س.روزبه – پرچم هر ملت تنها یک تکه پارچه نیست، بلکه آینهای است از هویت تاریخی، فرهنگی و آرمانهای مردمان آن سرزمین. ایران پیش از انقلاب ۱۳۵۷، پرچمی داشت که بر آن شیروخورشید نقش بسته بود؛ نمادی که قرنها بر دوش تاریخ ایران ایستاده بود و در نگاه جهانیان نشانهای از ایرانیت و شکوه یک ملت بهشمار میرفت. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، این نماد دیرینه کنار گذاشته شد و جای آن را نشانی ایدئولوژیک گرفت که بیش از آنکه ریشه در تاریخ ایران داشته باشد، به سیاستهای فرقهای جمهوری اسلامی پیوند خورده است.
شیروخورشید؛ نماد هویت چندوجهی و تاریخی ایران
نماد شیر و خورشید قدمتی چند صد ساله دارد. از دوران ایلخانان و تیموریان در سکهها و پرچمها ظاهر شد و در عصر صفویه، افشاریه و زندیه تثبیت شد. در دوران قاجار و پهلوی، بهعنوان نشان رسمی ایران روی پرچم، اسناد دیپلماتیک، نظامی و حتی سازمانهای بینالمللی به کار رفت.
شیر در فرهنگ ایران نماد شجاعت، نیروی ایزدی و پیوند با ایزد مهر (میترا)ست و خورشید نماد روشنایی، دادگری و سرزندگی ایرانزمین است.
ریشههای نجومی و اساطیری: شیر نمادی از برج اسد در تابستان و خورشید نماد اعتدال تابستانی و اوج قدرت خورشید است. این پیوند با طبیعت و کیهانشناسی نشان میدهد که این نماد نه صرفاً یک نشان سلطنتی، بلکه تصویری عمیق از هویت جغرافیایی و فرهنگی ایران است.
تفسیر مذهبی: در دورههایی مانند صفویه و قاجار، شیر گاهی به عنوان نماد «اسدالله» (امام اول شیعیان) و شمشیرش به عنوان ذوالفقار تفسیر شد. با این حال، حتی ساختن این افسانه دینی- ملی نیز نتوانست از حذف آن توسط جمهوری اسلامی در دوران خود جلوگیری کند.
این نماد چنان ریشهدار شد که حتی برای مردم جهان، شیروخورشید مترادف با «ایران» بود.بطور مثال «جمعیت شیروخورشید ایران» که یک نهاد امداد رسان مانند «هلال احمر» کشورهای عربی و مسلماننشین و «صلیب سرخ» کشورهای غربی فقط مختص کشور و تمدن ایران بوده و هست و خواهد بود.
حذف نماد ملی: ستیز با «طاغوت» و ملیگرایی
با استقرار جمهوری اسلامی، نخستین اقدامها معطوف به حذف نمادهای شاهنشاهی و ملی شد. پرچم سهرنگ ایران باقی ماند، اما شیروخورشید از میان رفت.
- حذف صریح «نشان طاغوت»: روحالله خمینی دستور داد که «شیروخورشید منحوس» از همه ادارات حذف شود، زیرا آن را نماد «طاغوت» میدانستند.
- ستیز با ملیگرایی: ملیت در تعارض با «امت واحده اسلامی» تعریف شد.
- ترس از وحدت ملی فراتر از مذهب: شیروخورشید میتوانست همه ایرانیان را متحد کند، اما این برای حکومت مطلوب نبود.
- برجسته کردن هویت فراملی: بجای آن، جمهوری اسلامی نمادهایی با ریشه عربی- اسلامی و یا اساسا بیریشه را برجسته کرد.
نماد جدید و بحث تقلید از سیکها
در سال ۱۳۵۹، نشان تازه جمهوری اسلامی طراحی شد: چهار هلال و یک شمشیر که به شکل کلمهٔ «الله» تعبیر میشود. اما بسیاری از منتقدان به شباهت آشکار این نشان با خمنده (Khanda)، نماد آیین سیکها، اشاره کردند.
این شباهت باعث شد نشان جمهوری اسلامی از همان آغاز نه به عنوان یک «ابداع ایرانی»، بلکه به عنوان تقلیدی ناشیانه شناخته شود. در حالیکه شیروخورشید نمادی یکتا و شناختهشده بود، نشان تازه هیچ پیوندی با تاریخ ایران نداشت و در جهان بیشتر بهعنوان نشانی ایدئولوژیک دیده شد.
جایگزینی نمادهای ایرانی با نمادهای عربی
حذف شیروخورشید، تنها یک تغییر در پرچم نبود. همزمان با آن، چفیه فلسطینی (Palestinian keffiyeh) بهعنوان پوشش بسیجیان و نماد مقاومت اسلامی معرفی شد. درواقع جمهوری اسلامی بجای نمادهای اصیل ایرانی (کلاه نمدی، شال کردی، دستار خراسانی)، نمادهای بیگانه را تحمیل کرد. معنای روشن این جایگزینی: تقدیم هویت ملی به پای ایدئولوژی ضدملی اسلامی.
پیامدهای فرهنگی و هویتی
۱. گسست تاریخی: نسلهای بعدی دیگر پرچم با شیروخورشید را در زندگی روزمره ندیدند.
۲. بیهویتی جهانی: پرچم جمهوری اسلامی به نشانه یک حکومت افراطی تعبیر شد، نه تمدنی کهن.
۳. واگرایی داخلی: فاصله مردم و حکومت بیشتر شد، چون نمادهای این رژیم از دل ملت برنیامهاند.
نتیجه: بازتاب هویت در تبعید و پرسش از نمایندگی ملی
امروزه، پرچم شیروخورشید در محافل و تجمعات گسترده ایرانیان خارج کشور حضوری چشمگیر دارد. این برافراشتن دوباره، تنها یک یادگار تاریخی یا نوستالژی نیست؛ بلکه نمایانگر مقاومت هویتی در برابر ایدئولوژی رسمی حاکم و نماد میل به همبستگی ملی فراتر از شکافهای مذهبی و سیاسی است. این نماد تاریخی، تبدیل به پرچم آلترناتیو و نشانه بازگشت به ریشههای ملی- فرهنگی ایران شده است.
ایرانیان خارج کشور و شاهزاده رضا پهلوی در مراسم مختلف، سخنرانیها، مسابقات فوتبال و هر جا که امکان داشت، نسبت به حفظ این فرهنگ ملی و پرچم منحصر به فرد ایرانی اقدام کردند؛ آن را زنده کرده و برای جهانیان به نمایش گذاشتند.
با شعار «ایران را پس میگیریم» و با کمک مردم و اتحاد، به زودی این هویت دزدیدهشده از پرچم برخواهد گشت. دوباره شاهد برافراشته شدن آن خواهیم بود و شیر ایستاده و شمشیر بهدست در همه جا حضور خواهد یافت. خورشیدی که ظلمت و تباهی جمهوری اسلامی جلوی تابش آن را گرفته است، به زودی روشنایی و نور را بر این کشور بازخواهد گرداند.
حذف شیروخورشید، نه پایان تاریخ، بلکه آغاز فصلی شد که در آن هویت ملی ایران از ایدئولوژی رسمی جدا گردید و نماد تاریخی آن تبدیل به نشانهی پس گرفتن هویت ایرانی تبدیل شد.
