رئیس‌کل بانک مرکزی به تازگی اعلام کرده که با برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری‌های انجام شده، شاخص‌های اقتصادی بهبود پیدا کرده است. این ادعای وی که مشخص هم نکرده کدام شاخص‌ها در کدام بخش‌ها بهبود پیدا کرده، با واکنش‌هایی از سوی کارشناسان اقتصادی روبرو شده است.
محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی دولت سیزدهم را «دولت مردمی» خطاب کرده و مدعی شده «در دولت مردمی، متغیر‌های پولی اثرگذار در تورم هم‌اکنون نزولی شده و آثار آن در شاخص‌های اقتصادی نمایان شده است.»
رئیس کل بانک مرکزی افزوده که «نرخ رشد نقدینگی که در ۲۵ سال گذشته بطور متوسط ۲۸/۲ و در ۶۲ سال اخیر ۲۵/۷ بود، رو به کاهش گذاشته که اقدامی با اثرات مثبت بلندمدت بر اقتصاد و نرخ تورم است.»
به گفته فرزین تورم نقطه به نقطه شاخص بهای مصرف‌کننده با ۱۸/۴ واحد درصد کاهش از ۴۹/۴ درصد در بهمن ماه ۱۴۰۱ به ۳۱ درصد در اردیبهشت ۱۴۰۳ رسیده. تورم سالانه مصرف‌کننده نیز با ۷/۱ واحد درصد کاهش از ۴۴/۱ درصد در بهمن ماه ۱۴۰۱ به ۳۷ درصد در اردیبهشت ۱۴۰ کاهش یافته است.
این در حالیست که بازارهای مهمی چون بازار بورس در دوران ریاست فرزین بر بانک مرکزی کاملا فلج شدند. آمارها نشان می‌دهند از ابتدای سال جاری حدود ۶ هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بازار بورس ایران خارج شده است.
یکی از مهمترین عواملی که به اعتقاد کارشناسان تأثیر بسزایی در وضعیت این روز‌های بورس دارد، سیاست‌های پولی و بانکی انقباضی به خصوص افزایش نرخ بهره بانکی است.
سال ۱۴۰۲ نیز یکی از بدترین سال‌ها برای بورس بود و در این سال بازدهی شاخص کل تنها ۱۰ درصد بود. قابل توجه آنکه شاخص کل بورس در دو ماه ابتدایی سال گذشته ۳۰ درصد بازدهی داشت و ناگهان ریزش کرد و دچار رکود شد.
ریزش ۳۲ هزار واحدی بورس؛ تداوم خروج پول حقیقی از بازار سرمایه ایران
محمدرضا فرزین در مدیریت قیمت دلار هم کارنامه موفقی نداشت و در دوره ریاست فرزین بر بانک مرکزی، قیمت دلار از ۶۰ هزار تومان هم عبور کرد و به ۷۲ هزار تومان هم رسید.
وبسایت «تابناک» در گزارشی درباره بازار ارز در دوران سکانداری محمدرضا فرزین در بانک مرکزی نوشته «شکنندگی بازار ارز به دلیل مجموعه سیاست‌های بانک مرکزی، به اندازه‌ای است که با کوچکترین جرقه، این عامل اثرگذار در بسیاری از فاکتورهای اقتصادی کشور رفتاری عجیب و غریب از خود نشان می‌دهد و سیاستگذاری که بی سابقه‌ترین اختیارات را در بازار ارز دارد؛ یارای کنترل و هدایت آن را نداشته و فقط آسمان و ریسمان می‌بافد؛ در حالیکه اتفاقا سیاست‌های غلط و بیراهه رفتن او است که بازار را به اینجا کشانده است.»
کاهش ارزش پول ملی و کاهش شدید قدرت خرید خانوار نیز از دیگر بخش‌های منفی در کارنامه محمدرضا فرزین است و ادعای رئیس کل بانک مرکزی درباره بهبود وضعیت شاخص‌ها را نیز رد می‌کند.
تشدید کسری‌های تجاری و حساب سرمایه، کاهش خالص حاشیه سود بنگاه‌های تولیدی بازار سرمایه و کاهش شدید ارزش پول ملی از مهمترین نتایج منفیِ عملکرد بانک مرکزی در سه سال گذشته بوده که محمدرضا فرزین برای آنها توضیحی ندارد.
در واکنش به ادعاهای رئیس کل بانک مرکزی، وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه به روزنامه «اعتماد» گفته «ریشه تورم در اقتصاد ایران از ناترازی‌های اقتصاد کلان و گسست بخش پولی از بخش واقعی نشات می‌گیرد و کسری‌های بودجه‌ای ایجاد شده به واسطه ناترازی‌های اقتصاد کلان و بی‌انضباطی‌های مالی دولت‌ها به وجود آمده و کسری‌های بودجه‌ای تشدید هم شده است و از این محل به بخش پولی فشار وارد می‌سازد و با تشدید رشد کل‌های پولی به تورم می‌انجامد.»
وحید شقاقی شهری معتقد است دولت و به ویژه بانک مرکزی دچار «خطای تشخیصی در کنترل تورم» بوده و در چنین شرایطی «مشخص بود که نتیجه پایدار حاصل نخواهد شد و مثل روز روشن بود که صرفا با اتکا به سیاست‌های پولی نمی‌توان تورم را در میان‌مدت و بلندمدت مهار کرد.»
این استاد دانشگاه توضیح داده که «مشخص بود که با ابزار سیاست‌های پولی نمی‌توان به صورت پایدار و ماندگار نرخ تورم را کنترل کرد و تنها در کوتاه‌مدت شاید توفیقی حاصل شود؛ لذا خطای بانک مرکزی و عدم تصمیم‌گیری درخصوص کنترل ناترازی‌های اقتصاد کلان و کسری‌های بودجه موجب شد در ماه‌های پایانی سال گذشته نرخ دلار از ۵۰ هزار تومان به حوالی ۶۰ هزار تومان برسد.»
او همچنین به «از کار افتادن بازار سرمایه» اشاره کرده و گفته خالص حاشیه سود بنگاه‌های تولیدی بازار سرمایه از ۳۴ درصد ۱۴۰۱ به زیر ۱۴ درصد ۱۴۰۲ افت کرده است و بخش خصوصی و تولیدی نیز به دلیل سیاست‌های شدید انقباضی پولی و عدم دسترسی به منابع بانکی در شرایط بسیار بدی قرار دارند و رکود سهمگینی بر اقتصاد حاکم شده است.
این اقتصاددان تأکید دارد اقتصاد ایران در حالت قفل‌شدگی قرار دارد و توضیح می‌دهد که به دلیل اختلاف ۵۰ درصدی نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد، بانک‌ها تسهیلات را به شرکت‌های زیرمجموعه خود هدایت می‌کنند و این شرکت‌ها نیز برای برخورداری از رانت ارزی در صف واردات قرار دارند و طرح توسعه‌ای از کانال تسهیلات نظام بانکی اتفاق نمی‌افتد. اقتصاد ایران در شرایط قفل‌شدگی قرار دارد و رکود سهمگینی هم حاکم شده است و اثرات کاهش تورمی هم امکان ماندگاری در میان‌مدت و بلندمدت نخواهد داشت، چرا که ریشه تورم یعنی ناترازی‌های اقتصاد کلان و عدم کارایی بخش واقعی اقتصاد ایران سرجای خود قرار دارند و دولت نسبت به تصمیمات سخت برای مهار ناترازی‌های اقتصاد کلان تعلل داشته است.
عبدالناصر همتی رئیس کل پیشین بانک مرکزی در دولت حسن روحانی نیز که کارنامه‌ای منفی در این بانک بجا گذاشته ماه گذشته ادعایی درباره رقم چاپ پول در دولت رئیسی مطرح کرد و گفت: «طی دو سال و نیم گذشته دولت ۶۰۰ هزار میلیارد تومان پول چاپ کرده است، یعنی پایه پولی در ۳۰ ماه ۱۱۵ درصد افزایش داشته است؛ در حالی که از زمان هوخشتره تا شهریور ۱۴۰۰ جمع این رقم ۵۱۹ هزار میلیارد تومان بوده است.»
دسترسی عمومی به آمار مورد ادعای عبدالناصر همتی ادعا کردن وجود ندارد اما رقم پایه پولی در شهریور ۱۴۰۰ برابر ۵۱۸۹/۲ هزار میلیارد ریال اعلام شده است،. همچنین در سه ماهه دوم سال ۱۴۰۲ ودر پایان شهریور، رقم پایه پولی به ۹۸۱۱/۳ هزار میلیارد ریال رسیده است که به معنای افزایش ۸۹ درصدی در طول دو سال است.
این ارقام نشان می‌دهد حتی اگر آمار ارائه شده از سوی عبدالناصر همتی درست نبوده و بزرگ‌نمایی شده باشد، اما رقم چاپ پول در دولت ابراهیم رئیسی رقمی قابل توجه و نه چندان فاصله‌دار با رقم مورد ادعای همتی بوده است. به ویژه آنکه چاپ پول اثر مستقیمی بر افزایش تورم دارد.
هادی حق‌شناس اقتصاددان نیز در گفتگو با روزنامه اینترنتی «فراز» تأکید کرده که چاپ پول در دولت رئیسی از جمله عوامل موثر بر رسیدن حجم نقدینگی به رقم بی‌سابقه ۸ میلیون میلیارد تومان است.
هادی حق‌شناس توضیح داده که «آثار این افزایش نقدینگی تورم ماندگار بالای ۴۰ درصد در اقتصاد ایران است. میانگین تورم در ۵ سال گذشته دو برابر میانگین قبل از سال ۹۷ است. به عبارت دیگر تا قبل از سال ۹۷ میانگین تورم زیر ۲۰ درصد بود. برآورد تحریم‌های جدید، شروع کار این دولت و چاپ پول پر قدرت، چند برابر شدن تورم کشور است.»
او گفته در این شرایط، فقر در اقتصاد ایران عمق پیدا کرده، تعداد مستاجران افزایش و آسیب‌های اجتماعی گسترش یافته‌است. از سوی دیگر فاصله دهک‌های درآمدی رشد و میزان یارانه‌بگیران افزایش یافته‌است.
این اقتصاددان افزوده که «تورم آثار غیرمستقیمی مانند ازدواج‌های دیرهنگام، عمیق شدن مسائل اخلاقی و افزایش هزینه‌های درمان و آموزش را به همراه دارد. الان ۹۰۰ هزار نفر دانش آموز ترک تحصیل‌کرده و یا بازمانده از تحصیل در کشور ما وجود دارد. آثار ویرانگر چاپ پول خود را در قالب تورم و افزایش آسیب‌های اجتماعی خود را نشان می‌دهد.»
هادی حق‌شناس با اشاره به اصرار دولت به فرزندآوری گفته «با وجود اینکه دولت در سال گذشته مشوق‌های فرزندآوری زیادی در نظر گرفت، تعداد فرزندان متولد شده کمتر از سال قبل بود. وقتی مسئله از ریشه حل نشود مشوق‌ها نیز هیچ گونه اثر مثبتی ندارد. وقتی ما هزینه پیشگیری را نمی‌پردازیم باید چند برابر آن هزینه درمان را بپردازیم. نماد پول چاپ شده افزایش تورم است، اما این موضوع آثار زیادی را در اقتصاد ایران ماندگار کرده است.»
