در گزارش اخیر نشریه بین‌المللی اسپانیایی «ال پائیس» آمده است که بی‌ثباتی‌های ژئوپلیتیک اخیر موجب افزایش خطر گسترش سلاح‌های هسته‌ای در جهان شده است. این نگرانی نه تنها به دلیل پیشرفت‌های فنی به اصرار رژیم‌های خاص، بلکه به خاطر تضعیف اعتماد به ساختارهای امنیت جهانی و توافقات بین‌المللی شکل گرفته است.
جمهوری اسلامی ایران در مرکز این نگرانی‌ها قرار دارد. با افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد که به معنی تنها یک گام فنی تا سطح تسلیحاتی است، و کشف فعالیت‌های اعلام‌نشده در سه سایت توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تردیدها درباره پایبندی تهران به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) افزایش یافته است. در همین حال، رژیم حاکم بر ایران همچنان ادعا می‌کند برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً صلح‌آمیز است، اما شواهد و میزان همکاری‌اش با نهادهای نظارتی این ادعا را زیر سؤال برده است.
بازگشت دونالد ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا نیز موجب تضعیف اعتماد برخی کشورها به تضمین‌های امنیتی ایالات متحده شده است. کشورهایی مانند کره جنوبی و لهستان بطور علنی احتمال دستیابی به قابلیت هسته‌ای مستقل را بررسی می‌کنند، زیرا دیگر به حمایت کامل و قابل پیش‌بینی واشنگتن اطمینان ندارند. این تغییر در محاسبات امنیتی کشورها، ضربه‌ای جدی به اصول بازدارندگی کلاسیک و تلاش‌های چندجانبه برای محدود کردن گسترش تسلیحات هسته‌ای وارد کرده است.
در این میان، جمهوری خلق چین نیز در حال گسترش چشمگیر زرادخانه هسته‌ای خود است تا به سطح رقبا، یعنی آمریکا و روسیه، نزدیک شود. آمریکا و روسیه نیز بجای کاهش، به سمت مدرن‌سازی سامانه‌های هسته‌ای خود حرکت کرده‌اند. این تحولات، به ویژه با فروپاشی یا بی‌اثر شدن بسیاری از توافق‌نامه‌های کنترل تسلیحات در سال‌های اخیر، جهان را از مسیر خلع سلاح دور کرده و زمینه را برای رقابت هسته‌ای جدیدی فراهم کرده است.
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نسبت به این روند ابراز نگرانی جدی کرده و هشدار داده که حتی کشورهایی که پیشتر به اصول عدم گسترش متعهد بودند، اکنون در حال بازنگری در سیاست‌های خود هستند. او تأکید کرده است که امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز به تقویت اصل عدم گسترش تسلیحات هسته‌ای وجود دارد، چرا که فروپاشی این تفاهم می‌تواند پیامدهایی بسیار فراتر از یک بحران منطقه‌ای داشته باشد.
مقابله با خروج احتمالی رژیم ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای
این تحلیل همسو با هشدارهای هنری دی. سوکالسکی از مقامات پیشین وزارت دفاع آمریکا و مدیر مرکز آموزش سیاست‌های عدم گسترش تسلیحات هسته‌ای (کمیته مهندسی انرژی هسته‌ای NPEC) است که بارها هشدار داده در صورت عبور بی‌هزینه کشورهایی مانند ایران از خطوط قرمز NPT، مشروعیت کل نظام جهانی عدم گسترش تسلیحات اتمی زیر سؤال خواهد رفت و رقابت تسلیحاتی به شکل دومینو در نقاط مختلف جهان آغاز خواهد شد.
در مجموع، جهان در آستانه مرحله‌ای تازه از رقابت و بازتعریف قدرت هسته‌ای قرار گرفته است؛ مرحله‌ای که در آن، ابهام ژئوپلیتیک، بی‌اعتمادی به نهادهای بین‌المللی، و منافع ملیِ بازتعریف‌شده‌ی کشورها ممکن است قواعد قدیمی را به چالش کشیده و دروازه‌های تهدید را به سوی آینده‌‌ای خطرناک و مبهم بگشاید.
*منبع: El Pais
*ترجمه و تنظیم: دیوید اعتباری
