بحران انرژی در ایران و قطع برق و گاز صنایع فولادی در فصول گرم و سرد سال سبب کاهش ۲۰ درصدی تولید و خسارت سه میلیارد دلاری در سال ۱۴۰۱ شده است. همچنین سهم انرژی در قیمت تمام شده فولاد نیز از پنج درصد به حدود ۲۳ درصد رسیده است.
ناترازی گاز و برق در ایران طی سال‌های گذشته به بحرانی در زمستان و تابستان تبدیل شده است. دولت برای جلوگیری از نارضایتی سراسری مردم در پی قطع برق و گاز، اقدام به سهمیه‌بندی انرژی در بخش صنعت می‌کند و زیان گسترده‌ای در پی کاهش تولید به صنایع مختلف وارد شده است.
وحید یعقوبی معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران درباره کاهش تولید در پی قطع انرژی در سال ۱۴۰۰ گفته در این سال «به دلیل اینکه محدودیت‌ها به صورت کارشناسیشده و با برنامه‌ریزی اتفاق نیفتاد، نزدیک به ۴۰ درصد افت تولید فولاد داشتیم.»
او افزوده که «در سال ۱۴۰۱ این قضیه بهتر مدیریت شد و محدودیت‌ها با برنامه‌ریزی بهتری جلو رفت. نتیجه‌ی این مدیریت این شد که در سال ۱۴۰۱ کاهش تولید فولاد از ۴۰ درصد به ۲۰ درصد برسد و امسال هم همین روند کاهشی حفظ شد.»
کاهش تولید به دلیل قطع انرژی جایگاه صنایع فولادی ایران در جهان را نیز با مشکل روبرو کرده است. آمارها نشان می‌دهند پیشتر ایران از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲، دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان در فهرست انجمن جهانی فولاد بود و در دوماهه نخست سال ۲۰۲۳ نیز ایران بالاتر از ترکیه جایگاه نهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان را داشت. اکنون اما ایران این جایگاه را در جهان از دست داده و ایتالیا جایگزین آن شده است.
در همین رابطه بهادر احرامیان عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران زیان قطعی برق صنایع را سالی «هفت تا هشت میلیارد دلار» برآورد می‌کند و می‌گوید: «ایران توان تولید حدود ۴۰ میلیون تن تولید را دارد؛ اما وقتی سالی چهار ماه گاز و برق (بیش از دو ماه گاز و یک ونیم ماه برق) را از دست می‌دهیم، در واقع ۱۲/۵ میلیون تن تولید را از دست داده‌ایم.»
انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز از چهار برابر شدن سهم انرژی در بهای تمام شده فولاد خبر داده است. بر این اساس صنعت فولاد ایران بر پایه‌ی گاز و برق است، درحالی‌که ۵۰ درصد تولید فولاد دنیا به‌صورت کوره بلند انجام می‌شود که انرژی آن از زغال‌سنگ و کُک تهیه می‌شود. اما در ایران این نسبت برعکس است و تقریباً ۷۵ درصد کوره‌های ما با برق و گاز کار می‌کنند. این ناترازی‌ها اما سهم انرژی را از بهای تمام‌شده‌ی فولاد بالا برده و از پنج درصد به حدود ۲۳ درصد رسیده است.
ناترازی ۳۰۰ میلیون مترمکعبی گاز؛ زیان گسترده به صنایع و قطع گاز بخش خانگی پس از تابستان بی آب و برق!
هادی بیگی نژاد عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی امرداد امسال درباره زیان ناشی از قطع انرژی صنایع در سال‌های گذشته گفته بود: « در سال ۱۳۹۹، در حدفاصل آذرماه تا اسفندماه، صنایع پتروشیمی کشور حدوداً با کسری عرضه ۹۰۰ میلیون مترمکعب گاز مواجه بوده‌اند که به واسطه کاهش تولید این صنایع، زیان بیش از ۳۰۰ میلیون دلاری به این صنعت وارد شده است. به عبارتی دیگر به ازای هر یک روز قطعی گاز صنعت پتروشیمی زیانی برابر با ۲۰ میلیون دلار به این صنعت وارد می‌گردد. در سال ۱۴۰۰ نیز حدوداً ۷۰۰ میلیون دلار به بخش صادرات فراورده‌های پتروشیمی زیان وارد شده است.»
حسین میرافضلی، مدیرعامل پیشین پتروشیمی جم نیز هشدار داده که اگر جبران ناترازی گاز از صنایع در سال آینده ادامه پیدا کند، در سال آینده ۶ میلیارد دلار زیان کمبود گاز به صنایع سنگین ایران وارد می‌شود.
مدیرعامل پیشین پتروشیمی جم افزوده که کل صنعت پتروشیمی حدود ۱۰ درصد از گاز کشور را مصرف می‌کنند اما اولین جایی که برای قطع گاز به سراغ آن می‌رویم، صنعت پتروشیمی است.
مجید چگنی مدیرعامل شرکت ملی گاز تابستان امسال گفته که بیش از ۸۰ میلیارد دلار نیاز به سرمایه‌گذاری داریم که اگر این تأمین شود می‌توانیم امیدوار باشیم که در آینده ناترازی کمتر خواهد شد و به پایداری تولید نیز کمک خواهد کرد اما اگر اتفاق نیفتد ما قطعاً احساس خطر می‌کنیم.
یکی دیگر از عوامل مشکل‌زا در بخش گاز کشور واریز ۱۰۰ درصدی درآمد فروش داخلی گاز به سازمان هدفمندی یارانه‌ها نیز بر چالش‌های توسعه میادین گازی ایران نیز افزوده است. بر اساس قانون بودجه، درآمد ۷۰ درصد از فروش داخلی گاز به سازمان هدفمندی یارانه‌ها اختصاص دارد اما سال گذشته این رقم به ۱۰۰ درصد رسیده است.
هشدار جدیدی درباره ناترازی گاز کشور؛ ۵۵۰ میلیون مترمکعب کسری گاز در سال ۱۴۱۰
ناترازی گاز یعنی پیشی گرفتن مصرف از تولید طی سال‌های گذشته در فصل‌های سرد بحران آفریده است. نه تنها گاز صنایع برای ماه‌های متوالی سهمیه‌بندی یا قطع شده، در بخش خانگی نیز تأمین گاز با اُفت شدید فشار و یا قطع کامل بوده است. این بحران در زمستان گذشته تشدید شد و در ماه‌هایی که مقامات جمهوری اسلامی در انتظار زمستانی سخت برای اروپایی‌ها بودند قطع گاز گسترده در خود ایران رخ داد.
عرفان افاضلی دبیر کل فدراسیون صنعت نفت گفته که ناترازی گاز که پارسال ۲۵۰ میلیون مترمکعب در روز بود امسال به ۳۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد و تا پایان ۱۴۱۰ به ۵۰۰ تا ۵۵۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید.
او با اشاره به آمارهای سال ۲۰۲۱ میلادی گفته رقم تولید گاز طبیعی در کشور ۲۷ میلیارد مترمکعب بوده که ۶/۴ درصد تولید کل گاز طبیعی در جهان است، در همین سال رقم مصرف گاز ۲۴۱ میلیارد مترمکعب بوده یعنی ما به لحاظ تولید سومین کشور بعد از روسیه و آمریکا و به لحاظ مصرف در مقام چهارم جهان هستیم.
عرفان افاضلی یکی از دلایل افزایش رقم ناترازی گاز در کشور را «عدم تحقق ظرفیت‌های پیش‌بینی شده برای تولید گاز طبیعی خصوصا از مخزن پارس‌جنوبی» عنوان کرده و تأکید نموده است در حالی که مقامات دولتی می‌گویند باید تولید افزایش پیدا کند اما «برنامه‌هایی که برای بهره‌برداری از پارس‌جنوبی پیش‌بینی شده بود به صورت کامل و صد درصدی تحقق نیافته است.»
«عدم تنوع در سبد مصرف انرژی در کشور» یکی دیگر از دلایلی است که از سوی دبیرکل فدراسیون صنعت نفت برای ناترازی گاز کشور عنوان شده است. او توضیح داده که «۷۵ درصد (سه‌چهارم) سبد انرژی کشور به گاز اختصاص دارد و ۹۸ درصد مناطق کشور گازرسانی شده‌اند، در صورتی که می‌توانستیم علاوه بر گاز از سایر فرآورده‌ها و انرژی تجدیدپذیر هم بهره‌مند شویم، حال آنکه سهم انرژی تجدیدپذیر در پرتفوی سبد انرژی کشور کمتر از یک درصد است.»
هشدار درباره ناترازی گاز؛ روزانه ۲/۱۵ میلیون مترمکعب کسری گاز در ۱۴۰۴
اتاق بازرگانی تهران نیز آذرماه امسال در گزارشی اعلام کرد که کسری گاز ایران در سال ۱۴۰۴ روزانه به ۲/۱۵ میلیون مترمکعب خواهد رسید. به همین ترتیب، میزان ناترازی گاز برای سال ۱۴۲۰ حدود ۱۱۱ میلیون مترمکعب در روز تخمین زده شده است.
در این گزارش که با عنوان «بررسی چالش‌ها و مسائل ناترازی گاز» منتشر شد آمده که «تنها سه کشور آمریکا، روسیه و چین مصرف گاز بیشتری نسبت به ایران در سال ۲۰۲۱ داشتند که وسعت و جمعیت هر یک از آنان چند برابر ایران است. مصرف گاز در سال ۱۴۰۱ به حدود ۲۴۲ میلیارد مترمکعب رسیده است که معادل مصرف روزانه ۶۶۳ میلیون مترمکعب است. مصرف این سوخت در سال ۱۴۰۱ رشد ۵/۱ درصدی معادل ۳ میلیارد مترمکعب داشته است.»
در بخشی از گزارش نیز آماری تفکیکی از مصرف گاز ایران ارائه شده که نشان می‌دهد ۵۱ درصد مصرف گاز در بخش خانگی، ۲۹ درصد در نیروگاه‌ها، ۲۰ درصد در صنایع است.
اتاق بازرگانی و صنایع معادن تهران با تأکید بر اینکه «گاز یک کالای امنیتی، اقتصادی، رفاهی و اجتماعی است که کاهش و نوسانات آن به ویژه در ۶ ماهه دوم سال بحران‌های امنیتی- انتظامی به همراه خواهد داشت» نسبت به تداوم ناترازی گاز در کشور هشدار داده است.
این گزارش افزوده که «عدم تأمین به‌‌موقع گاز صنایع، اثرات مستقیمی بر شاخص‌های کلان اقتصادی از جمله کاهش صادرات و رشد اقتصادی از محل کاهش تولید بخش صنعت، کاهش درآمدهای ارزی و به‌تبع آن کاهش درآمدهای دولت و تشدید کسری بودجه به همراه خواهد داشت توقف صادرات گاز و عدم ایفای تعهدات صادراتی و به دنبال آن ایجاد مسائل در روابط بین‌الملل به ویژه با همسایگان و کاهش قدرت دیپلماتیک از مشکلات ایجاد شده در فضای بین‌الملل خواهد بود.»
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز خردادماه امسال در گزارشی با عنوان «مسائل راهبردی بخش انرژی در سند هفتم توسعه-ذخیره‌سازی گاز»، با اشاره به بی‌توجهی به توسعه پایدار و سرمایه‌گذاری در صنعت نفت نوشته بود که با تداوم این روند در سال ۱۴۲۰ میزان کل عرضه گاز طبیعی به ۸۹۸/۷ میلیون متر مکعب در روز می‌رسد.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی افزوده بود که در همین مدت میزان مصرف همه بخش‌ها برابر با ۱۴۱۰/۸ میلیون متر مکعب خواهد بود. این گزارش اعلام کرده بود که در این سال ناترازی ۵۱۲ میلیون متر مکعبی در روز بوجود می‌آید به عبارتی میزان مصرف از تولید به شدت فاصله می‌گیرد.
