کامیار بهرنگ- ۲۱ مارس در تقویم سازمان ملل متحد پر است از نشانه‌هایی که جهان را به یکدیگر پیوند می‌زنند. با اینکه «روز جهانی نوروز» به نشانه احترام برای نزدیک ۳۰۰ میلیون شهروند جهان که آنرا جشن می‌گیرند، هنوز به یک اقدام عمومی تبدیل نشده است، اما نشانه‌هایی از باور به طبیعی‌ترین تحویل سال روی زمین دیده می‌شود.
بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد در پیامی که به مناسبت نوروز امسال منتشر کرده، با اشاره به آغاز اولین سال از اجرایی شدن برنامه «توسعه پایدار ۲۰۳۰» خطاب به تمام کسانی‌که نوروز را جشن می‌گیرند از «امید و تجدید حیات» سخن به میان آورده است. او همچنین تاکید کرد که «تبعیض و سایر موارد نقض حقوق بشر همواره هزینه زیادی دارند در حالی که باید منشا ایجاد مشکلات را از بین برد […] نوروز مناسبتی است برای تقویت تصمیم ما جهت اینکه هیچ کس در سفر ما به سوی آینده‌ای بهتر عقب نماند».
۲۱ مارس به عنوان «روز جهانی شعر» نیز از سال ۱۹۹۹ وارد تقویم سازمان علمی- فرهنگی سازمان ملل متحد شد تا تاکید شود که «چشمان شاعر به گونه‌ای شیدایی از بهشت به زمین و از زمین به بهشت می‌نگرد». ایرینا بوکووا، مدیرکل یونسکو در پیامی که به همین مناسبت منتشر کرده است از شعر به عنوان «والاترین شکل بیان فرهنگی و زبانی» که به ما کمک می کند تا «هویت فردی خودمان را خلق کنیم» نام برده است.
این دو مناسبت شاید بهترین مقدمه برای پرداختن به موضوع سوم باشد؛ «روز جهانی مبارزه با تبعیض نژادی».
۲۱ مارس ۱۹۶۰ اجتماع آرام و اعتراضی سیاه پوستان آفریقای جنوبی علیه تصویب قانون آپارتاید (جدایی نژادی) در این کشور به خشونت کشیده شد. پلیس به روی تظاهرات کنندگان آتش گشود و دست کم ۶۹ را کشت و بسیاری را دستگیر کرد. این اقدام فصل جدیدی در مبارزه شهروندان سیاه پوست و برابری خواه آفریقای جنوبی به وجود آورد که با افزایش خشونت‌ها همراه بود. بسیاری از اعضای «کنگره ملی آفریقا» بر این باور بودند که سال‌ها مبارزه مدنی نتوانسته است راهی برای دستیابی به حقوق انسانی آنها باز کند و به همین جهت آنها به خشونت روی آورده‌اند. نلسون ماندلا یک سال پس از کشتار ۲۱ مارس گفته بود: «در طول زندگیم خود را وقف مردم آفریقا کرده‌ام. با استیلای سفیدپوستان مبارزه کرده‌ام، و با استیلای سیاهان نیز مبارزه کرده‌ام. به دنبال آرمان جامعه‌ای آزاد و دموکراتیک که همه بتوانند در آن در توازن و با فرصت‌هایی برابر زندگی کنند بوده‌ام. این آرمان من است که امیدوارم با آن زندگی کرده و بدان دست یابم. اما اگر نیاز باشد آماده‌ام برای این آرمان بمیرم».
پس از اینکه ماندلا و یارانش به اتهام «عملیات خرابکارانه» به حبس ابد محکوم شدند، مبارزات مردم پایان نیافت و نزدیک به ۳۰ سال پس از آن کشتار، سرانجام پیروز شد. ماندلا از زندان آزاد گشت و در سخنرانی خود به کشتار ۲۱ مارس اشاره کرد و گفت: «توسل ما به مبارزه مسلحانه در سال ۱۹۶۰ با تشکیل شاخه نظامی کنگره ملی آفریقا صرفا اقدامی دفاعی در برابر خشونت آپارتاید بود. عواملی که ایجاب کننده مبارزه مسلحانه بود امروز همچنان باقی است. ما چاره‌ای جز ادامه نداریم. امیدواریم به زودی شرایطی برای حل این مسائل از طریق مذاکره فراهم شود، تا دیگر نیازی به مبارزه مسلحانه نباشد».
ماندلا با گذار از دوره خشونت و طرح مساله «آشتی ملی» پس از به قدرت رسیدن، زمینه‌های لازم برای گذار بدون خشونت از تبعیض نژادی به یک جامعه حقوقی برابر را فراهم آورد.
مبارزه پایان ناپذیر
بان کی مون در پیام امسال خود به مناسبت «روز جهانی مبارزه با تعبیض نژادی» بر «مبارزه هر روزه و سراسری» با این پدیده تاکید کرده است. علاوه بر «پیمان‌نامه بین‌المللی رفع هر نوع تبعیض نژادی» نزدیک به ۱۵ سال پیش «اعلامیه دوربان» نیز تلاش کرده است تا راهکارهای عملی برای مبارزه‌ای سراسری بر رفع هرگونه نابرابری نژادی را معرفی کند. به باور کارشناسان تا امروز اقدامات اندکی پس از کنفرانس دوربان صورت گرفته است. گفته‌های این کارشناسان نشان می‌دهد که مبارزه با تبعیض نژادی بر خلاف گفته‌های مقامات سیاسی پایان نیافته است و همچنان زمینه‌های روی آمدن و یا تشدید آن وجود دارد.
بنا به آنچه خود سازمان ملل متحد نیز اشاره دارد «تبعیض نژادی و قومی هر روزه رخ می‌دهد و مانع پیشرفت میلیون‌ها نفر در سراسر جهان می‌شود». با اینکه بسیاری از مظاهر نابرابری قومی و نژادی از جهان پاک شده است اما همچنان انکار اصول برابری انسان بر پایه نفرت‌های قومی و پاکسازی‌های نژادی در جهان وجود دارد و به همین دلیل است که سازمان ملل متحد تاکید دارد «مبارزه علیه نژادپرستی همچنان به عنوان اولویتی مهم برای جامعه جهانی» شناخته می‌شود. اما باید توجه داشت که هر چقدر هم اصول اساسی این مبارزه در تمام متن‌ها، کنوانسیون‌ها و معاهده‌های جهانی ذکر شود اما این مهم می‌بایست در قانون‌های ملی نیز لحاظ شود و کشورها برای اجرای این قوانین به صورت عملی اقداماتی انجام دهند.
تبعیض هنوز نمرده است
جان پیگلر (John Pilger) روزنامه‌نگار و مستندساز مشهور استرالیایی سال‌ها پیش مستندی با عنوان «آپارتاید نمرده است» (Apartheid Did Not Die) را ساخت تا نشان دهد با اینکه به صورت رسمی و قانونی آپارتاید در آفریقای جنوبی پایان یافته است اما سفیدپوستان با در دست داشتن منابع مالی توانستند شکلی دیگر از تبعیض را اجرا کنند.
با این نگاه، اقتصاد نقشی مهم در مبارزه و یا اعمال تبعیض نژادی ایفا می‌کند. براساس گفته‌های سازمان عفو بین‌الملل بحران‌های اقتصادی در جهان و اعمال سیاست‌ها ریاضت اقتصادی می‌تواند تاثیری منفی بر اجرای حقوق بشر و برابری نژادی (قومی) بگذارد.
باید در نظر داشت تبعیض تنها در برخوردهای نژادی و قومی تعریف نشده و در سطح ملی نیز شکل‌های گوناگونی از تبعیض اعمال می‌شود. بر اساس ماده ۵ «پیمان‌نامه بین‌المللی رفع هر نوع تبعیض نژادی»، آزادی بیان و عقیده، حق گردهمایی مسالمت آمیز، حق تشکیل و عضویت در سندیکا و حق تحصیل و کارآموزی بخشی از حقوقی است که تمام شهروندان می‌بایست بدون هیچ تبعیضی از آن برخوردار باشند.
این ماده تاکید دارد که «دولت‌های عضو طبق تعهدات اساسی مندرج در ماده ۲ متعهد می‌شوند که تبعیضات نژادی را به هر شکل و صورتی که باشد ممنوع و ریشه‌کن سازند و حق هر فرد را به مساوات در برابر قانون و به ویژه در تمتع از حقوق زیر بدون تمایز از لحاظ نژاد یا رنگ یا ملیت یا قومیت تضمین نمایند».
در ایران نیز، نگاهی به کارنامه جمهوری اسلامی در برخورد با دگراندیشان حوزه سیاسی، اقتصادی و نظری و به زندان انداختن، محروم کردن بهائیان از تحصیلات دانشگاهی و کسب و کار، برخوردهای خشونت آمیز با گردهمایی‌های اعتراضی مسالمت آمیز و محروم کردن کارگران و مزدبگیران از تشکیل سندیکاها و نهادهای مستقل، محرومیت سنّی‌ها از داشتن مقام‌های عالی سیاسی و اجرایی و موارد بسیار نشان می‌دهد که آپارتاید (جداسازی و تبعیض) در همه زمینه‌ها و بر اساس تعریف و معیارهای سازمان ملل متحد از «تبعیض نژادی» توسط حکومت اسلامی به طور سیستماتیک و حتی قانونی علیه شهروندان ایران اعمال می‌شود.
