احمد رأفت – کشته شدن اسماعیل هنیه پرده از اختلافات داخلی حماس برداشت. مذاکرات جهت یافتن جانشینی برای اسماعیل هنیه به عنوان رئیس آینده دفتر سیاسی حماس از روز بعد از قتل او در قلب تهران آغاز شد.
این مذاکرا که در رهبری حماس پیش می‌روند، اختلاف نظرها در رابطه با دو مسئله را که به نوعی با یکدیگر در ارتباط هستند تشدید کرده است: دورنمای روابط با جمهوری اسلامی و آینده مذاکرات با اسرائیل به ویژه در ارتباط با دستیابی به توافقی برای اعلام آتش‌بس در غزه و آزادی شهروندان اسرائیلی که ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در حمله تروریستی حماس به گروگان گرفته شدند.
حماس که نام کامل آن «حرکت مقاومت اسلامی» است در حقیقت شاخه فلسطینی جنبش اخوانالمسلمین به شمار می‌رود که در کشورهای عربی و اسلامی حضوری چشمگیر دارد. برخی دولت‌های کشورهای اسلامی چون قطر و ترکیه نزدیک به جنبش اخوانالمسلمین به حساب می‌آیند. اِخوان‌المسلمین یک جنبش فراملی اسلامگرای اهل سنت است که در بسیاری از کشورهای عربی طرفدار دارد. این گروه را می‌توان بزرگترین گروه سیاسی سنی در جهان به شمار آورد که در سال ۱۹۲۸ میلادی در شهر اسماعیلیه مصر توسط حسن البنا بنیانگذاری شد و سپس فعالیت خود را به دیگر کشورهای عربی و اسلامی گسترش داد. پس از «بهار عربی» اخوانالمسلمین توانست در مصر نیز دولت را برای مدتی در دست گیرد ولی با کودتای نظامی از قدرت برکنار شد.
در این روزها مذاکرات برای یافتن جانشینی برای اسماعیل هنیه در دو سطح انجام می پذیرد. اولی به صورت آنلاین با حضور نمایندگان هر سه بخش حماس که باریکه غزه، کرانه باختری رود اردن و فلسطینی‌های مهاجر را نمایندگی می‌کند؛ و دومی به صورت حضوری در لندن با شرکت نمایندگان اخوانالمسلمین از کشورهای مختلف عربی و اسلامی. در این جلسه دوم، رهبری اخوانالمسلمین به عنوان سازمان مادر حماس، از جانشینی خالد مشعل، که با نام «ابو الولید» نیز شهرت دارد، پشتیبانی می‌کند. خالد مشعل قبل از اسماعیل هنیه، تا سال ۲۰۱۷ میلادی ریاست دفتر سیاسی حماس را عهده‌دار بود. در محافل فلسطینی گفته می‌شود که در سال ۲۰۱۷ با «کودتای سفیدی» که توسط جمهوری اسلامی سازماندهی شده بود، خالد مشعل مجبور به استعفا شد و معاون او اسماعیل هنیه، که کاندیدای نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود، به این سمت منصوب شد.
جمهوری اسلامی با وعده کمکهای مالی و به ویژه تسلیحاتی توانست حمایت بازوی نظامی حماس را به دست آورد و فردی نزدیک به خود را در رهبری این سازمان قرار دهد. در نشست لندن اخوانالمسلمین جمهوری اسلامی را غیرمستقیم به مشارکت در در قتل اسماعیل هنیه متهم کرد و عدم حفاظت کافی از او را نوعی همکاری غیرمستقیم با اسرائیل خواند. در نشست لندن همچنین بر لزوم فاصله گرفتن حماس از جمهوری اسلامی و بازگشت این سازمان به جهان عرب تاکید می‌شود.
البته این تصمیم اخوانالمسلمین مورد پذیرش برخی فرماندهان نظامی و بخش‌هائی از رهبری سیاسی سازمان حماس نیست. مخالفان بازگشت خالد مشعل به ریاست دفتر سیاسی حماس از کاندیداهائی پشتیبانی می‌کنند که دارای روبط نزدیکی با جمهوری اسلامی و سوریه باشند.
در این روزها دو نام دیگر از سوی شاخه نظامی برای جانشینی اسماعیل هنیه مطرح هستند: خلیل الحیه و زاهر جباری. هر دو دارای روابط بسیار نزدیک به جمهوری اسلامی که از حمایت یحیی ابراهیم سنوار فرمانده ارشد نظامی حماس که در غزه مخفی است و تا کنون اسرائیلی‌ها با وجود تلاش‌های بسیار نتوانسته‌اند او را کشته و یا دستگیر کنند نیز برخوردار هستند.
جناح نظامی حماس امروز جمهوری اسلامی را تنها حامی خود در جنگ علیه اسرائیل می‌بیند. در شرایط کنونی و جنگی که ده ماه پیش با حمله تروریستی ۷ اکتبر به خاک اسرائیل آغاز شده، هیچ کشور عربی حاضر به حمایت تسلیحاتی از حماس نیست. خلیل الحیه نایب رئیس دفتر سیاسی حماس و مسئول روابط با کشورهای عربی و اسلامی، که با اسماعیل هنیه برای حضور در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان به تهران سفر کرده بود و همراه جسد او به قطر بازگشت و در دوحه نماز میت را در مراسم خاکسپاری رهبر حماس خواند، کاندیدای اصلی جمهوری اسلامی برای ریاست دفتر سیاسی حماس است. با انتخاب خلیل الحیه روابط نزدیک حماس با جمهوری اسلامی ادامه پیدا خواهد کرد و تغییری در سیاست‌های این گروه تروریستی به ویژه در جنگ کنونی و مذاکرات برای پایان دادن به آن مشاهده نخواهد شد.
کاندیدای دیگر جانشینی اسماعیل هنیه که از حمایت شاخه نظامی و جمهوری اسلامی برخوردار است زاهر جباری مسئول پرونده اسرای حماس است که در بیروت زندگی می‌کند. زاهر جباری دارای روابط بسیار نزدیک با حزب‌الله لبنان است. انتخاب احتمالی او نیز گامی از سوی رهبری حماس برای همکاری نزدیک‌تر با «محور مقاومت» خواهد بود.
اختلاف میان مقامات حماس برای تعیین جانشین اسماعیل هنیه:
کی بشود؟ یا کی نشود؟!بعد از کشته شدن اسماعیل هنیه در تهران، اختلاف و مجادله بر سر تعیین جانشین او برای رهبری حماس آغاز شده است.
یکی از اولین نام‌هایی که برای این مسئولیت مطرح شد، خالد مشعل است اما حماس در بیانیه‌ای که… pic.twitter.com/ZS4deKBrRl— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) August 4, 2024
انتخاب خالد مشعل برای جانشینی اسماعیل هنیه البته چرخشی در سیاست‌های حماس را رقم خواهد زد. با بازگشت ابو الولید به ریاست دفتر سیاسی حماس، این گروه تروریستی تلاش خواهد کرد نه تنها از جمهوری اسلامی ایران فاصله بگیرد، بلکه به کشورهای عربی حوزه جنوبی خلیج فارس نزدیک شود. خالد مشعل در زمان آغاز جنگ در سوریه بلافاصله از رژیم بشار اسد فاصله گرفت و با ترک دمشق حمایت خود را از مخالفان اسلامگرای «قصاب دمشق» اعلام کرد. خالد مشعل که در ۱۵ سالگی و قبل از شکل گرفتن حماس به اخوانالمسلمین ملحق شده بود، از اولین جوانانی است که به شیخ یاسین بنیانگذار حماس پیوستند. او در دهه هفتاد میلادی که در پایتخت اردن مستقر بود، وظیفه جمع‌آوری کمکهای مالی این سازمان را بر عهده داشت. در همین رابطه در سال ۱۹۹۷ ده مامور امنیتی اسرائیلی که با پاسپورت‌های کانادائی به امان سفر کرده بودند او را در در نزدیکی دفترش با تزریق ماده‌ای مسموم کردند. ملک حسین، پادشاه وقت اردن، با دستگیری دو مامور موساد در امان، دولت اسرائیل را مجبور ساخت که پادزهر ماده سمی را که به خالد مشعل تزریق شده بود در اختیار این کشور قرار دهد. البته دو سال بعد، پادشاهی اردن دفاتر حماس را در این کشور تعطیل کرد و خالد مشعل نیز از امان به دمشق رفت.
در این میان، واکنش فلسطینی‌های باریکه غزه به ترور اسماعیل هنیه متفاوت بوده است. بخشی از اهالی این باریکه با مرگ رئیس دفتر سیاسی حماس به این نتیجه رسیده‌اند که باید به جنگ علیه اسرائیل بیش از پیش ادامه داد و مخالف هرگونه مذاکره‌ای با آنچه آنها «رژیم صیهونیستی» می‌خوانند هستند. بخش دیگری بیش از ماه‌های گذشته نگران سرنوشت خودند و حماس را بیش از گذشته مسئول این جنگ ویرانگر می‌دانند. ابو لیلا سعود روزنامه‌نگار فلسطینی که اخیرا غزه را ترک کرده است به کیهان می‌گوید «مخالفان حماس واهمه دارند که با ترور اسماعیل هنیه و با واکنش به اصطلاح محور مقاومت و حملات آنها به خاک اسرائیل، فشار بر مردم غزه افزایش پیدا کند و وضعیت بدتر شود.»
این روزنامه‌نگار در ادامه می‌افزاید، «حتی آنها که در غزه و در کرانه باختری رود اردن خواهان نابودی حماس هستند، امروز امیدوارند که جانشین اسماعیل هنیه فردی باشد که از جمهوری اسلامی فاصله بگیرد، زیرا آنها در کنار فرماندهانی چون یحیی ابراهیم سنوار، جمهوری اسلامی را نیز مسئول وضعیت کنونی دانسته و معتقدند که حمله ۷ اکتبر به خاک اسرائیل به خواست و تحت فشار جمهوری اسلامی انجام گرفته است.»
ابولیلا سعود در خاتمه می‌افزاید «فلسطینی‌ها و به ویژه اهالی باریکه غزه معتقدند هر گامی که در جهت فاصله گرفتن از رژیم حاکم بر تهران و نزدیکی به کشورهای عربی صورت گیرد، می‌تواند گامی در جهت پایان دادن به جنگ کنونی باشد.»
