همایون نادری فر – در سال‌های اخیر، مباحث درباره برنامه هسته‌ای رژیم جمهوری اسلامی عمدتاً پیرامون توانایی این حکومت در غنی‌سازی اورانیوم و احتمال دستیابی به سلاح هسته‌ای متمرکز بوده است. با این حال، یکی از موضوعات کمتر بررسی‌شده، که در عین حال از منظر امنیتی و راهبردی اهمیت فراوانی دارد، احتمال توانایی رژیم جمهوری اسلامی در ساختن سلاح‌های رادیولوژیک موسوم به «بمب کثیف» (Dirty Bomb) است.
تعریف بمب کثیف
بمب کثیف یک سلاح هسته‌ای به معنای کلاسیک آن نیست. این سلاح با ترکیب مواد منفجره متعارف با مواد رادیواکتیو طراحی می‌شود و هدف آن پخش آلودگی رادیولوژیک و ایجاد رعب و وحشت در میان مردم و بی‌ثباتی در مناطق شهری است. کارکرد اصلی آن روانی، سیاسی و اقتصادی است؛ نه الزماً کشتار فیزیکی وسیع.
توانایی فنی رژیم جمهوری اسلامی
رژیم جمهوری اسلامی طی دو دهه گذشته زیرساخت‌های قابل‌توجهی در زمینه فناوری هسته‌ای ایجاد کرده است. وجود تأسیسات غنی‌سازی در نطنز و فردو، راکتور تحقیقاتی تهران، و دسترسی به ایزوتوپ‌های رادیواکتیو صنعتی و پزشکی نظیر کبالت-۶۰، سزیم-۱۳۷ و ایریدیوم-۱۹۲، نشان می‌دهد که این رژیم به توان بالقوه لازم برای تولید یک بمب کثیف دسترسی دارد.
گرچه این مواد در تولید سلاح هسته‌ای نقش مستقیم ندارند، اما در ساختن بمب کثیف که هدف آن ایجاد ترس و آلودگی زیست‌محیطی است، کاملاً کارآمد هستند.
پنهانکاری و عدم شفافیت
یکی از شاخصه‌های برنامه هسته‌ای رژیم جمهوری اسلامی، پنهانکاری و عدم شفافیت در گزارش دادن به نهادهای بین‌المللی است. گزارش‌های متعدد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و نهادهای اطلاعاتی غربی از وجود فعالیت‌هایی خبر داده‌اند که رژیم به صورت کامل آنها را گزارش نکرده یا به شکل گزینشی همکاری کرده است.
در این چارچوب، احتمال می‌رود پنهانکاری‌های موجود تنها محدود به غنی‌سازی یا ساخت بمب اتمی نبوده، بلکه حوزه‌هایی مانند تحقیقات رادیولوژیک یا ساخت بمب کثیف را نیز شامل شود.
نتیجه‌گیری
در حال حاضر هیچ مدرک علنی و قطعی دال بر تلاش فعال رژیم جمهوری اسلامی برای تولید بمب کثیف وجود ندارد. با این حال، با توجه به توان فنی موجود و سابقه‌ی پنهانکاری‌های مستند در برنامه هسته‌ای این رژیم، نمی‌توان این احتمال را بطور کامل نادیده گرفت.
در شرایط بحرانی یا در مواجهه با تهدیدهای شدید نظامی و اقتصادی، استفاده از یک بمب کثیف می‌تواند برای رژیم جمهوری اسلامی ابزاری برای تهدید، بازدارندگی یا حتی عملیات روانی محسوب شود. از این رو، در هر تحلیل واقع‌گرایانه از تهدیدات این رژیم، باید احتمال تولید و استفاده از سلاح‌های رادیولوژیک نیز در نظر گرفته شود.
