احمد رأفت – هفتاد و سومین جشنواره سینمائی برلین حتی قبل از آغاز به کار در روز پنجشنبه ۲۷ بهمن با سخنان گلشیفته فراهانی هنرپیشه سرشناس ایرانی و یکی از اعضای هیات داوران بخش اصلی این جشنواره، توجه افکار عمومی را به انقلاب «زن، زندگی، آزادی» جلب کرد.
این هنرپیشه ایرانی ساکن فرانسه در نشست رسانه‌ای هیات داوران که ۵ نفر از ۷ عضو آن را زنان سینماگر تشکیل می‌دهند گفت «در کشوری مانند ایران که حکومتی دیکتاتوری بر آن حکومت می‌کند، هنر نه تنها یک مقوله فکری و فلسفی بلکه مانند اکسیژن حیاتی است. در چنین کشوری فعالیت‌های هنری و هنرمند بودن فراتر از مقوله هنر است زیرا جان را به خطر می‌اندازد». گلشیفته فراهانی در صحبت‌هایش از کشورهای اروپائی خواست که «در سمت درست تاریخ قرار گیرند» و از انقلاب مردم ایران آشکار و واضح حمایت کنند.
زر امیرابراهیمی دیگر هنرپیشه ایرانی ساکن فرانسه نیز روی فرش قرمز مراسم افتتاحیه ۷۳امین جشنواره سینمائی برلین در روز پنجشنبه، همراه با چند هنرپیشه دیگر با نوشته «زن، زندگی، آزادی» حضور پیدا کرد. زر امیرابراهیمی در این جشنواره با فیلم «هفت زمستان در تهران» از کارگردان آلمانی اشتفی نیدرزول که مستندی در رابطه با اعدام ریحانه جباری است حضور دارد. در این فیلم زر امیرابراهیمی صدای ریحانه جباری است؛ دختری که با وجود کارزار جهانی در آبان ۱۳۹۳ اعدام شد. این فیلم بخش «چشم‌انداز سینمای آلمان» را در این جشنواره مهم بین‌المللی افتتاح خواهد کرد.
در جشنواره برلین ۲۸۴ فیلم از ۶۹ کشور اکران خواهند شد. امسال بنا بر تصمیم مدیریت جشنواره هیچ فیلم، تهیه کننده، هیات سینمائی و نمایندگان رسانه‌های حکومتی دو کشور جمهوری اسلامی و روسیه حضور نخواهند داشت. مدیریت جشنواره در یک بیانیه مطبوعاتی که در روزهای گذشته منتشر ساخت اعلام کرد «این جشنواره در کنار معترضان شجاع ایران، شهروندانی که به دفاع از خود در برابر یک رژیم خشن غیردموکراتیک برخاسته‌اند می‌ایستد». در طول این جشنواره که یکشنبه ۷ اسفند به کار خود پایان خواهد داد، ۱۵ فیلم از سینماگران ایرانی، ایرانی‌تبار و یا در مورد ایران به نمایش در خواهد آمد.
روز شنبه ۱۸ فوریه بار دیگر مراسمی روی فرش قرمز این جشنواره با حضور هنرمندان ایرانی و بین‌المللی در حمایت از انقلاب «زن، زندگی، آزادی» برگزار خواهد شد. پیش از آن هنرمندانی چون گلشیفته فراهانی، سپیده فارسی و زر امیرابراهیمی در نشستی با موضوع خیزش مردمی در ایران و اهمیت حمایت از معترضانی ایرانی که نظام جمهوری اسلامی را به چالش کشیده‌اند، شرکت خواهند کرد.
نشست «زن، زندگی، آزادی» در حاشیه «برلیناله» برگزار می‌شود: سینما و هنر چه نقشی در انقلاب ایران دارد؟
حضور سینماگران ایرانی در ۷۳امین «برلیناله» تحت تاثیر اعتراضات سراسری در ایران است. اقدامی که خشم نهادهای رسمی بخش فرهنگی و رسانه‌های جمهوری اسلامی را برانگیخته است. صداوسیمای جمهوری اسلامی یک روز قبل از آغاز جشنواره با صدور بیانیه‌ای رسمی به شدت از این تصمیم برلیناله انتقاد کرد. برخی از مسئولان سینمائی جمهوری اسلامی می‌گویند «در برلین سینما قربانی سیاست شد!» انگار در خود جمهوری اسلامی، هنر مسقل و غیروابسته امکان حیات دارد!
در همین روز فیلم «پری آبادان» که عنوان بین‌المللی آن «آژیر» است و سپیده فارسی آن را کارگردانی کرده در بخش «پانوراما» اکران خواهد شد. فیلم سپیده فارسی فیلمساز ایرانی‌تبار مقیم فرانسه که با فیلم «گل سرخ» به یاد آورده می‌شود، انیمیشنی است که روزهای ابتدایی آغاز جنگ ایران و عراق را روایت می کند. این فیلم داستان نوجوانی به نام «امید» است که پس از آغاز جنگ تصمیم می‌گیرد راهی برای نجات افراد باقیمانده در آبادان پس از محاصره این شهر پیدا کند. «پری آبادان» احتمالا نخستین فیلم مرتبط با جنگ ایران و عراق است که خارج از روایت رسمی و ایدئولوژیک این جنگ ساخته شده است. در این فیلم نمایندگان اقشار مختلف جامعه، چنانکه در واقعیت نیز جز این نبوده، برای دفاع از سرزمین مادری از جان خود دریغ نمی‌کنند، اما با تبلیغات حکومتی و ایدئولوژیک در مورد جنگ همراهی نمی‌کنند. «پری آبادان» به عنوان محصولی از فرانسه، آلمان و چند کشور دیگر اروپائی است و هنرمندانی چون مینا کاوانی، محسن نامجو و پرویز صیاد از جمله صداپیشگان آن هستند.
در بخش «پانوراما»، فیلم «حریف» میلاد اعلمی فیلمساز ایرانی مقیم سوئد و مستندی با عنوان «به سوی کوچه های خوشبختی» از سری مویی کارگردان هندی در ستایش سینمای ایران نیز اکران خواهد شد. در «به سوی کوچه‌های خوشبختی» جعفر پناهی کارگردان سرشناس ایرانی که اخیرا از زندان آزاد شده نیز حضور دارد. جعفر پناهی در سال ۲٠۲١ به عنوان عضو هیئت داوران جشنواره فیلم برلین برگزیده شد، اما به دلیل ممنوع‌الخروج بودن نتوانست به برلین سفر کند و در تمام مراسم جشنواره یک صندلی خالی یادآور عدم حضور این کارگردان بود.
مهران تمدن، دیگر سینماگر ایرانی- فرانسوی نیز با دو فیلم به جشنواره برلین آمده است. «جایی که خدا نیست» از مهران تمدن که در بخش «فوروم» اکران خواهد شد، بیننده را به فضا و تجربیات دردناک و تکان‌دهنده سه زندانی سیاسی پیشین در جمهوری اسلامی می‌برد. تقی رحمانی، هما کلهری و مازیار ابراهیمی به صورت جداگانه در انباری در شهر پاریس، شکنجه‌هایی را که در دوران بازداشت در زندان‌های جمهوری اسلامی تحمل کرده‌اند بازسازی می‌کنند. مهران تمدن در این فیلم تلاش می‌کند برای پرسش قابل تأمل ظرفیت بشر در آزار هم‌نوع خود پاسخی بیابد. در این روزها که اخبار شکنجه معترضین اعتراضات پنج ماه گذشته به صورت روزانه پخش می‌شود، این فیلم می‌تواند بیننده غیرایرانی را با واقعیت‌های جمهوری اسلامی بهتر آشنا کند.
از شهادت‌های تکان‌دهنده در این فیلم شکنجه‌هایی است که هما کلهری در اوایل دهه ۶۰ متحمل شده است. شکنجه‌هایی که در قالب قرار دادن زندانیان زن در محفظه‌های کوچکی به نام «قبر» همراه با پخش نوحه انجام می‌شد. هما کلهری در این فیلم توضیح می‌دهد که چگونه زیر فشار این شکنجه‌ها به یک «تواب» تبدیل شد. روایتی که مازیار ابراهیمی از شکنجه‌هایش توسط ماموران وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ارائه می‌دهد مخاطب را با بهت ناشی از وجود چنین واقعیت‌هایی روبرو می‌کند. از همین کارگردان مستند دیگری نیز با عنوان «بزرگترین دشمن من» در برلین اکران خواهد شد. در این بخش علاوه بر فیلم «جائی که خدا نیست»، فیلم «نظم» از سهراب شهیدثالث و فیلم‌های «صحنه‌های استخراج» و «زمان که ما را از هم جدا خواهد کرد» از ساناز سهرابی و پرستو انوشه‌پور دو فیلمساز ایرانی‌تبار ساکن کانادا نیز به نمایش در خواهد آمد.
«دروازه رویاها» از نگین احمدی، محصول مشترک ایران، نروژ و فرانسه، «من هم می‌رقصم» از محمد ولی‌زادگان، محصول آلمان و جمهوری چک، و فیلم کوتاه «بیدار شدن سکوت» از دنیل اسدی فائز و ژلو کتنکو، محصول آلمان و اوکراین، از دیگر فیلم‌های سینماگران ایرانی‌تبار حاضر در ۷۳امین جشنواره برلین است. پروژه سینمائی «بوران» که بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم آن را کارگردانی کرده‌اند نیز در این جشنواره حضور دارد. فیلم «یک روز ما همه چیز را بهم خواهیم گفت» از امیلی عاطف در بخش مسابقه حضور دارد. امیلی عاطف از پدر ایرانی و مادر فرانسوی ۵٠ سال پیش در برلین متولد شده است.
در جشنواره فیلم برلین در کنار کیفیت کارهای سینمائی، همیشه مسائل سیاسی و اجتماعی نقش برجسته داشته‌اند. در گذشته نیز چون امسال فیلمسازان ایرانی که مستقل از سیاست‌های جمهوری اسلامی، روایتگر واقعیت‌های جامعه ایران هستند در این جشنواره حضور داشته‌اند. خرس طلائی این جشنواره تا کنون به اصغر فرهادی برای فیلم «جدائی نادر از سیمین»، محمد رسول‌اف برای «شیطان وجود ندارد» و جعفر پناهی برای «تاکسی» اهدا شده است. جعفر پناهی برای «آفساید» شیر نقره‌ای را دریافت کرده است. سهراب شهید ثالث با «طبیعت بیجان» نیز شیر نقره‌ای برلین را در سال ۱۳۵۳ از آن خود ساخت. امسال جشنواره برلین در بخش ویژه‌ای با اکران «همه چیز روبراه است» از سهراب شهید ثالث تقدیر به عمل خواهد آورد. در همین بخش «خانه دوست کجاست؟» عباس کیارستمی نیز گنجانده شده است. فیلم دیگر این بخش جشنوراه که «مرور» نام دارد، مستند «کیسه برنج» ساخته محمدعلی طالبی است.
