رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران با تأکید بر سقوط صادرات فرش ایران به کمتر از ۵۰ میلیون دلار در سال خبر داده است. او سیاست‌های غلط از جمله اجرای پیمان‌سپاری ارزی برای صادرات فرش را از دلایل اصلی کاهش صادرات فرش ایرانی ارزیابی کرده است.
مرتضی حاجی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران گفته که «میزان صادرات فرش ایرانی از ۴۲۶ میلیون دلار در سال ۹۶ با سقوط آزاد طی ۳ سال به کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار رسید و در سال گذشته به ۵۲ میلیون دلار و امسال به کمتر از این مقدار رسیده است.»
رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران اجرای پیمان‌سپاری ارزی از سال ۹۷ را علت اصلی کاهش صادرات فرش ارزیابی کرده و گفته «ظرفیت صادرات فرش ایرانی همچنان وجود دارد و آمارهای تجارت جهانی فرش حاکی از آن است که بعد از تحریم‌ها در سال ۹۷ و به واسطه وضع سیاست های غلط مثل پیمان‌سپاری ارزی، بخشی از تجارت جهانی فرش کاهش پیدا کرده است و بدون تغییر باقی مانده است و کشور دیگری جایگزین ایران نشده است و ایران همچنان ظرفیت خود را دارد.»
او یکی دیگر از مشکلاتی که در کاهش صادرات نقش داشته عدم تمدید کارتهای بازرگانی عنوان کرده و گفته که «بازاریان بعد از ۵۰ سال داشتن کارت بازرگانی، ، به دلیل ساختار حقوقی بازار که املاک و حجره‌ها نه با سند که با سرقفلی‌ها جابجا می شوند نمی‌توانستند کارتهای خود را تمدید کنند و از گردانه صادرات خارج می‌شدند.»
مرتضی حاجی آقامیری با انتقاد از عملکرد دولت گفته «زمان برای مسئولین کشور معنا ندارد. یک ماه تا یک سال وقفه در یک فعالیت اقتصادی، آن را از توجیه اقتصادی خارج می‌کند، اما از نظر مسئولین ظاهراً اهمیت ندارد. مشکلات بسیار سریع ایجاد می‌شود و برای برطرف کردن آن باید سال‌ها زمان بگذاریم.»
مرتضی حاجی آقامیری سال گذشته نیز درباره وضعیت صنعت فرشبافی هشدار داده و گفته بود که کاهش تولید و صادرات تبعات زیادی برای این کالای غیرنفتی داشت. نخست آن که بخشی از روستایی‌ها برای کسب درآمد به شهرها مهاجرت کردند. در ثانی گروهی از مرمت‌کاران و رفوکاران کشور را به مقصد کشورهای خارجی ترک کردند.
عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف توضیح داده بود که «پیشران فرش دستباف و اشتغال این بخش به صادرات بستگی دارد. بنابراین چون صادرات این کالا در سال‌های اخیر کاهش قابل توجهی داشت، بنابراین تولید این کالا به شکل معنادار و خطرناکی کم شد. علت کاهش تولید فرش دستباف این است که فرش‌های تولیدی باید فروخته شوند. وقتی فرش دیگر بازار صادراتی به آن معنا ندارد، بنابراین تولید هم متوقف می‌شود.»
روزهای تلخ فرش ایرانی؛ تولید و صادرات به پایین‌ترین رقم رسید
«پیمان‌سپاری ارزی» از جمله اقداماتی بوده که در سال‌های گذشته به عنوان راهکارهایی برای کاهش آثار تحریم‌ها و جبران کسری منابع ارزی کشور در دستور کار دولت قرار گرفت. بر اساس پیمان‌سپاری ارزی صادرکننده کالا از کشور باید در یک مدت زمان معین ارز حاصل از صادرات را در بانک مشخصی که بانک مرکزی معرفی می‌کند، تحویل دهد و مابه‌ازای ریالی آن با نرخ دولتی را تحویل بگیرد.
صادرکنندگان فرش چنین روندی را با سازوکار صادرات و دریافت ارز ناشی از صادرات فرش همخوان نمی‌دانستند و از سال ۹۷ تا کنون به آن معترض بودند.
فعالان بازار فرش می‌گویند از آنجا که فرش برای بازاریابی و فروش به صورت امانی به انبارها منتقل می‌شود، بازگشت ارز آن زمان‌بر است و در عمل امکان صادرات را از تجار فرش می‌گیرد. این مشکل موجب شده تا ارزش صادرات فرش از ۴۰۰ میلیون دلار در سال‌های قبل، امسال به ۵۰ میلیون دلار برسد.
در پی اعتراض پی در پی تجار فرش، دولت از سال گذشته زمان چند ماهه پیمان‌سپاری ارزی را به یک سال افزایش داد اما باز هم صادرکنندگان معتقد بودند این زمان با فروش امانی فرش در خارج سازگار نیست.
همچنین در قانون بودجه امسال آمده بود که از ۱۵ بهمن امسال «اخذ هرگونه تعرفه و عوارض صادراتی و الزام به پیمان‌سپاری ارزی درخصوص صادرات صنایع‌دستی به جز میزان ارزش مواد اولیه مصرف‌شده ممنوع است». اما این روند در لایجه بودجه ۱۴۰۳ حذف شد و به این ترتیب بعد از یک ماه‌ونیم و از آخر اسفندماه بار دیگر پیمان‌سپاری ارزی درباره صادرات فرش انجام خواهد شد.
فعالان صنعت فرش دستباف در ایران مشکلات زیادی دارند که بر خلاف ادعای برخی مقامات، ارتباطی به تحریم ندارد و به سوءمدیریت دولت و عدم حمایت از صنعت فرش ایرانی باز می‌گردد. از جمله این مشکلات می‌توان به این موارد اشاره کرد: دخالت دولت در تعیین دستمزد بافندگان فرش و درخواست تعیین قیمت توسط اتحادیه‌ها و شوراهای تخصصی، نبود برنامه تسهیلاتی برای حوزه فرش که منجر به کاهش تعداد تعاونی‌های فعال در این حوزه شده است، عدم تخصیص بودجه لازم برای بیمه بافندگان تا جایی که تعداد بیمه‌شدگان صنعت فرش از ۶۳۰ هزار نفر به ۲۰۰ هزار نفر در سال جاری رسیده است و انجام تبلیغات هایپرمارکت‌های بزرگ که امکان رقابت را از فروشندگان جزئی فرش گرفته است.
فرش دستباف ایرانی در بازار داخلی هم جای خود را به فرش «ترک» و «افغان» داده است
همچنین معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران مهرماه امسال در گزارشی با عنوان «نگاهی بر وضعیت صنعت فرش دستباف» با استناد به آمار سازمان تجارت جهانی به این نکته اشاره کرده بود که ایران در سال ۲۰۱۱، حدود ۵/۲۵ درصد از عرضه فرش دستباف در بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده بود که بیشترین متوسط سهم سالانه جهانی از بازار فرش در دوره ۲۰۲۲-۲۰۱۱ بوده است.
بر اساس این گزارش در سال ۲۰۲۲ سهم ایران از بازار تجارت جهانی فرش دستباف به ۴/۷ درصد رسیده و در سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۱۱ سهم رقبای ایران از جمله هند، چین، نپال و پاکستان در حال افزایش بوده است.
این گزارش افزوده بوذ که بطور کلی طی سال ۲۰۲۲، کشورهای هند با ۳۱۰ میلیون دلار و سهم حدود ۳/۳۰ درصد از کل صادرات فرش، چین با ۱/۹۳ میلیون دلار و سهم حدود ۱/۹ درصد از کل صادرات فرش و مصر با ۸/۸۹ میلیون دلار با سهم حدود ۸/۸ درصد از کل صادرات سه کشور عمده در صادرات فرش دستباف طی سال‌های مزبور بوده‌اند. پس از این کشورها نپال با سهم حدود ۳/۸ درصد، پاکستان با سهم حدود ۷/۷ درصد و ایران با سهم ۴/۷ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. ۵/۷۱ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان توسط این شش کشور تامین می‌شود.
بر این اساس هند توانسته سهم خود را از ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۳/۳۰ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش دهد. البته صادرات هند تغییر قابل توجهی نداشته و دلیل افزایش سهم هند از بازار صادرات جهانی، کاهش قابل توجه صادرات ایران بوده و به نوعی می‌توان گفت هند جای ایران را در بازارهای جهانی گرفته است. از طرف دیگر بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران طی دهه گذشته نیز روند نزولی این محصول را نشان می‌دهد.
مسعود سپهرزاد رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف معتقد است: «با وجود ۳ میلیون تولیدکننده فرش ایرانی به انضمام خانواده هایشان که همگی بافنده و تولیدکننده هستند و جمعیتی بالغ بر ۱۲ میلیون نفر را در کشور تشکیل می دهند، افرادی که هیچ توقعی از هیچ برای جا و مکان بافندگی در اختیارشان قرار نمی‌گیرد؛ دولت تنها باید رایزن برای صادرات در کشورهایی بیابد که براحتی و بدرستی طالب فرش ایرانی هستند. آنها بهتر از خودمان ارزش فرش ایران را می دانند.»
به گفته مسعود سپهرزاد، سفیران و کاردان‌های ایرانی در کشورهای هم راستا با سیاست‌های ایران، در این رابطه فعالیت کنند. خود می‌دانند که از هویت ایران و ۱۲ میلیون جمعیت دفاع خواهند کرد. بسادگی می توان فرش ایران را جایگزین نفت خام کرد. چه بسا این کار جدید نیست، متاسفانه بازارهای جهانی منتظر هیچ کشور و فردی نمی‌ماند.
فرش دستباف ایرانی که در سال‌های نه چندان دور شهرتی جهانی داشت، با مدیریت جمهوری اسلامی نه تنها بازارهای جهانی را از دست داده بلکه این صنعت رو به نابودی گذاشته است. طراحان فرش ایرانی، رفوکنندگان و بافندگان طی چند سال گذشته به کشورهای دیگر از جمله ترکیه مهاجرت کرده‌اند.
عبدالله بهرامی مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف دی‌ماه ۱۴۰۰ گفته بود بزرگترین طراحان فرش دستباف را در ایران داریم ولی همه آنها در حال رفتن به ترکیه هستند چون حمایت نمی شوند.
احمد کریمی اصفهانی عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران با تأیید این خبر گفته بود که ترکیه در فراخوانی، از طراحان و بافندگان ایرانی دعوت به همکاری کرد که این موضوع باعث مهاجرت برخی طراحان فرش به ترکیه شده است.
