سکونت نیمی از جمعیت ایران روی پهنه‌های «فرونشست»

رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه‌ و شهرسازی می‌گوید حدود ۴٩ درصد جمعیت کل ایران بر روی پهنه‌های فرونشستی یا مجاورت آن سکونت دارند.

علی بیت‌الهی رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه‌ و شهرسازی با اعلام این خبر گفته مساحت نواحی فرونشست در کشور نسبت به ۵ سال گذشته حدود ٣ برابر افزایش پیدا کرده و رشد پهنه خصوصیت این فرونشست‌ها است.

به گفته این مقام وزارت راه و شهرسازی، گزارشی از نقشه‌های فرونشست و سکونتگاه‌های جمعیتی شهری و روستایی تهیه شده که نشان می‌دهد محدوده‌های جمعیتی عمده و کلان کشور مانند تهران، مشهد، شیراز، کرمان و از همه مهمتر اصفهان و چند کلانشهر دیگر  دقیقا در محدوده فرونشست قرار دارند یا مجاورت و حاشیه «زون‌»های [نواحی] فرونشست واقع شده‌اند.

علی بیت‌الهی افزوده که «خصلت فرونشست زمین این است که هر روز ادامه دارد و استنباط می‌شود که اگر همین روال ادامه پیدا کند این زون‌های مجاورت فرونشست هم جزو پهنه‌های فرونشست خواهند شد و به این پهنه می‌پیوندند و وسعت فرونشست افزایش پیدا می‌کند.«

علی بیت‌الهی در حالی وضعیت استان اصفهان را بحرانی توصیف کرده که منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان اعلام کرده طی فروردین امسال ۱۲ حادثه مرتبط با فرونشست در این شهر ثبت شده که یکی از آنها در خیابان «میر» به عنوان یکی از اصلی‌ترین خیابان‌های شهر بوده است.

عباس مقتدایی نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی روز چهارم اردیبهشت هشدار داد وضعیت فرونشست زمین در اصفهان به اندازه‌ای جدی است که ساختمان‌های تاریخی این شهر را تهدید می‌کند.

نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به تغییرات پی در پی مدیریت میراث فرهنگی اصفهان خطاب به عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، ‌صنایع‌دستی و گردشگری گفت: «در این شرایط، آقای وزیر در حال انجام چه کاری است؟»

پیشتر نیز اعلام شده بود پدیده فرونشست به خطر جدی برای شهروندان اصفهان با جمعیتی بیش از دو میلیون و ۷۰۰ هزار نفری تبدیل شده است.

محمد جوان‌بخت معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا از بحران فرونشست در ۳۵۹ دشت کشور خبر داد و اعلام کرد که ۲۸ درصد چاه‌های کشاورزی معادل ۱۱۷ هزار حلقه چاه در دشت‌های با نرخ فرونشست بیش از ۱۰ سانتی متر حفر شده است.

معاون وزیر نیرو تأکید کرده پدیده حفر «چاه‌های غیرمجاز» و نیز برداشت بیش از پروانه بهره‌برداری از معضلات اساسی مدیریت آب زیرزمینی است و گفته که این اقدام تبعات جبران ناپذیر دارد.

بارش‌های بهاری در هفته‌های گذشته باعث بروز حوادثی در رابطه با فرونشست زمین شد. در یک نمونه در مهرشهر کرج فرونشست زمین باعث بلعیده شدن یک اتومبیل پژو ۲۰۶ شد. در نمونه دیگری بر اثر فرونشست پایه‌ی یک پل در حال احداث در مهریز یزد فروریخت و راننده لودر که بر روی پل مشغول کار بود آسیب دید.

همچنین روز گذشته در پی بارش‌ شدید باران در شهر یزد، دو فرونشست بزرگ در محدوده زیرگذر میدان «امام حسین»، و چهارراه «ایرانشهر» در مرکز این شهر ایجاد شد.

ایران دومین کشور در نرخ فرونشست زمین در جهان

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اواخر آذرماه ۱۴۰۲ در گزارشی به فرونشست زمین در ایران پرداخت و هشدار داد که بر اساس اطلاعات سال ۱۳۹۸، ۱۸ استان کشور دارای محدوده‌هایی با خطر بالای فرونشست زمین هستند و فرونشست در ایران با نرخ بیش از ۵ برابر متوسط جهانی رخ می‌دهد.

همچنین بیش از ۳۵ درصد از جمعیت کل کشور در معرض خطر این پدیده قرار دارند که برخلاف وقایعی مانند سیل و زلزله آثار محسوس و لحظه‌ای برجای نمی‌گذارد و پیامدهای آن با وجود خسارت‌بار بودن به دلیل پایین‌بودن سرعت وقوع و بروز نیافتن وجوه خارجی مشخص به‌ راحتی قابل شناسایی نیستند.

شاخص سازمان ملل در تعیین وضعیت و شرایط آبی نشان می‌دهد که ایران در بحران شدید آبی بسر می‌برد و فلات مرکزی ایران گرفتار کم‌آبی مطلق است.

گزارش‌ها نشان می‌دهد همه دشت مرودشت از جمله در پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم دچار پدیده فرونشست شده و وسعت و سرعت آن در این دشت پیشرفت قابل توجهی داشته است.

محمد درویش پژوهشگر و کنشگر محیط زیست در گفتگو با خبرگزاری «ایلنا» در اینباره گفته بود که دشت مرودشت استان فارس بحرانی‌ترین منطقه از منظر زمین‌شناسی بعد از دشت مهیار در اصفهان است.

این کنشگر محیط زیست گفته بود: «متاسفانه وضعیت این بخش در استان فارس فوق‌العاده نگران کننده است و بخش بزرگ این دشت با فرونشست بیش از دو سانتیمتر مواجه است که این رقم ۵ برابر نرم طبیعی و حد مجاز تحمل فرونشست است.»

محمد درویش با اشاره به اینکه فرونشست زمین هنگامی که از ۴ میلی‌متر عبور می‌کند، باید در اسرع وقت ستاد بحران تشکیل شود، تاکید کرده بود که «در حال حاضر بخش بزرگی از دشت مرودشت که شامل قلمرو بزرگ پاسارگاد، تخت جمشید، نقش رستم می‌شود با فرونشست بیش از ۱۵ الی ۲۰ سانتی‌متری مواجه است.»

تهدید نیمی از جمعیت ایران با فرونشست؛ افزایش مهاجرت‌های اقلیمی در داخل کشور

انتشار گزارش نتایج یک پژوهش مشترک از سوی محققین دانشگاه کلرادو و دانشگاه فنی هامبورگ درباره پدیده فرونشست در جهان که اسفندماه گذشته منتشر شد نشان می‌داد ایران در رتبه دوم نرخ فرونشست و در رتبه سوم از نظر مساحت با این پدیده روبروست.

فرونشست در دنیا دو عامل طبیعی و انسانی دارد و بطور میانگین ۷۷ درصد فرونشست‌های جهان به دلیل عوامل انسانی رخ می‌دهد. از این ۷۷ درصد، ۶۰ درصد آن به علت برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیر زمینی است، اما در ایران بیش از ۹۵ درصد فرونشست‌ها به دلیل برداشت از سفره‌های زیرزمینی رخ می‌دهد. همچنین در ایران گستردگی دیده فرونشست در حالیست که حدود نیمی از جمعیت کشور در مناطق درگیر با پدیده فرونشست زندگی می‌کنند.

آمارهای ارائه شده وضعیت خشکی منابع آب زیرزمینی در ایران نشان می‌دهد کاهش حجم آب‌های زیرزمینی کشور که از سال ۱۳۵۵ در کشور بطور محسوس شروع شده با گذشت ۴۷ سال، میزان کسری آن به ۱۳۵ کیلومترمکعب رسیده است.

کاهش سطح آب در تمامی حوضه‌های آبریز کشور محسوس و به تبع آن «فرونشست زمین» در تمامی استان‌های کشور در حال رخ دادن است. نسبت به سال ۱۳۵۵ و دهه ۵۰، تعداد چاه‌های آب در ایران بیش از ۱۷ برابر شده است و از ۴۵ هزار حلقه به بیش از ۸۰۰ هزار رسیده است.

همچنین تعداد دشت‌های ممنوعه و بحرانی از ۲۲ دشت در سال ۱۳۴۵ به ۴۰۵ دشت (۲۷۰ دشت ممنوعه و ۱۳۵ دشت ممنوعه بحرانی، گزارش شرکت مدیریت منابع آب فروردین ۱۳۹۸) در آخر سال ۱۳۹۷ رسیده است.

همانطور که محمد جوان‌بخت معاون وزیر نیرو نیز اشاره کرده، پیش‌بینی می‌شود که برداشت سالانه ۵۰ میلیارد متر مکعبی آب زیرزمینی که ۸۹ درصد آن در کشاورزی است، تعداد دشت‌های ممنوعه و بحرانی در کشور را بطور مستمر بیشتر کند و شامل کلیه دشت‌های کشور خواهد شد.