معاون سازمان پژوهش فنی و حرفه‌ای با اشاره به اینکه ۳ میلیون جوان ایرانی نه در حال تحصیل، نه اشتغال و نه مهارت‌آموزی هستند گفت: «از هر ۵ جوان ۱۵ تا ۲۴ ساله یک نفر در این وضعیت قرار دارد.»
علی حسین شهریور با بیان این مطلب به خبرگزاری «تسنیم» گفت:«حدود ۳ میلیون جوان ایرانی این وضعیت را دارند که اصطلاحا NEET [Not in Education, Employment or Training] خوانده می‌شوند. اگر سیاست‌گذاران همین امروز به فکر مهارت‌آموزی و اشتغال آنها نباشند در آینده کشور هزینه گزافی خواهد داد.»
وی با تایید اینکه آمار بیکاران فارغ‌التحصیل روز به روز در حال افزایش است، بیان کرد: «در جهان ۱۶۰ میلیون کودک بجای مدرسه در حال کار هستند. در ایران نیز از هر ۵ جوان بیش از یک نفر، از تحصیل، آموزش شغلی و فرصت کسب مهارت برای آینده خود محروم هستند. در ایران حدود یک میلیون نفر از تحصیل بازمانده‌اند. هر کودکی سزاوار یک کلاس درست است، نه یک محل کار.»
این شاخص روایتگر وضعیت جوانان در سن ۱۵ تا ۲۴سال است که نه در حال تحصیل‌اند (ترک تحصیل کرده‌اند)، نه مشغول مهارت‌آموزی و نه در جایی مشغول کار هستند. بر اساس مطالعات مختلف در کشورهای جهان، این جوانان علاوه بر اینکه فرصت‌های آینده خود را از دست می‌دهند، به عنوان سربار خانوار (به لحاظ اقتصادی و معیشت) نیز محسوب می‌شوند. آنها بیش از دیگر گروه‌های سنی در معرض بزهکاری، اعتیاد به مواد مخدر و ارتکاب اعمال مجرمانه هستند و بر همین اساس سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان در سطح دنیا بیشترین توجه را برای فراهم کردن امکان اشتغال و مهارت‌آموزی برای این دسته از جمعیت معطوف می‌دارند.
بررسی داده‌های آماری بانک جهانی و سازمان بین‌المللی کار (ILO) نشان می‌دهد اگر مبنای نرخ NEET را در ایران آمارهای وزارت کار قرار دهیم، ایران به رتبه اول جهان در این شاخص می‌رسد. نرخ ۷۷ درصدیNEET در ایران در حالیست که بالاترین رقم آن در جهان مربوط به کشور آفریقایی نیجر با نرخ ۶/۶۸ درصد است. پس از این کشور، ترینیداد و توباگو با نرخ ۵۲ درصدی و کشور کیریباتی با نرخ حدود ۴۷ درصدی قرار دارد. به عبارتی نرخ ۷۷ درصدی NEET، ایران را در رتبه اول جهان و حتی بالاتر از کشورهای عمدتا آفریقایی قرار می‌دهد.
گویان، سومالی، موریس، بورکینافاسو، جمهوری دومینیکن، بوتسوانا، چاد، لیبریا، مولداوی، موریتانی، اردن، لسوتو، بنین، نپال، پاکستان، کوزوو، نامیبیا، فلسطین، مالی، آفریقای جنوبی، تونس، مصر، جامائیکا و گامبیا کشورهایی هستند که در رتبه‌های ۳ تا ۲۸ قرار دارند. البته اگر نرخ ۲۹ درصدی مرکز آمار ایران و بانک جهانی را مد نظر قرار دهیم، ایران به رتبه ۲۸ جهان می‌رسد. با اینهمه این رتبه نیز گرچه بهتر از رتبه یک است، اما چنانکه توضیح داده شده، در رتبه‌های قبل از ایران عمدتا کشورهای آفریقایی قرار دارند.
نرخ ۷۷ درصدی و حتی پذیرش رتبه ۲۹ درصدیNEETها (گزارش وزارت رفاه و مرکز آمار) نیز در حالیست که در ژاپن این مقدار ۱/۳ درصد، در ایسلند ۹/۴ درصد، در سوئد و هلند ۱/۵ درصد، در سنگاپور درصد، در نروژ ۳/۶ درصد، در جمهوری چک ۵/۶ درصد، در اسلوونی ۶/۶ درصد، در دانمارک ۱/۷ درصد، در بلژیک ۴/۷ درصد، در آلمان ۵/۷ درصد، در پرتغال ۶/۷ درصد و در ایرلند و فنلاند نیز این مقدار ۷/۷ درصد است.
نرخ بیکاری بیش از ۲۴ درصد
با اینکه بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی نشان می‌دهد که این عدد نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل ۵/۰ درصد کاهش داشته، اما از نظر حمید حاج‌اسماعیلی کارشناس بازار کار و کارگری، این عدد بالایی است.
او در گفتگو با روزنامه «جهان‌صنعت» «نرخ بیکاری جوانان را بالای ۲۴ درصد دانست و افزود: «۴۵ درصد از بیکاران را فارغ‌التحصیلان تشکیل می‌دهند.»
وی با رد اظهارات برخی کارفرمایان که می‌گویند دنبال نیروی کارند، اما نیرو پیدا نمی‌کنند اضافه کرد: «بیکاری در جمعیت فعال جویای کار بالاست.»
این کارشناس با اشاره به اینکه انگیزه ورود به بازار کار کاهش پیدا کرده، ادامه داد: «زمانی که جمعیت فعال ما متناسب با جمعیت افزایش پیدا نمی‌کند، معمولا انگیزه‌ها هم کم می‌شود، بطور کلی نرخ بیکاری در میان زنان فارغ‌التحصیل و جوانان بالاست، باید بررسی شود چرا یک تحریک جدی در این زمینه انجام نمی‌شود.»
بر اساس اعلام حاج‌اسماعیلی، باید نیازهای اشتغال کشور درک و در همان زمینه هم آموزش‌ها ارائه شود. او با اشاره به اینکه گرانی، تحریم و تورم مانع جدی برای توسعه بازار کار به شمار می‌رود می‌افزاید: «در کشور حدود ۴۲۰۰ شغل تعریف شده، در حالی که با توجه به شرایط بازار کار، ما نیاز به ۱۴، ۱۵هزار شغل تعریف‌شده داریم، این موضوع دولتی است، ارگان‌های دولتی باید متناسب با نیازهای کشور، مشاغل جدید ایجاد کنند. با این حال الگوی اشتغال جوانان نسبت به گذشته تغییر کرده است. بسیاری از آنها به دنبال شغل‌های پرستیژدار هستند که تناسبی با میزان تحصیلاتش داشته باشد. از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی همراه با تورم و گرانی، افزایش قابل توجهی پیدا کرده. این در حالی است که ایران جزو پنج شش کشوری است که پایین‌ترین دستمزد‌ها را در دنیا پرداخت می‌کند. در این شرایط افراد حاضر به‌کار کردن نیستند.»
وی همچنین گفت: «سرگردانی ۳ میلیون جوان ایرانی آسیب‌های اجتماعی زیادی از جمله کاهش ازدواج، کاهش فرزندآوری و به موازات آن افزایش مهاجرت، اعتیاد و سرقت را در پی خواهد داشت.»
در سال ۱۴۰۱ وزارت رفاه شاخص NEET یعنی جوانان ۱۵ تا ۲۴سال را که نه آموزش می‌بینند نه کار می‌کنند، ۷۷درصد می‌دانست، ولی مرکز آمار آن را ۲۹ درصد اعلام کرد. این در حالیست که برخی کارشناسان این آمار را ۲۴ درصد اعلام می‌کنند که بعد از هشدار رسانه‌ها نسبت به این موضوع، نهادهای مسئول توضیحاتی ارائه کردند که خیلی شفاف و روشن نبود. در هر صورت این جمعیت همین حالا یک مخاطره بزرگ برای کشور و خانوارها محسوب می‌شود.
سهم اشتغال ناقص در پاییز امسال
از سوی دیگر به گزارش وبسایت تجارت‌نیوز، بررسی سهم اشتغال ناقص نشان می‌دهد که ۸/۱ درصد جمعیت شاغل ۱۵ ساله و بیشتر دارای اشتغال ناقص بوده‌اند. این شاخص در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است. سهم اشتغال ناقص در پاییز ۱۴۰۲ نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱/۴ درصد کاهش پیدا کرد.
بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در پاییز ١۴٠٢، بخش خدمات با ۵٢/١ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با ٣۴/٢ درصد و کشاورزی با ١٣/۶ درصد قرار دارند. این گزارش می‌افزاید نرخ بیکاری جوانان ١۵ تا ٢۴ ساله حاکی از آن است که ٢٠/۶ درصد از فعالان این گروه سنی در پاییز ١۴٠٢ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ١۴٠١) ١/۴ درصد افزایش یافته است.
مرکز آمار ایران نیز اعلام کرده است که در پاییز امسال حدود ۲ میلیون و ۷ هزار نفر دارای اشتغال ناقص بوده‌اند که نسبت به پاییز پارسال حدود ۲۶۶ هزار و ۸۳۹ نفر کاهش یافته است.
از جمعیت ۲۴/۷ میلیون نفری شاغل در کشور ۸/۱ درصد دارای اشتغال ناقص هستند یعنی به دلایل اقتصادی از جمله فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و غیره کمتر از ۴۴ ساعت در هفته کار کرده‌اند.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در پاییز ۱۴۰۲ سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران ۴۲/۸ درصد بوده است. این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است.
جزییات گزارش مرکز آمار ایران نشان از آن دارد که ۷/۶ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، در فصل پاییز بیکار بوده‌اند.
همچنین در پاییز ۱۴۰۲، به میزان ۴۱/۵ درصد جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر، از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند.
در پاییز ۱۴۰۲ سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان ۲۷/۵ درصد بوده است. این سهم هم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است.
جمعیت بزرگ فارغ‌التحصیلان بیکار و شاغلان فقیر! ادعای دولت: وعده سالانه یک میلیون شغل تحقق یافته!
از سوی دیگر اما یافتن شغل نیز به معنای تأمین نیازهای ضروری زندگی نیست و درآمدهای ناچیز همچنان بخش زیادی از شاغلان را هم زیر خط فقر نگه داشته است. آمارها نشان می‌دهد ۸۹ درصد از فقرا در کشور شاغل هستند.
روزنامه «هم‌میهن» نیز در گزارشی به این موضوع پرداخته و نوشته که آمار بالای شاغلان در جمعیت فقیر ایران نشان می‌دهد «تمرکز صرف دولت بر کمیت اشتغال بدون توجه به کیفیت آن زمینه‌های رشد فقر را بیش از گذشته فراهم کرده است. دولت عموماً به رابطه بین فقر و مشاغل غیررسمی توجه نمی‌کند در حالی که رشد مشاغل غیررسمی و سیاست‌های دستمزدی دولت از عوامل ازدیاد فقر است.»
زهرا کاویانی اقتصاددان و پژوهشگر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز از افزایش «نرخ فقیر‌هایی است که نمی‌توانند خود را از جمعیت فقرا جدا کنند» خبر داده و گفته این رقم در سال ۱۳۹۸ به میزان ۶۷/۲ درصد رسیده که بیشترین مقدار طی یک دهه اخیر بوده است. این رقم در سال ۱۴۰۰ نیز به رقم ۶۵/۳ درصد رسیده است که نشان می‌دهد حدود دو سوم فقرا توانایی خروج از جامعه فقیر ندارند و حتی کمک‌های رفاهی یا افزایش اشتغال باعث بهبود این آمار نشده است؛ بنابراین سیاست‌گذار باید نوع سیاست‌های خود را برای خروج دو‌سوم فقرا تغییر دهد.»
