فیلمساز برنده جایزه آمریکایی و گارت برادلی فیلمسازی که فیلم‌هایش در بینال موزه «ویتنی» به نمایش درآمده شرکت خواهد داشت. در جلسه دیگری، شیرین نشاط به همراه همکاران قدیمی خود، شجاع آذری هنرمند بصری و قاسم ابراهیمیان سینماگر ساکن نیویورک با حضور اد شاد به عنوان گرداننده به گفت و شنود خواهد پرداخت. موضوع این گفتگوها «جنبش‌ها و مهاجرت فراسوی زمان و مکان» خواهد بود که از طریق آثار این سه هنرمند مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. در این برنامه، سوسن دیهیم آهنگساز و وکالیست ساکن لس‌آنجلس که در تهیه موسیقی چند ویدئو با شیرین نشاط همکاری داشته قطعاتی را اجرا خواهد کرد.
از آنجا که در طول هزاره‌ها، شعر و ادبیات بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت ایرانی و نیز از پایه‌های اصلی بخش عظیمی از آثار شیرین نشاط بوده است، به منظور بررسی نقش شعر و ادبیات پارسی در آثار شیرین نشاط نیز موزه «برود» با همکاری دو کیوریتور مستقل، لوئیز استاینمن و مورین مور، برنامه‌های رایگانی را در گالری محل نمایشگاه ترتیب داده است. به این صورت که در طول مدت برگزاری نمایشگاه «به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد»، هر پنجشنبه‌شب، موزه از شاعران، بازیگران، فیلمسازان و هنرمندان اجرایی دعوت می‌کند تا از طریق خواندن، روایتگری و اجراهای هنری، برداشت‌های خود را از آثار ویدئویی، چیدمان‌های هنری و عکس‌های شیرین نشاط به نمایش بگذارند.
به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد | به جویبار که در من جاری بود
به ابرها که فکرهای طویلم بودند | به رشد دردناک سپیدارهای باغ
که با من از فصل‌های خشک گذر میکردند ـــــــ فروغ
مرسی نازنین، خسته نباشید، دستتون هم درد نکند! هم شیرین هم نشاط ! در ضمن اگر اون آفتاب را دوباره دیدی، سلام کن!