مواد غذایی ضروری برای بدن در حالی صدرنشین کالاهای پرتورم هستند که گزارش‌ها از خالی شدن سبد معیشت خانوار از مواد غذایی مغذی حکایت دارند. یکی از آثار کوچک شدن سفره خانوارها در ایران افزایش بیماری‌ها و عوارضی چون پوکی استخوان، کوتاهی قد کودکان ایرانی، گسترش دیابت و کبد چرب، تشدید مشکلات کلیوی و ریوی است.
مرکز آمار ایران به تازگی گزارش تورم مهرماه ۱۴۰۲ را منتشر کرد که بیانگر افزایش تورم عمومی اقتصاد بود. جزییات این گزارش از تورم بالای اقلام غذایی ضروری برای بدن در گروه خوراکی‌ها و همچنین تورم بالای آموزش و مسکن در گروه کالاهای غیرخوراکی خبر می‌داد؛ سه گروهی که بیشترین سهم را در سبد هزینه‌ای خانوارهای کم‌درآمد و تنگدست دارند.
گزارش مرکز آمار از تورم مواد غذایی نشان می‌دهد از بین خوراکی‌ها بیشترین تورم نقطه به نقطه مربوط به «گوشت قرمز و گوشت ماکیان»، «گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آنها» و «ماهی‌ها و صدف‌داران» است که نقش مهمی در سبد معیشتی و سلامت مردم دارند.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران تورم نقطه به نقطه خوراکی‌ها، ۳۵/۷ درصد بوده و بیشترین میزان افزایش قیمت مربوط به گروه گوشت قرمز و گوشت ماکیان با ۸۲ درصد است. بعد از گوشت قرمز و ماکیان، گروه گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آنها ۸۱ درصد، ماهی‌ها و صدف‌داران با ۶۹/۴ درصد، چای، قهوه، کاکائو، نوشابه و آب میوه با ۴۶/۷ میوه و خشکبار با ۳۸/۴ درصد در مهر امسال نسبت به ماه مشابه سال قبل، بیشترین افزایش قیمت را داشتند.
در گروه لبنیات، تخم‌مرغ و انواع روغن نیز شیرخشک با ۵/۸ درصد، تخم‌مرغ ماشینی با ٣/۶ درصد و کره پاستوریزه سه درصد بیشتر از سایر اقلام خوراکی گران شدند.
افزایش قیمت مواد خوراکی، اجاره‌بها و آموزش به معنی افزایش هزینه‌های خانوارهای تنگدست و کم‌درآمد است چون این خانوارها سبد مصرفی متنوعی ندارند و به دلیل درآمد محدود، فقط می‌توانند برای اقلام خیلی ضروری هزینه کنند. افزایش تورم اقلام موجود در سبد مصرفی خانوارهای تنگدست به دلیل کوچک شدن سفره آنها و کاهش مصرف مواد غذایی است.
تورم در مهرماه هم افزایش یافت؛ بدتر شدن وضعیت شاخص‌های اقتصادی برخلاف ادعای دولت
آمارها نیز نشان از کاهش مصرف مواد خوراکی و ایجاد اثراتی سوءتغذیه‌ای دارد. در همین رابطه دکتر کوروش اعتماد مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با ارائه آماری از وضعیت بروز پوکی استخوان در ایران گفته که «بر اساس آخرین مطالعه صورت گرفته با توجه به افزایش بروز سالمندی در کشور، بروز موارد پوکی استخوان رو به افزایش است. بطور مثال ۵۰ درصد افراد بالای ۵۰ سال کشور دچار پوکی استخوان هستند.»
مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، تغذیه ناسالم را در کنار عدم فعالیت بدنی، مصرف الکل و مصرف دخانیات بر افزایش پوکی استخوان موثر ارزیابی کرده و گفته سرانه مصرف لبنیات در کشور را بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است.
دکتر کوروش اعتماد همچنین با اشاره به کمبود ویتامین D در میان افراد جامعه، گفته که «ناکافی بودن میزان این ویتامین در سطح جامعه بویژه در خانم‌ها بسیار بالا است به شکلی که بین ۵۰ تا ۷۰ درصد زنان مبتلا به کمبود ویتامین D هستند و همین موضوع هم عاملی برای افزایش پوکی استخوان است.»
مهدی هدایت دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی خراسان رضوی نیز به تازگی از کاهش مصرف سرانه لبنیات در این استان خبر داده و گفته که «سرانه مصرف لبنیات استان در سال ۱۳۹۰-۱۳۹۱ حدود ۱۱۰ کیلوگرم بود که این عدد در حال حاضر تقریبا به ۷۰ کیلوگرم رسیده است.»
مهدی هدایت افزوده که در سال ۱۳۸۹ یارانه به شیر تعلق گرفته بود اما به دلیل مشکلات بودجه ای کشور این یارانه افزایش نداشته و به مرور توزیع شیر رایگان در مدارس حذف شده است.
وبسایت «اقتصاد ۲۴» نیز امروز سه‌شنبه ۹ آبان ۱۴۰۲ در گزارشی با عنوان «ایرانیان در تله تورم، چاقی، بحران کمبود مصرف پروتئین» به کاهش مصرف مواد غذایی مفید و جایگزینی مصرف مواد خوراکی غیرمفید اما شکم پر کن در میان خانوارهای کشور پرداخته است.
در این گزارش با اشاره به اینکه «از اصلی‌ترین دلایل شیوع چاقی را باید تغذیه نامناسب و به خصوص حذف مواد غذایی پروتئینی و ویتامین‌ها و مواد مغذی کافی و لبنیات دانست» آمده که در انتهای سال گذشته، مصرف گوشت ایرانیان از ۱۳ کیلوگرم در سال ۱۳۹۰ به ۶ کیلو در سال ۱۴۰۰ رسیده و این مقدار طی یکسال از ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ برای دهک‌های پایین به زیر ۳ کیلوگرم کاهش یافته است. این کاهش ۵۰ درصدی مصرف گوشت سرانه درحالی است که در جهان و حتی در منطقه خاورمیانه مصرف گوشت قرمز تفاوت فاحشی با سایر نقاط جهان دارد.
همچنین بر گزارش سازمان خوار و بار و کشاوزی سازمان ملل متحد (فائو) سرانه مصرف گوشت قرمز سالانه هر فرد در غنا ۹، گینه ۵/۶، نیجریه ۵/۸، هندوستان ۵/۳، عراق ۸/۷، تانزانیا ۱۰ کیلوگرم، یمن با ۶/۱۴ و کره شمالی با ۸/۱۰ کیلوگرم است که نشان می‌دهد آمار مصرف گوشت قرمز در کره شمالی، تانزانیا و عراق و غنا از ایران بالاتر بوده و ایران در رده کشور‌هایی مانند یمن، نیجریه و گینه و هندوستان در زمینه مصرف گوشت قرمز قرار دارد.
وزارت بهداشت نیز بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ گزارش داد سرانه مصرف لبنیات از ۹۰ کیلوگرم به ۷۰ کیلوگرم کاهش داشته و به حدود نصف میانگین سرانه مصرف لبنیات در جهان سقوط کرده است.
آمار دیگری نشان می‌دهد حدود ۱۶ درصد کودکان زیر شش سال در ایران دچار سوء‌تغذیه و ۸۰۰ هزار کودک در سنین رشد، با کمبود انرژی و مواد پروتئینی و البته کمبود ریزمغذی‌ها مواجهند. آمارها همچنین از کمبود وزن ۱۱ درصد کودکان در ایران و لاغری شدید حدود ۵ درصد از کودکان حکایت دارد. در آبان ۱۴۰۱، رسانه‌های ایران به نقل از آمار‌های وزارت بهداشت از سوء تغذیه ۸۰۰ هزار کودک ایرانی در سنین رشد معادل ۱۵ درصد از کودکان کشور خبر داده بودند.
۵۷ درصد از جمعیت ایران سوء تغذیه دارند؛ دست مردم کوتاه و خرما بر نخیل!
هادی موسوی نیک مدیرکل مطالعات رفاه اجتماعی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی نیز تیرماه امسال در سخنانی با انتقاد از اقدامات حمایتی دولت و نظام بودجه‌بندی کشور گفته بود که «نه رئیس‌جمهور، نه رئیس سازمان برنامه و نه هیچکس دیگری نمی‌داند یک ایرانی دقیقا چقدر از سمت دولت حمایت می‌شود؟! نظام بودجه‌ای ما اشکالات جدی دارد و هیچکس نمی‌داند دقیقا برای یک موضوع چقدر هزینه می‌شود!»
هادی موسوی نیک افزوده بود که «۵۷ درصد از جمعیت ایران سوء تغذیه دارند و کالری لازم را دریافت نمی‌کنند.» وی توضیح داده که ۵۷ درصد از جمعیت کشور ۲۱۰۰ کالری در روز را دریافت نمی‌کنند. بنا بر اعلام بانک جهانی ۲۱۰۰ کیلو کالری استاندارد حداقل کالری روزانه مورد نیاز برای یک انسان است.
این مقام وزارت کار گفته بود که «الان ۵۷ درصد از جمعیت ایران سوء تغذیه دارند و ۲۱۰۰ کیلوکالری را دریافت نمی‌کنند و ما نمی‌توانیم این میزان انرژی را برای آنها تامین کنیم که از میان آنها ۱۴/۵ میلیون نفر بچه هستند و نزدیک ۱۰ میلیون نفر زیر ۱۲ سال می‌باشند یعنی یک فاجعه انسانی عجیب در حال اتفاق افتادن است.»
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز در گزارشی با عنوان «وضعیت فقر و ویژگی‌های فقرا در دهه گذشته (دهه ۹۰)» به موضوع فقر مسکن و اثر آن بر فقر غذایی خانوارهای مستأجر پرداخته است.
مهمترین آن نیز هزینه‌های مواد غذایی یا خوراکی است که در این گزارش از آن با عنوان کاهش سهم کالری در سبد هزینه خانوارها تحت‌تاثیر تورم هزینه اجاره‌نشینی نام برده شده است. بر اساس این گزارش، سکونت در مسکن استیجاری یکی از مواردی است که رفاه خانوار را کاهش می‌دهد.
نرخ برخورداری از مسکن استیجاری در بین فقرای شهری در حدود ۴ واحد درصد بیش از غیرفقرا است. همچنین مستأجران به علت پرداخت هزینه‌های اجاره مجبورند از سایر هزینه‌های خود و بطور خاص از خوراک بکاهند. چنانکه کالری دریافتی مستأجران بطور میانگین همواره پایین‌تر از مالکان بوده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تأکید کرده که «مستأجران به علت هزینه‌های مسکن ناچار شدند تا خوراک خود را کاهش دهند. در سال ۱۴۰۰ میانگین کالری دریافتی مستأجران حدود ۱۹۹۰ و برای غیرمستأجران حدود ۲۱۰۰ کیلو کالری بوده است.»
گزارش‌های مکمل نشان می‌دهد در شرایطی که کف کالری موردنیاز انسان زنده در روز بطور متوسط معادل ۲۱۰۰ کیلوکالری است، درسال ۱۴۰۰، میانگین کالری دریافتی خانوارهای مستأجر در روز به کمتر از این میزان یعنی ۱۹۹۰ کالری سقوط کرد.
