قطع گاز و برق در بخش صنعت طی دو سال گذشته زیان هنگفتی را به صنایع مختلف وارد کرده است. به گفته مقامات صنفی صنعت پتروشیمی ایران در سال گذشته به دلیل قطع گاز زیانی معادل ۶۸۲ میلیون دلار متحمل شده است. قطع برق در سه ماه تابستان ۱۴۰۰ در صنایع مختلف کشور نیز زیان ۱۰ میلیارد دلاری در پی داشته است.
احمد مهدوی ابهر دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران گفته که صنعت پتروشیمی با قیمت‌های جهانی سال گذشته، ۶۸۲ میلیون دلار یا ۱۶ هزار میلیارد تومان به دلیل قطع گاز زیان یا سود از دست رفته داشته است.
احمد مهدوی ابهر در اینباره توضیح داده که سال گذشته ۱۱ پتروشیمی متانولی یا اوره‌ای که خوراک گاز طبیعی متان داشته‌اند، دچار قطع گاز یا افت فشار گاز شدند که زیان هنگفتی به صنایع پتروشیمی کشور وارد کرده است.
دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران تأکید کرده که «بر خلاف تصریح قانون که گفته شده اگر دولت به خواسته خود، گاز پتروشیمی‌ها را قطع کند، باید از همان محل گاز خسارت را تأمین کند و حتی قانون محل جبران را هم مشخص کرده ولی در هیچ کدام از سالهای اخیر قانون اجرا نشده است.
او افزوده که این قانون برای این گذاشته شده که گاز واحدها حدالامکان قطع نشود، ولی اگر شد، باید به همان مقدار در صورت‌های مالی پتروشیمی‌ها لحاظ شود و هزینه آن دریافت نشود که متاسفانه تاکنون اجرا نشده است.
به گفته مهدوی ابهر، ۳۰ درصد از بازار سرمایه را پتروشیمی‌ها تشکیل می‌دهند و این صنعت نقش مهمی در این بازار دارد بطوری که برای سنجش خسارتی که قطعی گاز بر بازار سرمایه و سهام پتروشیمی‌های متانولی می‌گذارد، باید دقیقا آمارهای قطعی گاز را بررسی کرد اما بطور کلی می‌توان گفت سهامداران بطور مداوم رصد می‌کنند و هنگامی که می‌بینند تولید در بازه‌ای کاهش می‌یابد، طبیعتا تقاضای آن نیز پایین می‌آید و قیمت کاهش می‌یابد.
دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران با بیان اینکه در تمام دنیا اولویت به تولید داده می‌شود و در کشور ما برعکس است، افزوده که «پتروشیمی‌ها قدمی برای سرمایه‌گذاری در میادین گازی و تشکیل یک جوینت ونچر (شرکت مشارکتی انتفاعی) برداشتند و این کاری بلند مدت است و در کوتاه مدت جواب نمی‌دهد. در سالهای گذشته باید بخش خصوصی برای توسعه میادین مشارکت داده می‌شد و باید از این اقدام وزارت نفت برای مشارکت پتروشیمی‌ها در توسعه میادین تشکر کرد!»
قطع گاز موضوعی است که بیشتر در پاییز و زمستان به دلیل افزایش مصرف بخش خانگی نمود پیدا می‌کند. در شش ماه نخست سال نیز قطع برق به بحرانی برای صنایع کشور تبدیل شده است. در سالهای گذشته قطع برق معمولا از اواخر خردادماه و با ورود به فصل گرم آغاز می‌شد. امسال اما قطع برق صنایع از نیمه فروردین آغاز شده و زیان سنگینی به همراه داشته است. همچنین مقامات دولتی برای جلوگیری از اعتراضات مردمی، تصمیم گرفتند قطع برق در بخش خانگی را کاهش داده و محدود کنند، اما در مقابل بار کمبود برق را بطور کلی بر دوش صنایع کشور تحمیل کردند.
گزارش‌ها از زیان ناشی از قطع برق صنایع در سال گذشته نشان می‌دهد صنایع ایران در تابستان ۱۴۰۰ زیانی معادل ۷ تا ۱۰ میلیارد دلار به دلیل قطع برق متحمل شدند. این زیان با توجه به تغییر سیاست دولت درباره افزایش قطع برق صنایع در بهار و تابستان امسال، در سال ۱۴۰۱ خیلی بیشتر از زیان سال گذشته خواهد شد.
علی رسولیان رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران درباره زیان صنایع از قطع برق در تابستان گذشته گفته که بر اساس آمار اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی، تابستان ۱۴۰۰ بخش صنایع ۷ میلیارد دلار از قطع نامنظم و مکرر برق متضرر شده است.
برخی منابع خبری اما زیان ناشی از قطع برق در صنایع را ۱۰ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. یک منبع مطلع در وزارت صمت که خواست نامش عنوان نشود به روزنامه «ایران» گفته که «در برخی از گزارش‌ها خسارت قطعی برق در تابستان۱۴۰۰ حدود ۷ میلیارد دلار اعلام شده است اما اگر وضعیت صنایع بزرگ به دقت بررسی شود این عدد به بیش از ۱۰ میلیارد دلار می‌رسد؛ متأسفانه برخی از صنایع بزرگ به جهت مباحث سیاسی از اعلام دقیق خسارت خود پرهیز می‌کنند. اما مطمئناً خسارت واردشده به صنایع عدد بزرگ‌تری است.»
محمدحسین صمدی یکی از مدیران واحدهای تولیدی در شهرک صنعتی نیز به روزنامه «ایران» گفته که «خیلی از روزهای تابستان ۱۴۰۰، واحد صنعتی ما تعطیل بود چرا که هر بار که برق قطع می‌شد، ساعات طولانی ما با خاموشی مواجه بودیم؛ از سویی تلاش کردیم که شب‌ها تولید را انجام دهیم که مجدد شاهد قطع برق در شب هم بودیم. در سه ماه تابستان تولید ما بیش از ۴۸ درصد اُفت کرد و این امر برای کارگاه صنعتی که ۶۷ نفر نیروی کار دارد، بسیار مخرب است و به ناچار بیش از ۱۸ نفر اخراج شدند.»
کمبود و قطع برق به دلیل عقب ماندن از «برنامه‌های توسعه»! نتیجه: کاهش فعالیت اقتصادی و تولید
قطع برق صنایع طی سه سال گذشته سبب شده که تولیدات روند کاهشی پیدا کرده و به دلیل کاهش عرضه، قیمتها در بازار افزایش پیدا کند. یکی از کالاهایی که چنین فرایندی را به خود دید، سیمان بود. قیمت هر پاکت سیمان در تابستان ۱۴۰۰، از ۱۰۰ هزار تومان عبور کرد.
صنایع فولاد نیز به عنوان صنایع مادر با قطع برق دچار زیان‌های هنگفتی می‌شوند. احمد رضوی نیک عضو هیئت‌مدیره انجمن نوردکاران ایران در اینباره گفته که «هزینه دستمزد کارگران، بیمه، مالیات، اجاره از مواردی است که هر واحد صنعتی متقبل می‌شود و در زمان قطع برق این هزینه‌ها پابرجا است. جاد چنین وضعیتی برای بخش صنعت مانند سم مهلک است، چرا که با قطعی برق بسیاری از تجهیزات یک واحد صنعتی از کار می‌افتد بنابراین نخستین آسیب چنین رخدادی، قطع تولید است، ضمن آنکه پس از وصل برق این دستگاه‌ها برای راه‌اندازی دوباره نیازمند زمان هستند که باز هم وقفه در چرخه تولید ایجاد می‌شود.»
او زیان ناشی از قطع برق را دارای جنبه‌های پیدا و پنهان مختلفی دانسته و گفته که «با قطع برق به بخشی از تجهیزات شوک الکتریکی وارد می‌شود که این باعث آسیب به دستگاه‌های برقی می‌شود بطوری که کوره‌های حرارتی صنایع بزرگ با قطع برق دچار شوک حرارتی می‌شوند و بازسازی این کوره‌ها میلیاردها تومان هزینه می‌برد.»
در حالی که تأمین انرژی برای بخش صنعتی شاید یکی از نخستین وظایف و اقدامات دولت‌ها به ویژه در کشورهای در حال توسعه باشد اما در ایران وضعیت قطع برق و گاز به گونه‌ای است که به گفته حسن حسینی رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی «مهمترین چالش این روزهای صنایع تأمین حامل‌های انرژی و تأثیر قیمت آن بر روی تولید» است.
به گفته رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت استان خراسان رضوی، «فعالیت‌های تولیدی در حال حاضر ازلحاظ زیرساخت با چالش‌های مختلفی همچون تأمین برق، گاز و زمین مواجه هستند. در حوزه تولید و حمایت از فعالیت‌های تولیدی شعارهای متعددی وجود دارد، اما در عمل حمایت و پشتیبانی لازم جهت توسعه این مهم دیده نمی‌شود.»
اینهمه در حالیست که ایران دومین دارنده بزرگ ذخایر گاز جهان است و بخش عمده‌ای از نیروگاه‌های برق آن با گاز کار می‌کنند، اما عقب‌ماندگی تاریخی در بهره‌برداری از منابع گازی موجب شده ایران نه تنها نتواند در بازار انرژی جهان حرفی برای گفتن داشته باشد بلکه خود به یکی از واردکنندگان برق و گاز تبدیل شود.
ایران سالانه نیازمند افزایش پنج هزار مگاوات تولید برق است تا جوابگوی رشد مصرف داخلی باشد. برای نمونه در سال ۹۸ حدود ۷۱۴ هزار مشترک خانگی جدید و در سال گذشته ۷۵۴ هزار مشترک خانگی جدید به متقاضیان برق در کشور اضافه شده است.
ایران برای سال گذشته افزایش ۴۸۰۰ مگاوات تولید برق را هدف‌گذاری کرده بود، اما در عمل ۳۹ درصد آن تحقق یافت و سال ۹۸ نیز کمتر از نصف اهداف پیش‌بینی شده تأمین شد و در دو ماهه ابتدایی سال جاری نیز کمی بیش از یک درصد از اهداف پیش‌بینی شده برای سال ۱۴۰۰ تحقق پیدا کرده است.
به گزارش وبسایت اقتصاد ۲۴ و بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی وزارت نیرو، واردات برق تا پایان تیر ۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه سال گذشته ۵۱/۴ درصد افزایش داشته و در مقابل صادرات برق در همین دوره کاهش ۶۰ درصدی داشته است.
بر اساس گزارش وزارت نیرو در دو‌ماهه ابتدایی امسال صادرات برق ۷۳ درصد کاهش یافت و ایران در دوره زمانی یاد‌شده تنها ۴۳۴ میلیون کیلووات ساعت صادرات برق داشته که یک سوم دور مشابه پارسال است.
در این دوره زمانی، واردات برق کشور هم با رشدی تقریبا دو‌برابری به ۶۸۸ میلیون کیلووات ساعت رسیده است. ایران از جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان برق وارد می‌کند و به عراق، پاکستان و افغانستان صادرات برق دارد و تا سال ۱۳۹۷، صادرات برق کشور چندین برابر واردات برق بود، اما تأخیر در راه‌اندازی نیروگاه‌های جدید و رشد مصرف داخلی برق باعث شد تراز تجارت برق کشور منفی شود.
حمیدرضا صالحی رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران هم می‌گوید که هیچ استراتژی و نقشه راه دقیق و کارشناسی برای توسعه نیروگاه‌های برق وجود ندارد و در ۱۰ سال گذشته تقریبا هیچ سرمایه‌گذاری برای ایجاد نیروگاه‌های جدید انجام نشده است. او می‌گوید قیمت‌های غیرواقعی برق در ایران موجب شده که نه سرمایه‌گذار داخلی و نه سرمایه‌گذار خارجی رغبتی برای سرمایه‌گذاری در صنعت برق ایران نداشته باشد.
با وجود منابع سرشار گاز طبیعی اما در زمینه تولید و توزیع گاز نیز مشکلاتی مشابه صنعت برق وجود دارد؛ بی‌توجهی به برنامه‌های توسعه‌ای، عدم سرمایه‌گذاری جدید و فرسوده شدن زیرساخت‌ها تأمین گاز مورد نیاز کشور را با چالش روبرو کرده است.
